Жоспарлауды негізгі аидаларыны мні мен сікілігі

Жоспарларды зірлеу діснамалы аидалара негізделуі тиіс. Жоспарлауды маызды діснамалы аидаларына келесі аидаларды жатызуа болады: жйелілік, здіксіздік, кешенділік, барабарлы, масаттылы пен басымды, отайлылы, тегермешілік пен пара-парлы, леуметтік бадарлау, жоспарлауды салалы жне айматы аспектілерін йлестіру.

Жйелілік аидасы экономикалы жйелердегі санды жне сапалы задылытарды зерттеуді, оан сай кез келген шешімді дайындау мен негіздеу дерісі жйені жалпы масатын анытаудан итерілуі жне барлы жйешелерді ызметін осы масата жетуге баындыруы тиіс болатын зерттеуді логикалы тізбегін руды йарады. Ол кез келген жйені кптеген жйешелерге (экономика кешендерге блінеді жне т.б.) блуге ммкіндік береді. Бл аида рбір обьектіні мазмнына сйкес келетін жне оны дамуыны ттас бейнесін руа ммкіндік беретіндей лгілер, дістер, крсеткіштер жйесін руды йарады.

Экономикалы дамуды зіксіздігі, ндірісті жетілуіне байланысты ылым мен техника дамуыны негізінде жоспарлау зіксіздігіні, яни болжамдар, жоспарлар мирасорлыыны, аидасы саталуы тиіс. Осы аидаа сйкес трлі уаыт аспектілеріні болжамдары мен жоспарлары зірленіп, зара келісілуі керек. Мселен, орта мерзімді жоспарлар за мерзімді жоспарларда крсетілетін келешек баыттар негізінде, ыса мерзімді -орта мерзімді жоспарларды крсеткіштері негізінде зірленуі тиіс. за мерзімді жоспарлар тзетілуі жне сйкес кезеге зартылуы тиіс. Бл оамны жаа ажеттіліктеріні пайда болуынан, техникадаы ірі згерістерден, баса да себептерден туындаан.

Масаттылы пен басымды аидасы рбір жоспар масатты сипатта болуын, яни белгілікті масаттара жетуге баытталуын, ал басымдытар ретнде оларды дамуы мен шешілуіне ттастай экономиканы дамуы туелді болатын леуметтік-экономикалы мселелер мен экономика салалары ерекшелеуін талап етті. Бл аида ресурстарды экономика дамуыны басты баыттары мен жалпы мемлекеттік маызы бар мселелерді шешу шін жмылдыруа ммкіндік береді. Басымды аидасы зерттеу обьектісіні барлы жатарын зге дерістер жне былыстармен байланыста жне туелділікте арастыруды йаратын кешенділік аидасымен тыыз байланыста іске асады. Маызды салаларды дамуында басымдыты амтамасыз еткенде барлы зге салаларды сйкес дамуы ескерілуі тиіс. Осы аидалармен тыыз байланыста леуметтік мселелерді басымдыпен шешілуін амтамасыз етуді талап ететін леуметтік бадарлау аидасы іске асырылуы керек.

Экономиканы барынша тиімді жмыс істелуін амтамасыз ету шін отайлы аидасы саталуы тиіс. «Отайлы» термині е жасы дегенді білдіреді, яни барлы ммкін болатын нсаларды ішінен е жасысы, барынша тиімдісі тадап алынуы тиіс. Отайлылы ндіріс тиімділігін арттырумен тікелей байланысты. Отайлы – бл оларды тымды пайдалануды ескере отырып, олда бар ресурстармен халы шаруашылыы мен халыты мтаждытарын барынша анааттандыруды ескеретін экономика дамуыны нсасы. Бл аида ЭЕМ пайдалану, экономика-математикалы лгілеу жне БАЖ, ЭМРАЖ жне ОБАЖ аясында отайландырыш міндеттерді шешуге негізделген отайлы жоспарлауды дамыту арылы іске асырылады.

Барабарлы аидасын кбіне леуметтік-экономикалы дерістерді лгілеуге атысты арастыран жн. Отайлы жоспарлау мен экономиканы дамуын болжау дерісінде пайдаланылатын экономика-математикалы лгілер барабар болуы, яни наты дерістерді крсетуі, тиіс. Болжалды жне жоспарлы есептерді нтижелері кбіне осыан туелді.

Экономиканы тедестірілген жне папа-пар дамуы болжамдар мен жоспарларды зірлеу дерісінде тегермешілік жне пара-парлы аидасын ескергенде ана ммкін. Бл аиданы мні крсеткіштерді балансты штастыру, атынастарды ру мен оларды саталуын амтамасыз етуден трады.

Сипаты мен маыздылыына арай барлы атынастар біратар топтара блінеді: жалпы экономикалы, салааралы жне салаішілік, ауматы, сырты экономикалы.

Нарыты атынастара кшу кезеінде жалпы экономикалы атынастарды алыптастыру мен оларды саталуын амтамасыз етуге ерекше мн берілуі тиіс. Жалпы экономикалы атынастара келесі ара-атынастарды жатызу керек: сраныс пен сыныс, ттыну мен орлану, мемлекетті кірісі мен шыысы, аша массасы мен тауарлы ресурстар, ндіріс ралдарыны ндірісі мен ттыну заттарыны ндірісі, ебек німділігіні артуы мен жалаы жне т.б. арасындаы. Аталан атынастарды бзу экономикадаы келесіз былыстарды (инфляция, ндірісті лдырауы жне т.б.) тудырады.

Экономиканы трлі салалары арасындаы араатынасты сипаттайтын салааралы атынастар да маызды болып табылады. Олар салааралы баланс кмегімен орнатылады.

Салаішілік атынастар тйіндес ндірістерді жекелеген трлері арасындаы араатынасты білдіреді. Мысалы, жеіл нерксіптегі жіп, мата ндірісі мен оларды деу арасындаы араатынас.

Ауматы атынастар айматар арасындаы араатынасты сипаттайды жне ндірісті ел аумаы бойынша орналасуын крсетеді.

Сырты экономикалы атынастар – бл ел ішіндегі нім ндірісі жне тауарлар экспорты мен импорты клемдеріні арасындаы араатынас.

Жоспарлауды салалы жне айматы аспектілерін штастыру аидасысалалы жоспарлар аталмыш ауматы мдделері жне жергілікті ресурстарды тымды пайдалануды ескере отырып зірленуі тиістігін талап етеді. Салалы жоспарлау рбір салада бірыай техникалы саясатты жзеге асыруа, сала німіне деген сранысты анытауа, ажетті(салаішілік, салааралы) атынасты стап труа, алдыы атарлы тжірибені пайдалануа, зге міндеттерді шешуге ммкіндік береді. Ауматы жоспарлау аума шаруашылыыны кешенді дамуын, ндірісті тымды орналастыруды, леуметтік жне экологиялы мселелерді шешуді амтамасыз етуге ммкіндік береді. Осы аиданы сатау оамды ндіріс тиімділігіні артуына, халыты л-ауатыны суіне жне оршаан орта жадайыны жасаруына кмектеседі.