Зайырлы оамдаы дін

Зайырлы ымы дінні мемлекеттік саясаттан блінгендігін, мемлекеттік білім беруді діннен блінгендігін білдіреді. За- йырлы ымы, сондай-а, мемлекетті дінге деген станымынын демократиялы сипатта екендігін де білдіреді. Р Конституциясыны осы зайырлылы туралы нормасы еліміздегі діни атынастарды реттеуді Конституциялы негізі болып табылады. Соы кездері еліміздегі демократиялы принциптер- ге арамастан діни ахуалды кптеген проблемалар туындады. Экстремистік жне террористік баыттаы Ислам дінін жамылан радикалды аымдар пайда болды. Оларды кріністері Атбе облысындаы Шбарши ауылындаы террорлы рекеттер, Атау, Атырау, Тараз, Алматы алаларындаы экстремистік аымдар мен террорлы рекеттерді крініс беруі. Елімізде конфессияларды саны тым кбейіп, оларды саны 45- ке жетті. Кптеген келімсек діндерді немен айналысып жатанын адаалау иына соты. Жергілікті мсылман тектес халытарды жаппай шоындыру беле алды. Ел Конституциясыны 1-бабыны 1-тармаында мемлекетті «зайырлы» сипаты, 2-тармаында «оамды татулы пен саяси тратылы» тбегейлі принципі екендігі бекітілген. 5-бапты 3-тармаы «діни» араздыты оздыратын оамды бірлестік руа тыйым салса, 5-тармаы «шетелдік діни бірлестіктерді ызметіне» 76 77 арналан. 14-бапты 2-тармаында «дінге кзарасына, нанымы- на» арай кемсітуге болмайды деп крсетілген. 19-бап бойынша ркім «ай дінге жататынын зі анытайды». 22-бап толыымен дінге арналан. Онда «Ар-ождан бостандыы ыы» жне «Ар- ождан бостандыы ыын жзеге асыру жалпы адамды жне азаматты ытар мен мемлекет алдындаы міндеттерге байланы- сты болмауа немесе оларды шектемеуге тиіс», делінген 34-бапты 1-тармаында ркім «Конституцияны жне задарды сатауа, баса адамдарды ытарын, бостандытарын, абыройы мен адір-асиетін рметтеуге міндетті» деп жазылан. «Діни негіздегі партиялара жол берілмейді (5-б.,4-т.). 39-бапты 3-тармаына сйкес ар-ождан бостандыы «ешбір жадайда шектелмеуге тиіс». 2011 жылы 7 мамырда Р Президентіні Жарлыымен Дін істері жніндегі агенттік рылды. Президент Нрслтан Назарбаев зіні лемдік жне дстрлі діндер кшбасшыларыны 4-съезінде сйлеген сзінде: «Мыдаан жылдар бойы дінге негізделген мдениет тарихта зіні жанды сзін сатап келді. Бір жаынан ойлап араса, зіні діни рухын сатау тарихта ттас бір халыты саталуыны кепілі болып келді». Мемлекетімізді арнайы ресми мереке ретінде демалыс кні ретінде рбан айт пен Рождество бекітілді. азастан бгінде бкіл лем шін конфессияаралы келісімні лгісі ретінде таныл- ды. Бгінгі тада азастан – діни толеранттылы идеясын тарату жнінде талассыз кшбасшы. Бізді елімізді конфессияаралы натысудаы тжірибесі бкіл лемдегі діни жетекшілерді олдауы мен мойындауына ие болып отыр. Кпшілік зайырлылыты барлы діндерге атысты бейтарапты стану, мемлекетті діни танымдардан туелсіз жне кез келген теологиялы тжырымдамалардан еркін болуы деп тсінеді. Алайда бгінгі тада зайырлылыты анытайтын бл аидаттар бірте-бірте згеріске шырауда. азастан Республикасында мемлекетті зайырлылыын крсететін мемлекетпен діни бірлестіктер арасындаы арым- атынастарды реттеуді бірнеше формалары алыптасан немесе мемлекетті діни атынастарды бірізділікке тсіруді бірыай бадарламасы амтамасыз етілген. Мемлекет пен дін арасындаы арым-атынасты реттеуді неме- се мемлекетті зайырлылыын білдіретін мынадай жмыс дістері орныан. Бірінші, азастанда конфессияаралы арым-атынастарды реттейтін, діни бірлестіктер мен мемлекет арасындаы натысуды ныайтатын ыпалды тетіктерді бірі ретінде 2000 жылы кімет жа- нынан рылан Діни бірлестіктермен байланыс жніндегі кеесті жне Астана мен Алматы алаларыны, облыстар, алалар мен ау- дандар кімдеріні жанынан рылан діни бірлестіктер мен байла- ныстар жніндегі кеестер рылан. Екінші, зайырлыты бір крінісі ретінде мемлекеттік, соны ішінде атарушы билікті ртрлі конфессияларды кілдерімен траты трде кездесулер ткізіп отыр. Дінні рухани кшіні жас рпаты, кпшілік халыты имандылы жолында трбиелеу шін бірлесіп рекет жасау. Мысалы, Отстік азастан облысыны кімшілігінде стіміздегі жарты жылдыта Дін істері жніндегі департаментті басшылыымен барлы конфессияларды басшыла- рымен кездесулер тті. шінші, зайырлыты аса маызды белгісі Конституцияа жне заа негізделген діни сенім бостандыы. ркімні з дінін тадау ыы бар. Жаа за бойынша діни сенім-наным бостандыы ш негізгі аидата сйенетіні айтылды. Олар бейтарапты, толеранттылы жне тедік. Діни бірлестіктер 18 жаса толан азаматтарды бастамасымен рылады. Бдан 18-ге толмаан жасты діни бірлестікке мше болуа ы жо деген ым туады. Діни бірлестіктерді ай конфессияа жататындыын крсетпей, жалпылама атаумен тіркелуіне де жол берілмейтіні белгілі бол- ды. Бл «Ата жолы» деген секілді жалпылама аттарды жамыла- тын секталарды тіркелуін шектейтін дрыс тжырым. Сонымен атар, отбасын бзуа, дние-млкінен айыруа шаыратын немесе мжбрлейтін бірлестіктер де тіркелмейтін болып шыты. Тртінші, зайырлылыты таы бір белгісі діндерді бізді алыптасан діни наным-сенімімізге, ата-бабадан алыптасан дстрімізге, отбасылы ынтымаымыза кедергі келтіріп, трлі жолдара итермелейтін зиянды діни аымдара тыйым салу. Бл жат осындай рекетке ол жеткізе алатын тетіктер тудырады. Ислам діни ешашанда зі тараан мемлекеттер мен ауматарда жергілікті салт-дстрге ысым жасамаан.

