Шжр байрамын ткрег ерлек

Хрмтле коллегалар!

Бер сне хаты мине ошо млне яыра мжбр итте. Ул хл уытыусыны а эш итменн килеп сыан. аилл ле бала еп етмйенс йлп булмай торан хлдр була. Млн, атаыны тге атыны, уны балалары…

Был мл беренсенн, ошондай хаталар башалара абатланмаын сн; икенсенн, мктпт шжр т буйынса тжриб урталашыу а, методик кш т булыр ине.

Хрмт менн Яылбик Бакиевна.

Байма алаы.

 

__________________________________

Шжр - ул сал тариха баыр тр,

К яыра, шул трнн атыр йр.

Ал бер рнк – бал орттары тй кр,

ин д ятма: ор ояды. р шжр!..

им Аралбай

 

Шжр байрамын ткрег ерлек

 

Башорттара шжр иммтле тарихи документ булып тора. Элек-электн кешене шжрен, ырыуын, тамаын, аасын, ошон, оранын белее ырыуыны тулы хоулы азаы итеп танытан. Был неледе рф-ттрен, эшен-шлн лайылы дауам итег йгн. Ырыуын, тамырарын, нел-нсбен, ммн, килеп сыышын белмгн кеше ймитт ен ышанысы тота. тт, ундайар сит йоонтоа ти бирел, рег, пклйг йлнесн була.

Башортостан Республикаы Хкмте 2006 йылда быуындар бйлнешен алау, аил м ан-ршлек ептрен ныытыу масатында “Шжр байрамы”н ткре тураында арар абул иткйне. Хкмт арарына ярашлы байрамды ткрее Положениеы ла эшлнде, масаттар м бурыстар асыланды. Ул беренсе нбтт, ырыуыды, халыды тарихын йрнее, башорт халыны милли традицияларын, рф-ттрен тергеее масат итеп уйы. Ижад йсе аиллре асылау, йш быуына юары эстетик- хлаи м рухи трби бирег итибары ксйте к уында тотолдо.

Байма районында шжр байрамдары Хкмт арары абул ителгнс к ткрелеп килде. инде был мим документ сараны рсми ткрег ур этргес бире. 2008 йылда Байма районында ткн Брйн ырыуы йыйынында шжрлр аллеяы булдырыу халыта ур ыыыныу уятты. Унан уы йылдара тлгн Мер ауылына ниге алыусы ”Мер Биктимеров шжре” ур тарихи митк эй. Ишмыра ауылынан Сапаровтар шжре 14 быуын вкилен “Репрессияа элгесе Сапаровтар”ы, “Бйк Ватан уышында атнашыусы Сапаровтар”ы, “Сапаровтар ырыуынан сыан кренекле шхестр”е айырып кртере менн итибара лайы булды. Бикмтовтар архив материалдарын йрнеп, 2 медн ашыу ырыуы вкиле ингн шжр тн. Улары йшйешен, шлн, ймитт тотан урынын асылаан “Бикмтовтар шжре” китабын сыары. Район буйынса ошондай миалдары бихисап килтерерг ммкин.

лбитт, мктптр был эште уртаында айнаны. Район мариф блеге тарафынан мктпт шжр тг методик улланма эшлнде. Был улланмаа ингн методик кштре журнал уыусылар итибарына еткере урынлы эш булыр, моайын.

Мктпт Шжр байрамына ерлек Ойоштороу комитеты тн башлана. Ойоштороу комитетына мктп директоры, йки директоры уытыу-трби эше буйынса урынбаары рйеслек ит. Комитет азалары итеп класс еткселре, тарих уытыусыы, музей етксее, уыусылар, ата-слр айланыра ммкин. Ойоштороу комитетыны р азаына аны эш блеп бирел. Лкин башта у шуны йтерг крк: кластан тыш ткрелгн саралар уыу процессына кире йоонто яара тейеш тгел. Тп эштн айырылып буталыш тыуырыра ярамай. Шжр байрамын ткре мктпте йыллы трбии эш планына индерел. Уыу программаына ярашлы “Шжр” темаы бит дрестренд йрнел. Бынан тыш фольклор, би, драма трктрене календарь-тематик планына индерел, класс сттренд уны йрнег ваыт блен.

“Шжр” темаын ткнд уытыусыа бигерк т тел, аны м итибарлы булыу талап ител. Уытыусы ен м уыусы алдына ла асы масат уйып, лгшск мтне асы каллара тейеш. Шжр - рп теленн лштерелгн . Ул аас тигн мнг эй. Уыусылара тамырарын трнг ебреп, ур м ксл булып кн аас рте кртел. Шжр ошо аас решенд тл.

