Genetics and Epigenetics of Colorectal Cancer
ААААА
A neuroscientist reveals how to think differently
Нейробиолог басаша ойлауды анытады
абылдау иконаа арсы шыуды орталыы (негізі) болып табылады. Иконаа арсы шыушыларды кзарасы басаша болады. Оларды миы алыпты адамны миындай тиімділікті тзаына тспейді. Иконаа арсы шыушылар, осындай жаратылыс салдарынан немесе йрету жолы арылы кпшілік адамдара зиян келтіретін абылдаушы жарлытардан айналып ту дістерін ойлап тапты. абылдау бл мидаы оранышты емес. Бл айыа душар ететін жне згеріске келтіруші ммкіндікті зерттеу дерісі. Ми сезім мшелерінен келетін физикалы оздырыштарыны интерпретацияны фундаменталді мселесімен сотыысады.
Миды барлы кріністеріні, естігендеріні немесе жанасуыны бірнеше маынасы бар. Аыр аяында іріктелініп алынаны миды е здік теориясы болып табылады. Техникалы жаынан араанда, бл гипотезаларды бір ммкін болатын интерпретациясыны статистикасында негізі бар жне ткен тжірибені лкен ыпалында болады жне потенциалды арсы шыушылара е маызыды, ол баса адамдарды айтан сздері.
Миыны титыына жету шін кзарасты баса адамдара араанда ерекшелендіруді отайлы тсілі оларды брын соды кездеспеуі. Жаалы (жат) абылдау дерісін ткен тжірибені шырмауынан босатады жне миды жаа ой тжырымдарды шыаруа жктейді. Стті иконаа арсышыушыларды тааларлы жааны немесе басаны ыпалына тсуге деген дайындыы болады. Иконаа арсышыушылара жргізілген баылау, оларды жаалыты абылдауы кпшілік адамдарды ртрлі заттардан аула жруі кезінде болатындыын крсетті.
Жаалыа атысты мселе, дегенмен, оны негізі миды орыныш жйесін тудыруа баытталуында. орыныш иконаа арсы шыушылара тн ойлауды басты кедергісі жне осы баыттаы алыпты адамдарды тотады. орынышты трлері кп, алайда, екеуі иконаа арсышыушыларды ойын тежейді жне адамдара негізінен сенімсіздік пен оама клкі болу орынышын тудыратын іс – рекетпен байланысу иына соады. Бл ешбір маынасы жо орыныш болып крінуі ммкін. Дегенмен, трындарды штен бір блігіне рбіреуіні мезгіл – мезгіл азап крсетуі керектігі жайлы жрт алдын сз сйлеу, бл оны кеінен таралан психикалы бзылыс ретінде тсінуді іске асырады. Бл адам жаратылысыны кеінен таралан трі, оны ішінде иконаа арсышыушылар оларды іс – рекетін басып тастауа ммкіндік бермейді. Аыр аяында, стті иконаа арсышыушы болу шін адамдар з ойларымен баса адамдарды сендіруі керек. Бл оамды апарат бар жерде орын алады. Соы он жылдыта оамды ой пікірі жне миды жмысы жне топтарды ашан шешім абылдауды баылауы жайлы білімні жарылысы болды.
Вопросы:
1) Why iconoclasts see things differently to other people?
2) What can we do to see things differently to other people?
3) Do iconoclasts embrace novelty?
4) Name the two types of fear that inhibit iconoclastic thinking and people generally find difficult to deal with.
5) Is fear of public speaking considered to be a mental disorder?
6) Must individuals sell their ideas to other people to be successful iconoclasts?
AAA
Antibiotic
Антибиотик
Жалпы антибиотиктер молекулалы массасы 2000 -нан тменірек кішкентай молекулалар. Олар фермент емес. Кейбір антибиотиктер зенен алынан, мысалы пенициллин классы.
Инфекцияны емдеуде алдыы зерттеуден ерекшелігі, стрихнин жне мышьяк сияты у осатын, антибиотиктер "сиырлы о" болып табаланан: ожайыны шін заым келтірмейтін аурудаы дрілік заттар.