 

10)лтты дстрге дінні ыпалы

Ислам – ізгілік, адамгершілік діні. лы тлімгер Пайамбарымыз Мхаммед(с..с.): «Шын мсылман – тілі мен олынан ешкімге зияны тимейтін адам» – депті. Осыдан арты не айтуа болады.
Ал анасына «кпірсі» деп тіл тигізіп, асын ішпей, келінге слем салдырмай салт пен сннетті «соыстырып» жрген кейбір жастар болса, бл оларды діни білімсіздігінен деп білеміз. Оны кзарасына бола Ислама рке арау дрыс емес. Ол дінні кемшілігі емес. Дінді дрыс тсіне білмеген, оны даналыпен міріне ендіре алмаан адамны кінсі. Дін мен дстрді хикметпен абыстыра алмауында. йтпесе, кемелдік – Аллаа, кемшілік – адама тн екені белгілі ой.

Есті де аылды адамдарды барлыы да бір лкен Сенімні керек екенін сезеді. Тазалыты ажетін біледі. Ендеше сол іздеген Сенімдер мен Жасылытарды бріні бастауында Ислам тр.
Кез келген адамзат баласыны негізгі рухани станымы болады десек, ол – лты, Діні жне Отаны. Міне, осы штаан, сізді ш тірегііз. ай елге, ай жерге бармаыз, «Сіз кімсіз?» дегенде лтым – аза, дінім – Ислам, Отаным – азастан дейсіз. Жне оны матанышпен, ны айтасыз. йткені, сізді кіліізде мен адамзат ндылытарыны негізі алыптасан, іздеуші, сраушысы бар, сан асырлы тарихы бар аза лтыны кілімін деген сенім трады.

