Леуметтік психологияны тарихы

Батыста XVIII асырдаы аартушылы кезеде оан кбірек кіл бліне бастады.XIX асырды аяы мен XX асырды басында леуметтік психология жеке ылым саласы ретінде орныты.XX асырды 20-жылдарынан бастап леуметтік психология АШ, Англия, Германия, Франция, Жапония сияты дамыан елдердегі психология ылымыны жетекші баытына айналды.леуметтік психология брыны Кеес Одаында да кп кіл блінген. Кеес билігі тсында бл ылым жетекші салаа айналды. Кеестік леуметтік психологтарды зерттеулерінде тла жне жым мселелері Батыстаыдай топ динамикасы задылытарынан згеше бадарда алынып, ерекше теориялы рылыда арастырылды. лттарды жне зге ірі леуметтік топтарды психологиясы зерттелді. Оларды арасында азастанды алымдарды да лесі болды

2.К.Юнг бойынша тла тжырымдамасыК.Г.Юнг (1875-1961) - швейцар психологы, психиаторы, мдениеттанушысы, “тере” психологияны практигі, психологияны “аналитикалы психология” деп аталатын баытыны негізін алаушы. Бл пндермен атар К.Юнг философия, теология сратарымен айналысан. К.Юнг бастапыда З.Фрейдпен бірге за жылдар бойы ызмет жасап, 1913 жылы Мюнхендегі психоаналитикалы конгрестен кейін екеуі млдем айрылысты. за мерзімді зерттеулер нтижесінде К.Юнг аналитикалы психологияны теориясы мен сол теорияа сйенген психотерапиялы практиканы алыптастырды.К.Юнгты ксіби рекетіні басын психикалы санадан тыс німдер жне оны субúект шін мні туралы сратар амтыды. З.Фрейд кзарастарымен сйкессіздік мына сратар бойынша туындайды.Біріншіден, З.Фрейд бойынша, либидо термині индивидті бкіл психикалы энергиясы ретінде арастырылады, ол психологиялы бзылулар сексуалды марлыты басу жне эротикалы ызыуды сырты орта обúектілерінен ішкі лемге аудару салдарынан болады деп есептесе, К.Юнг либидо ретінде сексуалды формаа туелсіз жалпы психикалы ауыту сексуалдылыты ыыстырудан баса да, сырты ортамен байланысты жоалтуа келетін жайттармен аныталады деп крсетеді. Екіншіден, З.Фрейд бойынша, невроз ерте балалы шата пайда болады, оны негізгі факторы эдипкомплекстер, фантазиялар мен алаулар болатын болса, К.Юнг бойынша, невроз себебі бгінгі кн жадайларында, ал балалы фантазиялар - екінші жоспарда. ¶шіншіден, З.Фрейд бойынша, тс кру - жанама трде крініс беретін, шынайы жадайларда орындалмаан алаулар мен ызыулар. К.Юнг бойынша, тс кру - психикалыты санадан тыс жаымен байланыстырушы канал, ол тсінуге те иын символды тіл арылы беріледі жне оны орындалмаан алаулармен байланысты болуы міндетті емес. Тс кру саналы кндізгі мірді толытырмасы болуы да ммкін.