арапайым антибиотиктер вируста, саыраулата жне баса бактериалы емес инфекцияларда тиіміді емес, жне жеке антибиотиктер ртрлі бактерияны тріне арай зіні тиімділігімен ажыратылады. Антибиотиктер оларды нысан ерекшелігіне негізделе санаттара блінуі ммкін: "жіішке спектрлі" антибиотиктер Грам-О немесе Грам- Теріс бактерия сияты бактерияны арнаулы жеке блігі, сол уаытта "ке спектрлі" антибиотиктер бактерияны лкен ауымына сер етеді.
Жеке антибиотикті тиімділігі инфекцияны орналасуына байланысты, инфекция аймаына жетудегі антибиотик асиеті жне бактерияа арсы асиеті немесе антибиотик белсенділігі згереді. Кейбір антибиотиктер белсенді трде бактерияларды (бактериоцидтік) лтіреді, сол уаытта баса арапайым бактарияларды кбеюіні (бактериостатикалы) алдын-алады, сондытан абылдаушы иммунды жйе бан арсы тра алады.
Преоральды антибиотиктер ішкі антибиотиктерді тиімділігін сатаумен бірге маызды жадайлар шін арапайым тсіл болып табылады. Антибиотиктер кбінде, кейде кз тамшысы сияты немесе жапа май ретінде олданылады.
Сонымен атар антибиотиктер тиімділігіне байланысты организмге арсы жне азаны детте инфекцияны тудырудаы сезімталды асиетіне туелділігіне арай инфекция трі жне лпаны заымдаудаы антибиотик концентрациясына байланысты блінуі ммкін. Антибиотиктер жоары дегейде бактериоцидиялы немесе бактериостатикалы сияты блінуі ммкін. Бактериостатиттер оларды блінуі кезінде алдын аланда бактериоцидтер тікелей бактерияларды лтіреді. Біра, бл классификациялар лабораториялы жадайа, практикаа негізделген, бл екеуі де бактериялы инфекциямен аяталады.
Вопросы:
1) How much does a molecule of antibiotics weigh?
2) What are the “magic bullets”?
3) To what extend conventional antibiotics are effective?
4) Does the location of the infection affect the effectiveness of individual antibiotics?
5) How can antibiotics also be classified?
6) Is it true that both the bactericidal and bacteriostatic antibiotics will end a bacterial infection?
ВВВ
Biological Weapons
Биологиялы ару
Биологиялы соыс – кез-келген бактерия, вирус жне баса ауруларды –организмді жарааттау шін табиаттан табылан токсиндерді соыста ару ретінде, арсыласты лтіру немесе жарааттау шін пайдаланады.
ару масатынды биологиялы агенттерді пайдалану бл жаналы емес, 20 асырдан бастап биологиялы соыс басты екі масатта орын алды. Алашысы індетті материалмен су жне таматы уландыру, жне екіншісі микроорганизмдер, токсиндер жне тірі жне лі жануарларды ару ретінде пайдалану.
Адамзат тарихында биологиялы соыс бірнеше рет орын алан. Б..дейін 6 асырларда ассирийлер жауларыны брыларын, оларды есін ауыстыратын саыраулатармен улаан. Б.. дейінгі 184 жылы Ганнибал Карфагена мырыларын улы жыландармен толтырып, оны сарбаздарына бл мыраларды жауланыны кемелеріне таста деп бйры берді жне т.б.
Тариха кз жгіртетін болса, ортаасырдан бастап Европада трік, манол жне баса халытарды арсыластарыны су оймаларын уланан малды етімен детализдеген. Отраасыр уаытында бубон обасымен ауырандарды мйіттерін катапульттарды пайдала отырып сарайлара латыран.
Заманауи зерттеулер жапон сарбаздарыны басшылыымен ытай сарбаздары адамдара Екінші отан соысы барысында мыдаан тжірибелер жасаан. Олар биологиялы аруды ытай сарбаздары мен арапайым халыа жргізген. Бл жмыс эффектісіз жеткізу жйесі шін, эффективті емес деп саналан. Есептер бойынша 600000 жараланушы бар, негізгілері оба мен тырыса ауруларынан зардап шеккендер.
