ДЕРЕКТЕР ОРЫ ЫМЫ

ндірісте, ауыл шаруашылыы мен оу орындарында, трлі рылымды мекемелерде мліметтерді дайындау, деу, сатау іс-рекеттері жиі кездеседі. Оларды сатауды ке тараан тсілі - компьютерде мліметтер оры трінде сатау. Мліметтер оры деп рылымы арнайы тсіл бойынша йымдастырылатын мліметтік файлды айтады.

Мліметтер оры дегеніміз - ЭЕМ-ны сырты жадында за мерзім бойы сатауа, оларды немі жаарып отыруа жне олдануа арналан мліметтерді йымдасан жиынтыы.

Деректер оры тсінігі мен деректер орын басару жйесі тсінігі тыыз байланысты. Бл программалы ралдар кешені жаа деректер орын ру, оны мазмнын толытыру, мазмнын тзету жне апаратты визуалдауа арналан. Апаратты визуалдау тсінігіне сынылан критерилерге сйкес деректерді жинатау, реттеу, кркемдеу, басып шыару жне байланыс каналдары арылы жіберу тсінігі енгізіледі. лемде деректер орын басаруды кптрлі жйелері бар. Оларды барлыы ртрлі объектілермен ралай жмыс атарады, пайдаланушыа ртрлі функциялар мен ралдарды сынады, ДБЖ –ні кпшілігі алыптасан негізгі тсініктер кешеніне сйеніп жмыс жасайды.

Деректер оры сзі маынасын кеінен алып арастырса ол андай бір затта аймата, шынайы лемдегі наты объектілер жайындаы мліметтерді жиынтыы.

Деректер орын рып отырып пайдаланушы апараттарды андай бір белгісі, асиеті бойынша тез реттегісі келеді. Осы кезде деректер рылымына кп кіл блінеді.

Деректер рылымын жасау дегеніміз - деректерді рылу ретіне арай орналастыру. рылымы жасалмаан деректер деп мтіндік файлдарды айтады. Тменде студент жайында рылымы жасалан жне рылымы жасалмаан мысалдар келтірілген.

рылымы жасалмаан деректер: Жеке іс аазы № 12456 лиев Жебе Жргенлы, туан мерзімі 1 атар, 1981ж.; Ж/і аазы №12457 Сарина Жаннр Мратызы, туан мерзімі 12 суір 1982ж.; Ж/і аазы №14895 Жнісова Меруерт Болатызы, т/м 28 наурыз 1981ж.

рылыма келтірілмеген деректермен жмыс жасау иына соатынын байауа болады.

2. ДЕРЕКТЕР ОРЫНЫ ЖІКТЕЛУІ.

Деректер оры негізінде ш белгі бойынша жіктеледі:

1-ші белгісі - саталынан апаратты сипатына арай деректер оры фактографиялы жне жатты болып блінеді.

фактографиялы деректер оры ата аныталан пішінде сынылан, жазылан объектілер туралы ысаша мліметтерден трады. Мысалы: кітапханадаы кітаптар орыны деректер орында рбір кітап туралы деректер библиографиялы трде саталады: шыарылан жылы, авторы, аты жне т.б. Кітапты мтіні деректер орында саталмайды.

жатты деректер оры р трлі типтегі: мтіндік графикалы, дыбысты, мультимедиялы ке клемдегі апараттардан трады. Мысалы: зады актілерді жатты деректер оры задарды мтінінен трады. жатты деректер оры – бл архив.

2-ші белгісі - апараттарды сатау дісі бойынша деректер оры орталытандырылан жне блектелінген болып блінеді.

орталытандырылан деректер оры - барлы апарат бір компьютерде саталады;

блектелінген деректер оры компьютерді жергілікті жне ауымды желілерінде олданылды жне апаратты ртрлі бліктері блек компьютерде саталуы ммкін.

3-ші белгісі - апаратты йымдастыру рылымы бойынша деректер оры реляциялы, иерархиялы, желілік болып блінеді.

реляциялы деректер оры деп зіні рамды бліктеріні зара байланысынан растырылан деректер орын айтады. арапайым жадайда ол тік брышты кестеден немесе кестелер тобынан трады;

иерархиялы деректер оры деп белгілі бір ереже бойынша байланысан элементтер жиынтыын атайды;

желілік деректер орында негізгі тсініктермен оса рбір элемент кез келген баса элементпен байланысан болуы ммкін.