лт болуымызды зі бір Алладан боландытан, оан жету жолы да ата–бабамыз станан салт–дстрмен біте айнасып кеткен таза Исламда.
Ал енді лтты салт–дстрлер туралы айтар болса, олар Ислама дейінгі заманнан бастау алып, Ислам арылы шариат пен сннетке негізделіп кні бгінге дейін жаласып келе жатан бізді мір сру дадымыз болып табылады.

Халымызды салт–дстріні кез келген тріні тбінде ислами тамыр жатанын байаймыз. Дниеге келген баланы азан шаырылып ат ойыланынан бастап, дниеден ткен адамны жаназасын оып, жер ойнына бергенге дейін, яни тал бесік пен жер бесікке дейінгі аралыта кптеген дстрлерімізді Исламнан нр аланын байайсыз. Сондытан да Ислам мен дстрімізді арасындаы арым–атынас те тыыз, айырып ажырату оай емес. Мселен, кешегі кеестік кезеде бізге шариата айшы келетін ара ішуді, доыз етін жеуді насихаттады. Ал азатарды брыннан оректеніп келе жатан ымызы мен шбаты ешандай шариата айшы емес. Сонымен атар бізді ыз уу, ккпар, алтыбаан, бйге т.б. лтты ойындарымызды барлыы ешандай мар ойына жатпайды.
Келінні ата–енесіне, т.б. лкендерге слем салуы ширкке жатызатындар да шыты, яни дайа серік осу. Келін слем салу арылы Алла таалаа серік осып тран жо ата–енеге сый–рмет, ізет крсетіп тр деген арапайым тсінікті ысы келмесе не айтуа болады.
Жалпы серік осу мен ізетті шатастырмау керек. Серік осу деген не? Егер «дай кп» десе, ол серік осу болады. Бл жерде келін ата–енеге ізет крсетіп тр ой. Бл – ата–бабадан келе жатан азаты керемет дстрлеріні бірі. Сондытан ата–баба дстріне шабуыл жасауа жол бермеуіміз керек.

Ал лтты ндылыы – мгі зімен бірге жасасып келе жатан тілінде, салт–дстрінде, лтты нерінде. Оларды бір–бірінен бліп те арай алмаймыз. Себебі, олар бірін–бірі толытыра отырып, ттас бір лтты болмысын райды.

Бізді азаты лтты жне діни дстрлеріні саналы рі трбиелі рпа алыптастырудаы рлі шан–теіз.
Трбие ана рсаынан басталып–а кетеді дейді ылыми тжырым. Олай болса, бала дниеге келмей трып басталатын «рса шашу», бала дниеге келе салысымен болатын «Сйінші срау», «Азан шаырып ат ою», «Шілдехана тойы», «Бесікке салу», «ырынан шыару» – брі–бріні зіндік трбиелік орны, маызы бар екені аны. Бгінде жарты лемні алымдары мойындаан кшпенді мдениетіні лемдік ркениетте ыпалы, лесі жайлы ойласа, аза халыны лтты станымы, тсінік–танымы, салт–дстрі, мір сру аидалары еріккенні ермегі емес екеніне толы кзіміз жетер еді.

Салт–дстрлер тек ана тлім–трбие ана емес, блжымас тртіпке де негізделіп отыран. Ол туралы кеінен таратып айтуды бізді бл шаын мааламыз ктермейді.Мселен, аруаты сыйлау туралы бір ана сзбен тоталса, бл жерде мселе мармны жетісі, ыры, жылын атап мал союда емес, мселе – аайын туыс, да – жегжата кіл айтып, айысына ортатасуда. Ойлап кріізші, кісісі ліп аралы болан туысына, досына Атыраудан – Алтайа, ызылжардан – ызылордаа, Баян – лкеден – Баянауыла келетін кім? Ол – аза. Топыра салысуа лгерейік, немесе жетісінде бет крісейік, ырына барамыз деп, бет крмесе мынау тірлікте зін кінлі сезінетін халы кім? Сол бізді–аза. лімні артын ктуді зі –аза шін бірлік пен берекені, ят пен арды нышаны. Ендеше арыдан ойлар болса, осылардан айырылса бірттас халымызды елімен жеріні ттастыына сызат тспей ме!

