Excel электронды кесте ралдарымен мліметтерді деу.
Кестелік рылымдыжаттармен жмыс істеуге арналан ке таралан ралдарды бірі Microsoft Excel болып табылады. Ол санды мліметтермен жмыс істеу шін негізделген. Бл тарауда біз Microsoft Office 2000 программасыны рамына кіретін Microsoft Excel 2000 электронды кестені алашы ымдарымен жне жмыс істеу тсілдерімен танысамыз. Excel жай ана программа емес, оны кптеген математкалы амалдрды, крделі есептерді жеілдету шін пайдалануа болады. Ол кестедегі мліметтерді негізінде трлі-тсті диаграмммалар трызып, жргізуді амтамасыз ете алады. Excel ммкіндігіні кпжатылыы тек экономика саласында ана емес, ылыми зерттеу, кімшілік жмыстарында да кеінен олданылады.
Excel даярлайтын жат Жмыс кітабы деп аталады. Жмыс кітабы жмыс параынан трады. Жмыс параыны рылымы кестені рылымындай жне ол бір немесе бірнеше кестені амтиды. рбір параты аты тменгі жаында орналасан табашада крініп трады. Осы табашаны кмегімен кітапты паратауа болады. Табашаны тышаннны батырмасын екі рет басу арылы згертуге болады. рбір жмыс параы жолар мен баандардан трады. Баандарды аты латын алфавитіні бас ріптерімен жазылады. Бір жмыс параы 256-а дейін баан санын амти алады. Баандар А-дан Z ріптеріні комбинацияларымен белгіленеді, ал жолдар 1-ден бастап 65536-а дейін нмірленеді.
Баандар мен жолдарды иылысуы яшытарды береді. Ол электронды кестені млімет енгізетін е кіші элементі болып табылады. рбір яшыты жол мен баандарды белгіленуінен тратын адресі болады. Мысалы: А9, D21, F5, G7, L16.
рашанда яшытарды біреуі аымды яшы болып есептеледі жне жатаумен ерекшеленіп трады. Осы жатау кестелік мезерді рлін атарады жне тышанны немесе басару пернелерді кмегімен экранда жылжыта аламыз. Мліметтерді енгізу, пішіндеу жне басада іс-рекеттер осы аымдаы осы яшыта жзеге асырылады. Бірнеше яшытар тобын яшытар ауымы деп атаймыз. Ауымдар тік тртбрыш алыпты болады. Оларды былай белгілейді: A7: E25. Мндаы А7 – тік тртбрышты сол жа жоараы, ал Е25 – о жа тменгі брыштары.
Мліметтер типі. Кестені яшытарына мліметтерді келесі ш типіні біреуін ана енгізе аламыз. Ол мынадай типтер:
• Сан
• Формула
• Мтін
Енгізілетін мліметті сан немесе формула екенін оны алашы символына арап анытайды. Егер енгізілетін символды біріншісі сан болса, онда оны санды типке жатызамыз. Егер біріншісі тедік белгісі болса, формула деп абылдайды. Егер бірінші символымыз ріп немесе апостроф болса, мтін деп абылдайды.
Мліметтерді енгізу Enter пернесін басумен жзеге асырылады. Енгізілген мліметтерді енгізбей алып тастау шін немесе яшыты бастапы мндерін алпына келтіру шін esc пернсін басамыз немесе формулалар жолындаы Болдырмау (отмена) батырмасын шертеміз.
Excel-де енгізілген санды мліметтер автоматты трде яшытарды о жашетіне орналасады.
Санды пішімде. Экономикалы есептерде санны ш трлі пішімде жазылуы олдананылады: кдімгі санды пішім, аржылы жне мерзімдік. Кдімгі санды пішім р трлі санд шамаларды жазуа арналан. Мысалы: айсыбір тауарды санын, пайзын жас млшерін жне т.б. Аша сомасын енгізу аржылы пішімде жзеге асырылады. Уаыт мезгілін жазу шін мерзімдік пішім пайдалынылады.
Мтіндік пішім. Мтіндік пішім мтіндік жолдар мен цифрмен крсетілген санды емес мліметтерді жазу шін олданады. Блара жататындар: регистрациялы нмірлер, поштаны индексі, телефонны нмірі.
