Белгілерді тіркесіп тымуалаушылыы жне оны селекция мен геномикада пайдалану бойынша мысал келтірііз

азіргі генетиканы міндеттері табиатты аса маызды кбылыстарын білу шін ылымны болашаы мен потенциалын ашатын жоарыда аталан теориялы проблемаларды ана зерттеу емес, генетиканы алдында кптеген практикалы, мселелерді шешу шін аса маызды жне жаын тран міндеттер де бар. сімдікті сорты немесе жануарды тымы ауылшаруашылыындаы ндіріс ралы. сімдіктер сорттары мен жануарлар ткымдарыны жоары німділігі ебек німділігін арттырады. Сорттар мен тымдарды шыару дербес блек ылым селекцияны міндеті боланымен, селекция тымуалаушылы пен згергіштікті задарын мегермейінше дами алмайды. Селекция шін генетика жаа жолдар ашып береді.

XX асырды 70-жылдарынан цитогенетика ылымы хромосоманы рылымын жне ызметін молекулалы дегейде зерттей бастады. Цитогенетика ылымыны нтижелері ртрлі организмдерді кариотиптеріні эволюциясын тсінуге кмектеседі. азастанда кейбір цитогенетикалы мселелер XX . 30-жылдары зерттеле басталды. аза жерпайдалану ылыми зерттеу институтында жазды бидайды бірнеше сортыны моносомалы линиялары шыарылды; Каза лтты Академиясыны Эксперименттік биология институтында жануарлар клеткасы хромосомасыны тымды жне зіндік ерекшеліктері аныталып ойды жабайы тектес трмен будандастыру арылы жаа тымы жне баса да й жануарларды шыарылды. Хромосома санындаы ауытулардан болан тым уалайтын аурулар жйелі трде азастан Республикасыны Денсаулы сатау министрлігіні институттарында зерттелуде. Мысалы, аза онкология жне радиология институтында ауіпті ісік жасушалырыны радиацияны сезгіштігіне, ондаы згерістерге, сондай-а ауіпті ісік жасушасыны хромосомасындаы былыстара сипаттама берілді. азіргі кезде цитогенетикалы мселелермен азастанда жалпы генетика жне цитология ылыми-зерттеу институты, сімдіктер физиологиясы, генетикасы жне биоинженериясы институты, азУ-ды биология факультетінде жне т.б. ылыми зерттеу мекемелері шылданады

32. ртрлі тест жйелер жне оларды сапалылыын салыстырыыз.Нтижесінде сторектілер мен адамдара атысты мутагендік асиеттерді бар-жотыын биологиялы тестілер арылы апарат алынады. Тексеріс барысында трлі тест-жйелер олданылады. Ортаны трлі мутагендік факторларын баалауды есті-желерді жиынтыымен ткізу ажет. Кптеген зерттеулерге арамастан, ертеден келе жатан тест-жйелеріні бірі де адам ушін тексеріліп жатан осылыстардаы мутагендік асиеттерді бар-жотыын баалауа атысты 100% тиімділікке ие емес. азіргі кезде жзге жуы тест-жйелеріні бар болуына арамастан, адетте биологиялы тестілеуді ткізген кезде наты сипатталан юстілерді шектелген жиынтыы ана олданылады. детте бірбір тест-объектіде оршаан ортаны жадайын адаалауда ммкін дістеріндегі критерийлерді бірі олданылады. Олар Heir ішінде хромосома аберрациялары, анеуплоидты жасушаларды жиілігі жне микроядролы тест. Жеке алынан тест-жйесыны бірі де барлы мутагендерді анытап сипаттауа бейімсіз болып андыан, Дниежзілік денсаулы астау йымыны мамандары бернеше тесттерді олдану ыайлы екендігін жне оларды сторектілерге атысты олдануды ыайлы деп йарды. Одан баса in vitro тест-жйелеріні атарын сторектілерге атысты оііндік сратарды шешу шін олдануа болады. азіргі кезде трлі химиялы осылыстарды мутагенді жне канцероген- ді сер етуін анытау шін биологиялы тестілерді ке спектрі олданылады. Адам шін мутаген ауіптілігін сапалы анытауды откізу бірнеше тест-жйелерді атар олдануды талап етеді.

• - Тест-жйелер келесі талаптара жауап беруі тиіс:

• - Мутагендерді тіпті кішкентай млшерлеріне жоары сезім- іалдыы;

• - Тек ана мутагендерге емес, одан баса метаболиттерге де оезімталдыы;

• - Тестілеу дістеріні жылдамдыы жне немділігі;

• - Жаырту асиеті (бл тест-жйесіндегі барабар нтижелер- ді алу ммкіндігі);

• - Тест-жйелер реакциясы негізгі мутациялы спектрді ажырау керек жне ДН жне хромосома згерістерін объективті тіркеуі тиіс (нтелік, хромосомды жне геномды мутациялар);

• - in vitro зерттеулері кезінде алынан мліметтерді in vivo жадайына экстраполациялау ммкіндігі.