Дстрді бір сипаты – тратылыында. Оны аласа згертіп, аламаса шіріп тастайтын бір адамны меншігі емес. Дстрді таы бір артышылыы -оны міршедігінде, ана сііп, кнделікті мірге алыптасандыында.Егер дет–рып шариата айшы келмесе, оан Ислам діні тыйым салмайды. Тіпті шариат кімі бойынша, шетелден келгендер жергілікті халы намазды алай оыса, олар да солай оуы тиіс. Сондытан шетелдіктерді бізге келіп, зге дстрді насихаттауа аысы жо. Ал олар з еліне, йіне баранда намазын жатып ои ма, трып ои ма, оны зі біледі. Біра мешітте, кпшілік орында жергілікті халыты дстрімен санасуы міндет. Сондытан дін мен дстрді біте айнастыру шін халыты діни сауатын арттырып, оан мемлекет тарапынан олдау крсетуді лі де кшейтуіміз ажет.

Біраз жылдан бері «хиджаб»–деген сз шыарып алып талыа салып, уреленудеміз. Хиджаб – жамылы деген маынаны білдіретін араб сзі. Арабтар Ислам дінінен брын осы киімді киген. Ал «ниаб», «пренжені»– Ауанстан, Тжікстан, збекстан, Иран халытары олданады. Ал бізді азаты киімі де Ислам мдениетімен тыыз байланысты болан. Себебі, шариатта олды білезігінен аяты тобыына дейін йелдерді денесі жабы болуы керек делінген. азаты брыны киімінде кеудесі ашы, немесе етегі тізеден келетін киімдер болды ма? Жо. Демек, азаты киіміні шариата ешандай айшылыы жо деген сз. азаты ыздары ызыл кйлек, ызыл бешпет, кілі ызыл кепеш киген. Кейінгі замана лайы етіп, кілі ызыл кепешті ызыл орамалмен ауыстыран. Келін болмай трып, басына а тартпаан. Міне, аза осылайша, келін мен ызды ажырататын болан. ара –айыны белгісі, сондытан одан аза ыздары ашы болан. азір де кп жерде осы дстр саталан.
Мселен, орта асырларда кллі Ислам дниесінде алыптасан, аза халы да шет алмаан бір игі дстр бар. алам стаан кез келген сз зергері гімесін Алла атымен бастап, тырнаалды туындысын дін исламны аидаларын зерттеп-зерделеуге, талдап-тсіндіруге арнаан. Бл білгенін білмегендермен блісу, згеге жеткізе отырып, з білігін жетілдіру масаты еді. азата Ыбырай Алтынсаринні «Мсылманшылы ттасы», Абайды «арасздері», Шкрімні «Мсылманды шарты», Мшр Жсіпті «ара местегі» жиан – тергендері осы дстрді зады жаласы іспетті.
Аталан ламаларымыз бізге з ммкіндігі шегінде здері таныан шындыты жеткізуге тырысты. з білігін жинатау, жетілдіру барысында ой блісті. Ммкін оларды ебектерінде де кемшіліктер бар болар. Біра тпкілікті аиатты тану ажалды пендені бріне бйыра бермесі белгілі. Сондытан лтымызды мадайына бйыран лыларды станымдарына рметпен арап, туындыларын талдап-таразылап, танып, пайдаланып ана оймай, ажет кезінде сын кзбен арап, жетілдіріп отыру да брімізге парыз.
Ал Абай мен Шкрім пікірлеріні дінаралы тсіністікке аншалыты негіз бола алатыны – дербес гімені арауы. Ойашар ретінде айтарымыз: «Адамзатты брін сй бауырым деп» деген сзді ммілегер лтты шаында скен Абай аын айтты. Сайын даланы санасына да, жрегіне де сыйдыран лтты кілі Шкрім «О дние, дние! Шындыа сонда кім ие?»–деп діндер мселесіне лемдік дегейдегі биіктен кз салуа тырысты.
лыларды болмысы лт болмысынан блек емес. лт болмысы имани станымдарсыз алыптаспайды. Дін мен лтты мддені аталарымыз ешашан бліп арамаан. Енді ол станымды бгін блуді ешбір ажеттілігі де, негізі де жо. Естілерді сзін ескеріп скен, тадыр табыстыран лттар мен лыстарды бауырына баса білген аза лты осы станымда болуы ажет деп ойлаймын.