Аымдаы яшыты немесе ерекшеленген ауымдыы млдіметтерді пішімін згерту шін Пішім > яшытар(Формат > Ячейки) командасын пайдаланады. Ашылан яшытарды пішімдеу (Формат ячеек) схбат терезесіндегі ыстырмалардан мліметтерді жазылу пішімін тадап алады. Сол терезеде мтінні баытын крсетіп, оны тзеу, арпін згерту, символдарды жазлуын, фонны тсін, жатауды трін анытайтын параметірлерді енгізуге болады.
Excel програмысыны кестесіндегі есептеулер формулаларды кмегімен жзеге асырылады. Формулалар траты сандардан, яшытара сілтеме мен Excel функцияларынан трады. Егер яшытара формулалар енгізілген болса, онда жмыс параында осы формуланы есептеу нтижесі белгіленіп трады. яшытаы санды нтижені емес, оан енгізілген формуланы кру шін сол яшыты ерекшеп алып, формулалар жолында бейнеленген жазуа кзсалу керек.
яшытарда адрес крсетіледі оны яшытара сілтеме деп атаймыз. Есептеу нтижесі формуладаы пайдалынылан яшытара туелді болады. Туелді яшытаы мндер бастапы яшытаы мндерді згеруіне байланысты згеріп трады.яшытара сілтемені р трлі тсілдермен беруге болады:• біріншіден, яшыты адресін олмен теруге болады;
• екінші тсілі ажетті яшыа тышанмен шерту арылы ерекшелеп енгізуге болады.Салыстырмалы сілтеме. Формулаларды бір яшытан екіншісіне кшіргенде нтиже андай болатыны сілтемені адрестеуіне тікелей туелді. Кдімгі жадайда формуладаы яшытара сілтеме салыстырмалы болып табылады. Бл формулаларды бір яшытан екінші яшыа кшіргенде сілтемені адресі автоматты трде згереді деген сз. Мысалы: В2 яшыында одан бір жол сола арай жне тмен орналасан А3 яшыына сілтеме орналассын. Егер осы формула кшірлсе, онда сілтемені салыстырмалы крсеткіші саталады. Мысалы: А9, D25, F5 салыстырмалы сілтеме болып табылады.Абсолют сілтеме. Абсаолют адрестеу кезінде формула кшірілгенде сілтемені адресі згермейді, сілтеме крсетіп тран яшы тратыы болып алады. Формулаларды редактерлеу кезінде адрестеу дісін згерту шін яшыты сілтемесін ерекшелеп алып F4 басу керек. Абсалют адрестелінген яшыты нміріні алдына $ белгісін ояды. Мысалы: $А$16, $А9, А$7. Соы екі жадайда яшы нмірлеріні бірі абсолют, екіншісі салыстырмалы болып есептеледі, бл аралас сілтемені мысалдары.детте кестелер айталатын, біртектес мліметтен тратындытан, Excel программасыны енгізуді автоматтандыратын ралдары бар. Олара жататындар автотолтыру, формулалармен автотолтыру. 19. Деректер оры тсінігі.Деректер оры - бір-бірімен белгілі бір тртіппен рылымды трыдан байланысан, машинамен оылатын, наты олданбалы сала шін ккейтесті, апаратты технология шін жарамды нысандаы наты дние объектілері сипаттамаларыны, сондай-а ЭЕМ-ні жадындаы немесе машинамен оылатын сатаыштаы (магаитті ленталардаы, дискеттердегі, ышам дискілердегі) апарат жазбаларыны жиынтыы. Деректер оры оамны барлы апаратты орларымен тыыз байланысты, соларды негізінде жасалады, ал оларды кбісі апаратты тек жатты кздерімен бірге пайдаланылады. Деректер орын жасау шін е алдымен мдделілік туызан объектілер (мысалы, жеткізушілер, ттынушылар, ксіпорындар, ызметкерлер, т. б.) айындалады, сонан со рбір объекті шін оны згешеліктерін сипаттайтын деректерді жиынтыы бліп крсетіледі. Мысалы, ксіпорынны згешеліктеріне оны атауы, мекен-жайы, банкідегі шоты, шыаратын німіні трпаты, т. б. жатады.