Биологиялы ару жасау кдіктілігіне арсы Германия, Жапония, рама штаттары, рама мірлік жне Канада 1941жылы биологиялы ару жасау бадарламасын дамыта бастады, ол сібір жарасын, бруцеллез жне ботулотоксинмен аруланан. Совет Одаы бл таырып тірегінде кптеген зерттеулер жасаан. ытай мен Солтустік Корея рама Штаттарын 1950-53 Корей соысында олара арсы биологиялы аруды крделі далалы сынатан ткізгені шін айыптаан.
Вопросы:
1) What is biological warfare?
2) Were biological weapons used for military purposes in the past?
3) Name the two main forms biological warfare took before the 20th century.
4) Could you give at least two examples of using biological warfare throughout human history?
5) Why did Mongols use infected animal carcasses?
6) Which countries initiated a biological development programme in 1941?
BBB
Botany
Ботаника
16 асыр ортасында ботаникалы батарды Италия университеттеріні біратарында негізі алана бастады – 1545 ж ашылан Padua ботаникалы баы –зіні тпкілікті орнындаы алашыларды бірі. Бл батар жиі монастрлармен байланысан ертеректегі «табии батарды» практикалы маызын жаластырды, мнда сімдіктер медицинада олдану шін сірілетін. Олар ботаниканы дамуын академиялы пн ретінде олдады. Лекциялар батарда сімдіктерді суі жне медицинада олданылуын крсету жайында болды. Солтстік Европада ботаникалы батар біршама кеш ашылды, алашысы Англияны Оксфорд университетінде 1621 ж ботаникалы ба ашылды. Осы уаыт арасында ботаника медицинаа траты баынышты болды.
Германия дрігері Leonhart Fuchs (1501-1566) теолог Otto Brunfels (1489-1534) жне дрігер Hieronymus Bock (1498-1554) (сонымен атар Hieronymus Tragus деп аталады) –пен бірге «ботаниканы Германиялы ш атасыны» бірі болды. Fuchsпен Brunfels здеріні наты, мнді баылауларын жасау шін ертеректегі жмыстарынан кетіп алды. Bock сімдіктерді классификациялауды зіндік жйесін жасады. Дрігер Valerius Cordus (1515-1544) 1544 жылы шыан ботаникалы жне фармакологиялы маызды шптік Plantarum тарихын жне 1546 жылы шыан фармокопия шін маызды Dispensatorium ебектеріні авторы. Натуралист Conrad von Gesner (1516-1565) жне шппен айналысушы John Gerard (1545-1611) сімдіктерді медицинада олданылуын шптік жабыны ебегін жарыа шыарды.Натуралист Ulisse Aldrovandi (1522-1605) кейінгі табии тарихты жаластырды, ал ол з кезеінде сімдіктерді зерттеуді амтыды. 1665 ж микроскопты олдана отырып, эрудит Роберт Гук клетканы ашты, ол енгізген термин, тозда болатын жне аз уаыттан кейін тірі сімдік лпасында болатыны ашылды.
Ботаниканы ертеректе жазылан тарихы кптеген кне жазбаларды жне сімдіктерді классификациясын амтиды. Ертедегі ботаникалы жмыстарды мысалдары б.з.д. 1100 жыл брын жазылан Индияны рухани жазбалары, Архаикалы Авитикалы жазбалар жне б.з.д. 221 жыл брыны ытайдан табылан жмыстар.
Вопросы:
1) When were founded the first “botanical gardens” in Italian universities?
2) Write down the garden, which is associated with monasteries.
3) Name the first northern European botanical garden.
4) Is physician Leonhart Fuchs English?
5) Was the scholar who created his own system of plant classification, Otto Brunfels?
6) Where have been found the examples of early botanical works?
BBB
Bone growth
Cйекті суі
ш топтаы сйекті зерттеу шін барлы жануарлар формальдегидте саталды. Соы жануарды лтіпгеннен кейін жамбас сйектер алынып тасталды. рбір жасбас сйекті максимальды зындыы мен минимальды диаметрі лшенді.
Кеш дамушы топтар сйектеріні кейбірі тек жіішке цилиндр трізді екенін крдік.
