Мониторинг жне оны принциптері мен типтерін жазыыз.

. Мониторинг дегеніміз - белгілі бір объект немесе кбылысты мір сру ортасындаы зіндік іс-рекеті мен былысын зерттеу болып табылады. Экологиялы мониторинг (экология жне мониторинг) оршаан ортаны жадайын баылау жне тексеру жйелері. Ол ш сатыдан трады:

- жадайды баылау;

- баалау;

- болатын згерістерді болжау.

Экологиялы мониторинг нысандарына табии, антропогендік немесе табии-антропогендік экожйелер жатады. Экологиялы мониторингті масаты тек ана деректер жинау емес, сондай-а, жргізілетін тжірибелер, болжама негіз ретінде алынатын процестерді лгілері кіреді. аламды клемде мониторинг жргізуге авиациялы, арышты жне есептеу техникалары майдаланылады. азіргі уаытта экожйені зерттеуге аэроарышы дістер кеінен олданылады. Осы діс арылы табиатта болып жатан былыстарды, табии орлар жиынтыын, млшерін, т.б. экожйелерді сипаттайтын мліметтерді білуге болады. Экологиялы мониторинг ртрлі дегейдегі буындардан тратын иерархиялы йымдасан баылау жйесі болып табылады. Ондай буындара аламды (биосфералы), лтты, айматы, жергілікті Экологиялы мониторингтер жатады. Мысалы, аламды Экологиялы мониторинг халыаралы ынтыматасты негізінде, лтты Экологиялы мониторинг бір мемлекетті шегінде арнайы рылан йымдар арылы, айматы Экологиялы мониторинг ірі-ірі аудандарды клемінде, ал жергілікті Экологиялы мониторинг елді мекендерде, нерксіп орталытарында, ксіпорындарда оршаан ортаны сапалы згеруіне баылау ретінде жргізіледі. Мониторинг термині Б-ны оршаан орта жніндегі Стокгольмдегі конференциясыны алдында (1972) «баылау» ымына толытыру ретінде пайда болды. Адамдарды іс-рекеттеріне байланысты Мониторингке деген ажеттілік артуда. Мысалы, соы 10 жылды ішінде 4 млн-нан арты жаа химиялы осылыстар синтезделген, жыл сайын 30 мыдай ртрлі химиялы затгар ндіріледі. Мониторинг телевизор бейнелеу, фотография, кп спектрлі тсірілім жне т.б. дістер арылы іске асырылады. Мониторингті: базалы, аламды, айматы, авиациялы, арышты, т.б. дегейдегі трлері бар. Базалы мониторинг - жалпы биосфераны табии былыстарына баылау жргізу. аламды мониторинг - Жер биосферасы мен оны эко- сферасындаы жалпы лемдік процестер мен былыстарды баылау. Айматы мониторинг - белгілі бір айматаы экологиялы процестер мен былыстарды баылау.

оршаан ортаны мониторингі - адамдарды тіршілік ететін орта жадайын баылау арылы, адамдара табиатта болып жататын ауіп-атерлерді алдын ала ескерту шін ажет. Сондай-а мониторинггік баылаулар биосфералы орытарда да жргізіледі. Мониторинг ызметі кптеген елдерде йымдастырылан. 1988 жылы оршаан ортаны дниежзілік мониторингі ортасы рылды.

34. оршаан ортаны орауды негізгі занамалары (Р экологиялы кодексі 2007ж.) талылаыз.... азастан Республикасы Конституциясыны 31-бабында былай делінген:

§ "Мемлекет адамны мір сруі мен денсаулыына колайлы айналадаы ортаны орауды масат етіп ояды. Адамдарды мірі мен денсаулыына атер тндіретін деректер мен жадаяттарды лауазымды адамдарды жасыруы заа сйкес жауапкершілікке кеп соады". Осыны нтижесінде республика азаматтарыны мірі мен денсаулыы шін олайлы оршаан табии ортаны орау мемлекетті міндеті ретінде бекітілген.

§ Белгілі америкалы эколог-алым. Б. Коммонер экологияны негізгі задарын былай тсіндіреді:

§ 1) барлыы барлыымен байланысты;

§ 2) барлыы йтеуір бір жаа кетуі керек;

§ 3) табиат нені жасы екенін "біледі";

§ 4) еш нрсе тегін берілмейді.

§ Бл дегеніміз, бізді рбір ызметіміз оршаан ортаа алай да болса сер етеді дегенді білдіреді. оршаан ортаны орауды негізгі шартттары Мемлекет з органдарына оршаан ортаны орау бойынша экономикалы, техникалы, йымды жне ыты шараларды жзеге асыруды міндеттейді. Бл шараларды барлыы задар мен баса да ыты актілерді ережелеріне негізделуі ажет. з кезегінде барлы задар ыты аидалара негізделуі керек.