\Апаратты сатау- компьютерді е маызды функцияларыны бірі. Оны е кп тараан ралы деректер оры (Д) болып табылады. Д-берілген рылымдаы апараттардан тратын арнайы форматтаы файл. Д-да саталатын берілгендер кесте трінде дайындалады.Деректерді жне оларды арасындаы байланыстарды йымдастыруды келесі типтері бар:1)иерархиялы;2) торапты;3) реляциялы.Иерархиялы Д-да жазба элементтері реттеліп жазылады да, оны бір элементі негізгі, аландары баыныы элементтер деп есептеледі. Мнда элементтер наты тізбек бойынша сатылы трде реттеліп ойылады. Онда берілгендерді іздеп табу саты бойынша тмен баытта жргізіледі. Мысалы: Windows бумасындаы файлдар жйесі, Интернет ресурсындаы каталогтар жиыны.Торапты Д- объектілерді арасындаы зара байланыс трлері арастырылады. Егер бл модельді графикалы трде бейнелесек – жазытыта баыттауыш сызытармен бейнеленген байланыстар шыады. Мысалы: сілтемемен байланысан WWW-жаты.Реляциялы Д – да кесте трінде дайындалан берілгендер. Ол е кп тараан берілгендер оры, кестелер арасындаы байланыстар – жиі пайдаланылатын е маызды ым. Д-да баандарды рістер (поля) деп, ал жолдарды жазбалар (записи) деп атайды. Кестеде айталанатын бірдей жолдар болмайды. рісті негізгі ерекшелігі – бір ріс элементтері бір типті етіп рылады. Бл реляциялы деректер орыны Excel кестелік процессорынан негізгі айырмашылыы.Реляциялы Д ру жне онымен жмыс істеуді басару шін кптеген арнайы программалар дайындалан: dBase, FoxBase, FoxPro, Access жне т.б. Оларды реляциялы типтегі деректер орын басару жйелері (ДБЖ) деп атайды.Кптеген Д кестелік рылымда болады. Кестелік рылымда берілгендерді адрестері жол мен баананы иылысуымен аныталады. Кестелерді жобалау кезінде оларды рылымдарын алдымен аазда жасаан ыайлы. Кестедегі рбір ріс оны таырыбына сйкес болатын жеке мліметтен трады. р трлі кестедегі берілгендерді байланыстыру шін, рбір кестедегі рбір жазбаны зіндік жеке мнін бере алатын ріс не рістер жиынтыы болуы тиіс. Мндай ріс не рістер жиынтыын негізгі кілт деп атайды.MS Access. MS Access программасы жктелгеннен со экранда 1-суретте крсетілген схбатты терезе шыады.ПрограммыMS Access-ті стандартты іске осу командасы: Пуск1. Программаны жктеу кезінде крінетін терезе.Бл терезеде MS Access олданушыа ш нсаны бірін тадауды сынады: Жаа Д-рын ру шебері; Шеберді іске осу; Брыннан бар Д-рын ашу.Д-рын жаадан ру ажет болса, тышан нсаышымен Жаа Д-рын ру жадайын белгілеп, ОК батырмасын шертеміз. Сол кезде Жаа Д-ны атын жне оны орналасу бумасын крсетуді срайтын схбатты терезе шыады (2-сурет)2. Жаа Д ру терезесі.Терезеде ажетті бума тадалып, файл атауы енгізілген со жне файл типі крсетілген со ру (Создать) батырмасы басылу керек. Экранда Д терезесі крінеді (3-сурет).3. Б терезесі.Access программасыны 7 объектісі бар: кесте, сраныс, форма, есеп, макрос, модуль жне беттер.Кесте – жазбалар мен рістерден тратын Д-ны негізгі объектісі, Кестелерде берілгендер саталады.Сраныс – берілгендерді бір немесе бірнеше кестелерден олданушыны анытаан шарты бойынша іріктеп алуа арналан рал. Сраныстар кмегімен берілгендерді зерттейді, іріктейді, тадайды, згертеді, біріктіреді, яни дейді.алып (форма) – кестелер мен сраныстардаы берілгендерді ыайлы трде экранда бейнелейтін жне оларды басаратын рал.