Башланыс класс уытыусыларына киреенс тлгн схема буйынса эшлрг тура кил. Был осрата, Мариф министрлыы сыаран плакаттары улланыу отошло. Башланыс класс уыусыларыны йш енслеген арап, ен шжрл тп фигура итеп алыу уайлы: мин – атай менн сй – олатай менн лсй .б. Был уыусыны ошо йшт тир я мхитте танып белее менн бйле. Снки ул, тап ошо йшт, т ене аилен м ундаы урынын яшы алай:

Юары кластара эш атмарлана тш. Дрест “шжр” ен алатма биреп, башланыс класта алан белемде ик тшрлр. Уытыусыа шжр те трбии митен уыусылара алатыу мотла булып тора. Аас тамырынан башлаан кеек, шжр л атан тамыран тл башлауына итибар итлр. Уыусылар аас решендге схема тй м е белгн тиклем туандарын тееп, бер нис быуынын крт. Ошондай эште башарандан у, бер уыусыны эше буйынса фекер алышыу ткрел м артабан йг эш бирел. йг эш биргнд уытыусыа р аилне хлен, аил енслектрен ипк алып, а эш ите мотла булып тора. аш ттм тип, к сыарыуан а булыра крк. Был осрата йг эште р уыусыны ммкинселеген арап индивидуаль эшл, айы бер уыусыа айырым консультация бире талап ител.

Уыусы юары класа кскн айын шжр т атмарлана бара. Ул фнни-элне эше тн ала. Шжрг ингн р вкилде йшгн йылдарын, улары тормош-кнкрешен, нрен, шлн, лгшкн уыштарын асылап кртерг крк буласа. Шулай у, урындаы архив материалдарын йрне, ололар менн осрашып йлше ярайы яшы мтлр бирск. Херге кнд уыусылар ына тгел, был эш менн кп аиллр шллн. Уыусы ата-се ярамында трндге тамырарына ла тшп китерг ммкин. инде бала бик а ына быуынын табып яа алан икн, быны сн уны шелтлрг ярамай. Киреенс, шжрне тм материалдар менн байытыу юлдарын кртерг крк. Шжрг ингн туандарыны фоторттрен табып уйыра, улары тыуан йылдарын, нрре, йшгн, эшлгн урындары, лгшкн уыштары тураында ла млмттр бирерг ммкин. Араында ан-рше булан бороно коллектив фоторттр ур митк эй.

кенеск аршы, бее илдге трл хлдр араында кп кен аил документтары аланмаан. гр аилл бороно документ, йки хат алана икн улары шжрг ушымта итеп бирерг ммкин. Уыусылар тапан бт млмтк л итибарлы булыра крк. Улар араында музейа уйырлы ирк осрай торан тарихи материалдар а килеп сыыуы ихтимал.

Уыу йылы ааында мктпт уыусылар менн “Мине шжрм”, “Бее неел шжре” темаларына фнни-мли конференция, и яшы шжр тг арата конкурс ткрее трбии мите сике ур. Ошо эштр башарылып бткс Шжр байрамы ткрел. Унда ата-слр, ауылды абруйлы кешелре, берй ырыуы и оло вкиле .б. саырылыра ммкин. Улар алдында уыусылар ре тгн шжр буйынса сыыш яайар, ниндйер ырыуа хас булан нр-шлдре (мргнлек, оталы, сснлек, йыр-бейег маирлы .б.) схнлштереп кртелерг ммкин. уынан йыйылан материал мктп музейына тапшырыла. гр ата-с шжр аил архивында аланыра тейеш тип тапа, музейа уны ксерме бирел.

Дйм эшк йома яаанда, р уыусыны эшен мотла др баалара крк. Мктп директоры бойороо нигеенд яшы мт крткн уыусыа матау грамотаы бирерг, хатта блк т бирелерг ммкин. Уыусыны эшен еткселек иткн уытыусы ла итибаран ситт алыра тейеш тгел. Бойорото тге лшнд йыл буйы башарылан эшк анализ яала. Унда нис уыусы атнашыуы, айы класс уыусылары ем эшле, кемдре эштре айырыусы итибара лайы булыуы билдлн. Икенсе лшт и, призлы урындары бле кртел. уы пункттара еесе уыусыны етксеен рхмт белдерел.

Мктпт шжр т буйынса эште ошо ер тутатыу др булма ине. Ул йылдан йыл яы шжрлр т, тарихи материалдар менн байытыу кеек эм-элекле эшлн торан даими эш булып тора. Артабан, район м республика клменд ткн саралра атнашыу масата ярашлы буласа.