зынды пен диаметрді лшегеннен кейін рбір жамбас сйек ауада жне суда лшенді. райсысыны млшері есептелді. Олар 4 кестеде ксетілген.
ртрлі топтардаы сйектер лшеміні соы млшері жалпы суретте крсетілген. Аталы
Аталытаржы сйектері барлы топтаы аналытарікімен салыстыранда лкенірек. Бір немесе баса жыныса жататын кеш дамитын жануарларды сйектері жылдам дамитын топтаы жнуарлардыкіне араанда кішірек. Кеш дамушы топты аналытарыны жамбас сйектері аталытарына араанда лкен болан сайын мшелер мен барлы денелер соы блімде бірнеше бліктерге блінеді. Барлы лшемдер III топтаы жануарларды жамбас сйектері II топты жануарларыны жамбас сйектеріне араанда жептеуір лкенірек екендігін крсетті. Бан арап сйекті тжірибені е басында III топа берілген, суіне ажетті кейбір заттар нтижесінде дене массасын скендігін байады.
Екінші жне шінші топтаыларды сйектерін суда лшегенде оларды бірінші топтаылара араанда тыыз екендігін байалды. Екінші жне шінші топтаыларды кейбір сйектері суда лшегенде жзіп жрді. Кейбіреулері кішкене уысты болып бірден сумен толып кетті. Соысы алынып тасталды. Осы мліметтерді арау кезінде II жне III топ жануарларыны сйектерінен оларды крі екенін, ал I топтікі олара араанда жастау болан.
Сйекті тыыздыы арама арсы жыныстылар шін де бірдей, ерте жетілген жануарларды сйектері жоары тыыздылыа ие. Сйекті су абілеті баса дене мшелеріне араанда ерте тотайды.
Вопросы:
1) At what stage were the last traces of tissue removed?
2) What is the difference between the male and female animal bones?
3) What does the result of all measurements indicate?
4) Were the bones from group I much younger than the bones from other two groups?
5) What can you say about the values for the density for the opposite sexes?
6) What may be lost earlier than that for other parts of the body?
GGG
Genetics and Epigenetics of Colorectal Cancer
То жне тік ішек атерлі ісігіні генетикасы мен эпигенетикасы
То жне тік ішек атерлі ісігі еркектер мен йелдер де тедей шінші дрежедегі диагнозы аныталан. Шамамен 75% пациенттерді ауруды кездейсо формалары бар. алан 25% науасты жалпы ген жне оны ортасы шін салынан отбасылы ауру тарихы бар. Алайда тек CRC 5% - 6% басты жоары пенетрантты гендерге байланысты мутация жреді. Бл формалар оршаан орта факторларына жне пенетрантты генні саныны араатынасымен жреді.
Бірнеше зерттеулер жасы 50ден асаннан кейін диагностикалау жргізгенде, адамда атерлі то жне тік ішек ісігі ауруыны дрежесі бірнеше есе лаятындыын сынады. Бдан баса, заымдалан отбасы мшелері жне жасыны саны ісік диагнозыны туекелімен байланысты болады, олар зара байланыста болады, то жне тік ішекті бірінші туысына немесе жасы 45 жастан тмен бірінші адама атысты, ш еседен алты есеге дейін ісік сатысыны жоарылауы болып табылады. Отбасы тарихы екі немесе одан кп туысты то жне тік ішек ісігімен ауырса, онда генетикалы синдром артуы сйкесінше жоарылайды.
Баса да лкен атерлі факторлар (полиптер жне гиперпластикалы безді ісігі), рамы ет пен майа толы таамдар, темекі шегу, ер жыныстылармен бірге анти-стериодтты емес оздырыш препараттарын ттынанда, алкагольді ішімдіктер, кбіне мір салтыны бзылуы, аз озалыс жне дене массасыны жоарылауы. Фолата, витаминдерді жне диеталы таамдарды, аденоматозды полиптері жойылан, колоноскопияларды жоары дрежеде пайдаланудан жне гормональды метапауза кезеіні кейінгі атысты CRC туекелділігіні тмендеуімен байланысты болды.