Есеп (отчет) – кестелер мен сраныстардаы берілгендерді ыайлы жне крнекі трде экран бетіне басып шыару ралы. Есеп паратары тзілгеннен кейін ондаы мліметтерді редакциялауа болмайды.Макрос – макрокомандалар жиынтыы. Егер Д-да андай да бір операциялар жиі орындалатын болса, онда оларды командаларын бір макроста жинап, оан пернелер комбинациясын сйкестендіруге болады.Модуль – Visual Basic тілінде жазылан ішкі программалар. Егер Access-ті стандартты ралдары ажетті талапты анааттандыра алмаса, онда бадарламалаушы ішкі программалар кмегімен жйені ммкіндігін кеейте алады.Беттер - р трлі типтегі Web-жатты руа ммкіндік береді. Келісілген типтегі Web-жатты ру шін HTML тіліні нсалары (шаблондары) олданылады.Д терезесіні о жаында ш командалы батырма (2.3-сурет) орналасан:1) Ашу – тадалан объектіні ашады. Егер объект кесте болса, оны кріп шыуа, жаа жазба осуа жне кесте берілгендерін згертуге болады;2) Конструктор – тадалан объект рылымын ашып, оны тзету жне оны згертуге ммкіндік береді. Егер объект кесте болса, онда оан жаа рістер енгізуге немесе ондаы бар рістерді асиеттерін згертуге болады. Яни, бл режим Д-рын растырушылар шін ажет;3) ру – жаа объектілерді ру шін керек.MS Access программасында рылан Д-ны кеейтілмесі .mdb болып келеді.20. Сызыты жне тарматалан алгоритмдерді ру жне оан мысал.Сызыты алгоритмдерді зірлеуЕ-практикум жйесінде алг, арг, нт, басы, соы ызметші сздері бірден экрана шыады, бл сздер шірілмейді. Мнда оушыларды кілін атарушы ымына, оны командалар жйесіне аудару ажет.Е-практикум алгоритм таырыбыны жазылуыны жалпы трі тмендегідей:алг атауы (типтері крсетілген аргументтер мен нтижелер тізімі)арг аргументтер тізімі нт нэтижелер тізімі.Алгоритм шін бастапы берілгендер болып табылатын шамаларды аргументтер деп атайды. Оларды тізімі арг ызметші сзінен кейін жазылады.Алгоритмдегі аргументте, нэтижеде болмайтын шамаларды аралы шама деп атайды, ол алгоритм таырыбынан кейін басыыфзметші сзінен кейін жазылады. Енді алгортмні жазылуыны жалпы трін крсетейік:алг атау (типтері крсетілген аргументтер мен нтижелер тізімі)арг аргументтер тізімінт нтижелер тізімібасы типтері крсетілген аралы шамаларды тізімі сериясоы
· 1 -мысал. шбрышты ауданын Герон формуласы бойынша есептеу. S=J(P*(p-a)*(p-b)*(p-c)), p=(a+b+c)/2
алг аудан (на а,Ь,с)
арг а,Ь,с
нт S басы на р
р:=(а+Ь+с)/2
S:=sqrt(P*(p-a)*(p-b)*(p-c))
Соы Бл алгоритм сызыты алгоритм деп аталады, алгоритмдегі командалар жазылу реті бойынша бірінен со бірі орындалады. Бл командалар алгоитмдік тілдегі арапайым командалар. Периметрді жне ауданды есепдеу меншіктеу командасы деп аталады. Меншіктеу командасыны жалпы жазылу трі тмендегідей: атау:= рнекБл команда тмендегідей ережемен орындалады: Алдымен меншіктеу белгісіні о жаында жазылан рнек есептеліп, меншіктеу белгісіні сол жаында орналасан айнымалыа меншіктеледі.Сызыты немесе тізбекті алгоритм. Сызыты алгоритм тізбектеле орналасан командалардан, ал блок - схемалар бір сызы бойына орналасан тізбекті блоктардан трады. рекеттерді тізбектей орындалуы – сызыты алгоритм деп аталады.
1.
алг алгоритмні атауы
арг (кіріс мндер)
нт (шыыс мндер)
басы
енгізу
алгоритм командалары (серия)
........