Леуметтік бадарлау

Тланы зерттеу барысында леуметтік психологияда маызды орынды леуметтік бадар мселесі алады. Егер леуметтену процесі тланы леуметтік дадыны, тжірибені алай игеретінін жне оны белсенді трде мірде олданатынын зерттесе, ал тланы леуметтік бадарлауыны алыптасуы мына сратара жауап береді: игерілген леуметтік тжірибе тланы кзарасын алай згертті жне оны іс-рекеттерінен алай крініс тапты? Осы механизмді толы зерттеу арылы ана адамны іс-рекеті наты немен реттелетіні туралы мселені шешуге болады. Наты іс-рекетті пайда болуыны алдында андай процестер бар екендігін тсіну шін, е алдымен, тланы іс-рекет жасауына трткі болан ажеттілік пен мотивті талдау керек. Іс-рекетке итермелейтін ішкі механизмді анытау шін тланы жалпы теориясында ажеттілік пен мотив араатынасы арастырылады. Біра, соны зінде, мотивті тадауды анытау азіргі кезде иына соуда. Бл сраты, мселені екі жаы бар: не себепті адамдар белгілі бір жадайда белгілі бір іс-рекет жасайды? Белгілі бір мотивті тадау барысында нені басшылыа алады? Мотивті тадауды белгілі бір дрежеде тсіндіретін ым леуметтік бадарлау болып табылады. Ол трмысты практикада, сіресе тланы іс-рекетін болжамдау кезінде кп олданылады: “ол ммкін бл концертке бармайтын шыар, себебі оны психологиясында эстрадалы музыкаа арсы ой алыптасан”; “маан ол адамны науы екіталай, мен математиктерді млдем натпаймын”, т.б. Трмысты дегейде леуметтік бадарлау тсінігі “атынас” тсінігіне жаын маынада олданылады. Біра психологияда “бадарлау” термині зіні жеке маынасына ие, зіні дстрлі дістері бар жне осы дстрді леуметтік бадарлау терминімен байланыстыру керек.

4.Сендіру жне оны негізгі ережелері

Бізді леуметтік жріс-трысымыз тек ана бізді мірлік тжірибемізбен, наты жадайлармен ана лшенбейді, сонымен атар бізді нсауларымызбен де аныталады. Сондытан да кімде-кім баса адамдарды жріс-трысына сер еткісі келсе, е алдымен, оны нсауларына сер етуі керек.Зерттеушілерді млімдеуінше, млімдемені мазмнын айта арастырып талдауа жаын адамдар сендіруді тура тсіліне тез мойынснатын крінеді. Мысалы, компьютер жарнамасында ататы Голливуд жлдыздары мен йгілі спортшылар сирек крінеді, компетентті сатып алушыа бсекелестікке абілетті баалар жасы сынылады.

Петти мен Ка÷оппоны ойынша, кптеген адамдар аналитикалы трыдан ойлайды. Олар барлыын ой елегінен ткізіп, кбірек ойлананды жн креді. Бл адамдар сендіруші адамны жаымдылыына ана емес, сонымен атар здеріні когнитивті реакцияларына да арайды. Бл жерде тек ана мліметтер емес, сондай-а оларды ынталандыран ой-тжырымдар да сер етеді. Егер де бл ой-тжырымдар соншалыты тере болса, кез келген жаа абылданан нсауды тамырлануа, арсыласу шабуылдарына тра алуа кп ммкіндігі бар жне ары-арай жріс-трыса сер ете алады.

Енді сендіруді жанама тсіліне кшейік, шешім абылдаудаы сратарды кбі санаа сыйысыз болса, онда жанама тсіл нерлым тиімдірек бола алады, яни олданылатын ымдау тсілдері ойланбай-а олдау табуа кшеді. Тауар туралы наты апарат орнына темекі жарнамасында осы тауарды лззат пен демілік туралы тсініктермен байланыстырады. Осылайша, алкогольсіз ішімдіктер жніндегі жарнамада да, мысалы, наыз нім “Кока-кола” жасты ша, денсаулы сияты тсініктермен ассоциацияланады.

Тіпті, аналитикалы адамдарды зінде бастапы пікір жанама эвристика негізінде алыптасады, олар мынадай болады: “компетентті эксперттер”, “сенім тудыратын за млімдемелер” жне т.с.с.