Эпигенетика ДН атарыны згеруі орын алмайтын, ген экспрессиясыны тымуалаушылы згергіштігі ретінде аныталды. Эпигенетикалы модификация - ДН метилденуі, метил тобынны цитозин нуклеотидіне ковалентті (СН3) байланысуы.Сторектілілерді ДН ауданыны кп блігі СрG – метилденуі (90 % -98%), дегенмен CpG ауданыны метилденуіне араанда, белігі бір CpG - ДН ауданыны лкен блігі CpGs те бай.
Вопросы:
1) Which type of cancer is the third most diagnosed cancer in both men and women?
2) Are sporadic forms of cancer more common than other forms?
3) According to the studies, are there any relations between the age of the patient and the possibility that their first-degree relatives might get cancer?
4) What does it mean, if the family history includes two or more relatives with colorectal cancer?
5) Indicate some other CRC risk factors.
6) What does CH3 refer to?
GGG
Genetic modification of animals
Жануарларды генетикалы модификациясы
Трансфекция кезінде ДН гомологиялы емес айта бірігу арылы жануар геномына кірігеді. Бл згерген жасуша бластулаа (бастапы эмбрион) орналастырылады да, кейін рашы тышанны жатырына енгізіледі. Осы бластуладан туылан тл бастуланы згермеген жасушалары жне згерген бааналы жасушалардан тратын химераа айналады. рыты жасушалары згерген жасушадан дамыан тышандарды саралап, будандастыру арылы барлы жасушалары генетикалы згерген тлдер дниеге келеді. азіргі тада елдегі трансгенді тышандар сіруді лкен базаларыны бірі Бейлер Медицина колледжінде. Генетикалы згертілген ба Герман зіні 55 рпаымен осында. 1990 жылы оны рыы алашы даму сатысы кезінде транында, адам гені оны генетикалы кодына енгізілген болатын. Нтижесінде, оны рашы тлдеріні стіні рамында адамда болатын ауыз, дрілік рлі бар, лактоферрин пайда болан. Алайда, млшеріні аздыы сонша, бліп алу табысты болмады. Насекомдарды жасанды транспозондар немесе фермент транспозондарын егу арылы генетикалы згертуге болады. Жаа гендерді енгізе алатын транспозондар генома бірігеді. Мндай кірігулер трасыз болады да, шыып кетуі де ммкін.
Трансгенді балытар кбінде микроегу арылы жасалады. Бірінші рпаы мозаикалы болады, біра, генетикалы згеріс арылы рыа енгізілген бірнеше сызытар пайда болады. Осыдан со ана трансгенді балыты еркек жне рашы жыныс жасушаларын осу арылы “табии трде”кбейтуге болады. Трансгенді балы трлері кп боланымен(мселен, атты суыа тзімді, антибиотикалы, рнекті балы, т.б.), су гормонды трансгенді балыына, сіресе, тиляпия, ты сынды балытара баса назар аударылып келді. Бл балытарда аса тез кбею-су гормондары болып, су арыны жабайы тріні бірнеше пайыздан бастап, 30-40 есесіне дейін жетеді. Кейбір трлерінде кбеюі тез болып алмастан, лкендігі де се тскендіктен, коммерциялы сірумен айналысушыларды ызыушылыын арттырды. Дегенмен, генетикалы балытарды табиата келер негативті серлерін з ішіне алан экологиялы аладатушылытары кммерциялы ндіруді шектеп келеді. Сондытан да, трансгенді балыты зерттеуді басты рі кп блігі GH-генді балыты оршаан ортаа тигізер залалы жайында жргізіліп отыр. Осы салада туылан мселелер жайында Девлин бастаан авторлар жазан болатын(2006).
Вопросы:
1) Write down the scientific name of an early embryo.
2) Describe a pup born from an early embryo, into which an altered cell is implemented.
3) Where is one of the largest transgenic mice facilities in the country?
4) Is it profitable to use Herman’s female descendants’ milk as a medicine?
5) Can insects be genetically modified? If so, explain how.
6) Are commercial breeders farming transgenic fish?