шыару
соы
Мысалы: у=a+в сызыты алгоритмдік тілде жазылуы Тарматалан алгоритмдерді зірлеу Тарматалан алгоритмдер – алгоритмде арифметикалы тесіздік пен тедік трінде берілген логикалы шарт тексеріледі. Логикалы шарт тексеріледі, егер орындалса, онда 1 – жолмен, ал егер орындалмаса, онда 2-ші жолмен жзеге асады да, соында екі тарма бірігеді. Мндай алгоритмдерді шарт тексеру, яни тарматалу алгоритмдері деп атаймыз. Блок схемасында шарт тексеру блогы – ромб олданылады.Тарматалу операторы крсетілген шарта туелді рамына кіретін операторларды орындалуын немесе орындалмауын амтамасыз етеді. Тарматалан алгоритмдерді бадарланан кезде мынадай ызметші сздер олданылады: if(иф) - егер, then(зен) – онда, else(элс) - йтпесе. Турбо Паскальда екі шартты оператор бар IF жне CASE.21. Сызыты жне тарматалан алгоритмдерді ру жне оан мысал
Сызыты алгоритмдерді зірлеу
Е-практикум жйесінде алг, арг, нт, басы, соы ызметші сздері бірден экрана шыады, бл сздер шірілмейді. Мнда оушыларды кілін атарушы ымына, оны командалар жйесіне аудару ажет.
Е-практикум алгоритм таырыбыны жазылуыны жалпы трі тмендегідей:
алг атауы (типтері крсетілген аргументтер мен нтижелер тізімі)
арг аргументтер тізімі нт нэтижелер тізімі
Алгоритм шін бастапы берілгендер болып табылатын шамаларды аргументтер деп атайды. Оларды тізімі арг ызметші сзінен кейін жазылады.
Алгоритмдегі аргументте, нэтижеде болмайтын шамаларды аралы шама деп атайды, ол алгоритм таырыбынан кейін басыыфзметші сзінен кейін жазылады. Енді алгортмні жазылуыны жалпы трін крсетейік:
алг атау (типтері крсетілген аргументтер мен нтижелер тізімі)
арг аргументтер тізімі
нт нтижелер тізімі
басы типтері крсетілген аралы шамаларды тізімі серия
соы
1 -мысал. шбрышты ауданын Герон формуласы бойынша есептеу. S=J(P*(p-a)*(p-b)*(p-c)), p=(a+b+c)/2
алг аудан (на а,Ь,с)
арг а,Ь,с
нт S басы на р
р:=(а+Ь+с)/2
S:=sqrt(P*(p-a)*(p-b)*(p-c))
соы
Бл алгоритм сызыты алгоритм деп аталады, алгоритмдегі командалар жазылу реті бойынша бірінен со бірі орындалады. Бл командалар алгоитмдік тілдегі арапайым командалар. Периметрді жне ауданды есепдеу меншіктеу командасы деп аталады. Меншіктеу командасыны жалпы жазылу трі тмендегідей: атау:= рнек
Бл команда тмендегідей ережемен орындалады: Алдымен меншіктеу белгісіні о жаында жазылан рнек есептеліп, меншіктеу белгісіні сол жаында орналасан айнымалыа меншіктеледі.
Сызыты немесе тізбекті алгоритм. Сызыты алгоритм тізбектеле орналасан командалардан, ал блок - схемалар бір сызы бойына орналасан тізбекті блоктардан трады. рекеттерді тізбектей орындалуы – сызыты алгоритм деп аталады.
1.
алг алгоритмні атауы
арг (кіріс мндер)
нт (шыыс мндер)
басы
енгізу
алгоритм командалары (серия)
........
шыару
соы
Мысалы: у=a+в сызыты алгоритмдік тілде жазылуы
Тарматалан алгоритмдерді зірлеу
Тарматалан алгоритмдер – алгоритмде арифметикалы тесіздік пен тедік трінде берілген логикалы шарт тексеріледі. Логикалы шарт тексеріледі, егер орындалса, онда 1 – жолмен, ал егер орындалмаса, онда 2-ші жолмен жзеге асады да, соында екі тарма бірігеді. Мндай алгоритмдерді шарт тексеру, яни тарматалу алгоритмдері деп атаймыз. Блок схемасында шарт тексеру блогы – ромб олданылады.
Тарматалу операторы крсетілген шарта туелді рамына кіретін операторларды орындалуын немесе орындалмауын амтамасыз етеді. Тарматалан алгоритмдерді бадарланан кезде мынадай ызметші сздер олданылады: if(иф) - егер, then(зен) – онда, else(элс) - йтпесе. Турбо Паскальда екі шартты оператор бар IF жне CASE.