Сызыты жне тарматалан алгоритмдерді ру жне пргораммалау мысал келтіре отырып сипаттаыз. 21. Сызыты жне тарматалан алгоритмдерді ру жне программалау мысал келтіре отырып сипаттаыз.

1. Сызыты немесе тізбекті алгоритм. Сызыты алгоритм тізбектеле орналасан командалардан, ал блок - схемалар бір сызы бойына орналасан тізбекті блоктардан трады. рекеттерді тізбектей орындалуы – сызыты алгоритм деп аталады.

Мысалы:

алг й тапсырмасын орындау

басы

кнделікті алу, тиісті бетін ашу,

й тапсырмасын анытау

й тапсырмасын орындау

кнделікті орнына ою

соы

Сызыты алгоритм командалары осында крсетілген рет бойынша орындалатын тізбектеле орналасан командалардан (блоктардан) трады.

Амалдарды блай бірінен со бірі реттеліп орындалу тртібін табии атарылу дейді. Мысалы, тменде крсетілген Z функциясыны санды мнін есептеп шыару алгоритмін жасау керек болсын.

Z = ax + b + cos (ax + b) – tg (ax + b) Бл функцияны мнін табу шін алдымен жашада тран ax 2 + b кпмшелігін жеке есептеп алу ажет, себебі ол тізбек ш рет есептеліп, орындаушы машина оан уаытты кп кетіреді. Есептеліп болан Z функциясыны мн ааза не экрана басылып шыуы тиіс. Жалпы компьютер жадына a, b, x мндері алдын – ала енгізілуі керек.

алг Z функциясын есептеу

(на a, b, x, z )

арг a, b, x

нт z

басы

a, b, x енгізу

t: = ax 2 + b

z: = t + cost + tgt

x, z шыару

соы

Сонымен арастырылан алгоритм арапайым сызыты алгоритмні мысалы болып табылады. Мндаы 2 - блок - a, b, x мндерін пернелерден программаа енгізу блогы, 3 - блок t - ны, ал 4 - блок Z функциясыны мндерін есептейді. 5 - блок х айнымалысыны жне Z функциясыны нтижесін ааза басып шыарады.

Тарматалан алгоритмдер – алгоритмде арифметикалы тесіздік пен тедік трінде берілген логикалы шарт тексеріледі. Логикалы шарт тексеріледі, егер орындалса, онда 1 – жолмен, ал егер орындалмаса, онда 2 - ші жолмен жзеге асады да, соында екі тарма бірігеді. Мндай алгоритмдерді шарт тексеру, яни тарматалу алгоритмдері деп атаймыз. Блок схемасында шарт тексеру блогы – ромб олданылады.

Тарматалу операторы крсетілген шарта туелді рамына кіретін операторларды орындалуын немесе орындалмауын амтамасыз етеді. Тарматалан алгоритмдерді бадарланан кезде мынадай ызметші сздер олданылады: if - егер, then – онда, else - йтпесе.

Оператор программадаы іс - рекеттерді орындалу реттілігін згертетін ммкіндікті е ке тараан тсілі болып табылады. Толы операторды жазылу трі:

{Егер шарт онда 1 оператор йтпесе 2 оператор орындалады.}

IF THEN ELSE ;

Егер шартты мні «аиат» болса, THEN сзінен кейінгі оператор, ал мн «жалан» болса, ELSE сзінен кейінгі оператор орындалады.

ыса операторды жазылу трі:

IF THEN ;

Шарт рнегін жазу шін мынадай салыстыру белгілерін пайдаланамыз:

Тарматалу алгоритмдері. Тарматалу алгоритмінде кбінесе арифметикалы тесіздік трінде берілген логикалы шарт тексеріледі. Егер орындалса, онда алгоритм бір тармапен жзеге асырылады да, соында екі тарма айта бірігеді. Мндай алгоритмде шартты тексеру тарматалу командасы деп аталады. Оны алгоритмдік алгоритмдік тілде рнектелгенде егер, онда, йтпеес, біттітйінді сздері пайдаланылады. Орынду тсіліне байланысты тарматалу командасы «тадау»(толымды) жне «аттап ту» (толымсыз) болып екі трге блінеді.