Кей кезде сендіру аудиторияны аргументтерге баса назар аударуымен шектеледі жне сйкес ой-тжырымдара негізделеді. Мндай жйелі немесе тура сендіруді тсілі мынадай кезде: адамдар болан нрсені талдай алса жне сынылан таырыпа ызыушылы танытса, іске асады. Егер де сынылан таырып аудиторияны траты назарын аудармаса, онда сендіру адамдар жедел орытынды жасау шін эвристиканы немесе кездейсо белгілерді пайдаланан кездегі нерлым “тура” немесе “жанама” тсілдер арылы жзеге асуы ммкін. Тура тсілмен жзеге асатын сендіру нерлым аналитикалы жне стіртін болмайды, сонымен атар ол нерлым траты жне кп жадайда адамдарды жріс-трысына сер ете алады

 

4.

1.Тла психологиясыны леуметтік негізі

Тла – индивидті леуметтік мнді асиеттеріні жйесі. Адам дайын абілеттермен, ызыушылытармен, мінезбен жне т.б. туылмайды. Бл асиеттер наты леуметтік жадайларда адамны мір сру кезінде алыптасады.

Адам организміні тымуалаушылы негізі (генотип) оны анатомиялы-физиологиялы ерекшеліктерін, жйке жйесіні негізгі сапаларын, жйке процестеріні динамикасын анытайды.

Адам табиатыны биологиялы негізінде оны болашатаы психикалы дамуыны ммкіншіліктері жинаталан. Біра адамзат тек ана леуметтік тымуалаушылыты арасында, яни білім, дстрлер, материалды жне рухани, мдени ндылытар, оамды атынастар жйесінде орныан леуметтік тжірибені мегеру барысында адам болады.

Адамны тла ретінде алыптасуы наты бір оамды жадайларда туады. оамны талаптары адамдарды мінез-лыны моделін, ал баалау белгілері оны мінез-лын анытайды.

Адамны табии асиеттері (мысалы, оны мінезіні ырлары) болып крінетіндер, шындыында, тланы оамды талаптарыны оны мінез-лында бекітілуі болып табылады.

Тланы зегі (ядросы) оны маызды психикалы асиетімен – руханилыпен байланысты. Руханилы адам міріні жоары крсеткіші, оны адамзатты, адамгершілік парыздарыны ішкі ндылыы, адамны болмыстан да жоары мнге баынуы болып табылады. Тланы руханилыы – оны санадан да жоарылыы, барлы опасыздытарды траты шеттетуге деген ажеттілігі, зіні адамзатты парызына, маызды идеалына шексіз берілу. ´зіні парызыды орындап крші,-дейді Гегель, - зіні баады білесі!

Тла рылымыны негізгі зегі ндылыты-нормалы жйені, тла баыттылыыны, оны леуметтік мні бар объектілер мен былыстара атынасыны алыптасуы болып табылады. ндылы – шындытаы былыс, заттарды тлалы мні. былысты тлалы мнділігіні оны леуметтік мнділігімен йлесуі аса маызды.

Жалпы негізгі леуметтік ндылытар – адамгершілік, кез келген леуметтік игілік, ауіпсіздік жне топты ндылытар – идеялы, саяси траты сенімдер, діни нанымдар, ксіби білімдер жне т.б. деп блінеді.

Интернализациялы (меншік) тла ндылытары оны мінез-лыты бадары, негізгі зін-зі баылауы болып табылады. ндылытар негізгі жне ралды болуы ммкін, яни мірлік мселелерді стті шешу ралы, тланы зін-зі реттеу жне зін-зі бекіту ралы.

Тланы ндылытар жйесі негізінде оны нсау жйесі алыптасады - сйкес типтік жадайда белгілі бір бейнеде рекет етуге психикалы дайынды. °сіресе, тланы леуметтік нсаулары траты. Олар леуметтік объектілермен зара рекетіні траты тсілдеріні орын крсетеді, яни леуметтік перцепция - леуметтік объектілерді стереотипті бейнесі ретінде крінеді. Этносаралы топтарды атынасы сйкес нсаулармен длме-дл келеді.