PPP
Protein
Ауыз
Белоктар бір немесе бірнеше зын тізбекті аминышыл алдытарыны тізбегінен тратын ірі биомолекулалар немесе макромолекулалар болып табылады. Белоктар тірі организмдерде р трлі ызмет атарады: зат алмасу реакцияларыны катализденуі, ДНК репликациясы. Ауыздар бір-бірінен белсенділігін крсететін гендеріні реттілігімен ерекшеленеді.
Аминышылы алдытарыны сызыты зінділерін полипептид деп атайды. Ауыз зын бір полипетидті тізбектен трады. Ал 20-30 алдытан ана тратын ыса трлерін олигопептидтер деп атайды. Аминышыл алдытары бір- бірімен пептидті байланыстар араылы байланысады. Ауыздаы аминышылдарды кезектесіп орналасуы, генетикалы кодпен кодталан генні кезектесуіне байланысты. Сонымен генетикалы код 20 аминышылы алдытарын анытайды. Кейбір азаларда генетикалы кодты рамында селеноцистеин болса, ал кейбірінде архебактериялар – пирролизин болады. Синтез кезінде ауыздаы алдытар постранляциялы модификацияланады, олар физика- химиялы заттарды згеруіне, тратыллыа, белсенділікке алып келеді. Кейде ауыздар (белоктар) пептидті емес топтара де ие болады, оларды кофактор деп атайды.
Белоктар пайда боланнан кейін белгілі бір уаыт арасында ана тіршілік етеді. Олар бірер минут ана немесе сторектілерді клеткаларында 1-2 кндей жреді. Дрыс айрылмаан белоктар тез ыдырайды немесе трасыздытан да ыдырап кетеді.
Вопросы:
1) How many long chains of amino acidresiduesare there in proteins?
2) What are the functions of proteins?
3) Is it correct to say that all the proteins are the same? If not, why?
4) Explain what a polypeptide is.
5) How long is the average lifespan of proteins in mammalian cells?
6) Indicate structural or mechanical functions of proteins.
PPP
Plants
сімдіктер
сімдіктер, немесе жасыл сімдіктер - сімдіктер леміні кпжасушалы эукариоттары (ядролылары) болып табылады. Олар глдейтін сімдіктер, араай тымдастар, зге де жалааштымды сімдіктер, ырыла тымдастар, шырмауытар, антоцеретофиттер, мктер мен жасыл балдырларды з ішіне ала отырып,жасыл сімдіктерді бір саласын райды. ызыл жне оыр балдырлар, саыраулатар, архебактериялар, бактериялар жне жануарлар жасыл сімдіктерге жатпайды.
Жасыл сімдіктерде зекті жасуша жарашасы болады рі энергияны басым блігін симбиогенез бен цианобактериялардан пайда болан бастапы хлоропластар фотосинтез арылы кн нрынан алады. Оларды хлоропластары жасыл тс беретін а жне б хлорофилдерден трады. Кейбір сімдіктер паразитті болады да, алыпты млшердегі хлорофилдерді шыару немесе фотосинтездеу абілетін жоалтан. сімдіктерде вегетативті(жыныс мшесінсіз) кбею де жалпылы былыс боланымен, олар жынысты кбею жне рпатар алмасуымен сипатталады.
сімдіктерді 300-315 мы трі кездеседі. Оларды ішінде басым блігін, шамамен 260-290 мыын тымды сімдіктер райды. Жасыл сімдіктер молекулалы оттегіні кп блігін амтамасыз етіп оймастан, Жер планетасындаы, сіресе рылытаы экологияны тірегі де. Дн, жеміс жне ккністер шыаратын сімдіктер адамзатты негізгі азытарын райды рі мы жылдар бойына олда сіріліп келеді. шекей ретінде де пайдаланылады, ал дрілерді шикізаты ретінде кптеп олданыла бастаанына за болан жо. сімдіктерді ылыми трде зерттеу биологияны бір саласы ботаника ретінде белгілі.
Вопросы:
1) What is the Latin word for green plants?
2) Are ferns and clubmosses included in green plants?
3) Does Viridiplantae exclude the fungi?
4) What substance is related to the color of chloroplasts?
5) Has it been long since the vegetables were domesticated?
6) Who created the basis of the modern system of scientific classification?
SSS