Бкіл жер шарындаы 7 млрд адамны ай – айсысы да белгілі бір лт кіліне жатады. ай лтты алып арасаыз да дстрге негізделген трмыс – тіршілігі, ксібі, соны ыайындаы тарихы, мдениеті, ркениеті бар.
ран Крімні Хжурат сресінде: «Бір – біріді танып, ажырата білулері шін сендерді ртрлі лта, тайпа – тайпаа блдік», – деп жазылан. ран Крімдегі аятты жне тіл тірегіндегі сан – салалы, пиялы, тарихи толамдарды ой елегінен ткізген ойлы адам тілдерді рилылыы, трімізді, дінімізді баса – баса болуыны брі Жаратушыны хикметінен екен деген орытындыа келері ха.

Тіл, дін, дстр штігіні бірлігін берік алыптастыран рухани кшті тлалардан ралан лт ана жаандану тасынындаы трлі толындара арсы тра алма. азіргі аза оамына р дербес лтты жаны мен аны блектігі Алла Тааладан екенін тсінетін, Асан айыдай, Бардай, Абайдай, Алаш айраткерлеріндей туан халына жан жрегімен лды ратын, лтты рухы зор рпа трбиелеу бгінгі бізді буына парыз.
лтты дет – рпыа, ата салтына айналып кеткен дстрлерді діни сенімге нсан келтіреді деп аралау дін мен лтты мдениетімізді бір – біріне арама – айшы оюа келіп сотырады. Ал оны ртрлі зардаптара рындыруы ммкін.
Мсылманды ата – бабамыздан бері шариата сай алыптасан лтты дстрімізге нсан келтірмеуге тиіс. Не болса соны «мсылман дінінде олай емес» дегенді айтып, ата салтымыздан, лтты рып, лтты ерекшеліктерімізден бас тарта берсек, ежелден алыптасан зіндік салт – дстрден ештеесі де жо, кеше ана пайда болан халы сиятанып аламыз ой. Кез келген лтты жріп ткен жолы мен за – сонар тарихы болады. Содан р ел мірлік саба алып, болашаына болжам жасайды.
лысты лы кнін тойлау да, жеті атаа дейін ыз алыспау да, тбрік тарату, ата – бабалар мазарына зиярат жасау секілді рыптар рине, мсылман дінінде натылап айтса араб халында жо. Сонда блар арабтарда жо екен деп біз бас тартуымыз керек пе? лде, жеті атадан бері ыз алысып – беріспейтін дстрімізді трк етуміз керек пе? Ендеше бізді дстр – салтымызды брі мсылман дінінен ауытулы немесе арсылы емес, ежелден алыптасан дет – рып. Сол дет – рыпты брі де мсылман дінімен ымыраласа жріп жатанын, яни ран оу арылы жзеге асып жатанын кріп – біліп жрміз емес пе!
ран Крімде Алла Таала ешашанда ешбір лтты з салтына тиым салмаан, тек адам болуды жне Алланы мытпауды, зіне лшылы жасауды ана талап еткен. йткені Алла Таала тек рухани тазалыты ана баалайды жне іс рекетті зін емес, оан арау болан ниетті негіз етеді.
аза аруаты сыйлайды. Ал аруа кім? –Ол кеше мірде болан адам. Ендеше олара рмет ыла білмеген, тіпті айналасындаылара жасылы жасай алмаан адам алай ана Алланы адірлей аламын деп айта алады. Ал аруаты сыйлау, оан табыну емес, йткені біз буддистер секілді ойламайтынымыз белгілі ой. Адамды (мейлі лген, мейлі тірі) сыйламаан адам дайды да сыйлап жарытпайды ой.
Халыты асырлар бойы алыптасып келген салт–дстріне сотыуы, дінні зінен емес, айдаы бір секталарды сойылын соушылардан болады. Исламны атын жамылан секталар кп! Осынау секталарды ешайсысы дрыс емес екені айтылып, жазылуда. йтпесе 1000 жыл бойы рі мсылман, рі трік–аза болып келген бізді лтымыз алай ана 2000–жылдан былай арай зіні осыан дейінгі лтты дстрінен безуі, тек арабтар алай істесе соны айталауы керек болды екен?–деген сауалды біз олара оя білуіміз керек.

Аым, секталарды сойылын соушылар мен дмшелер кпірлік ыла отырып, згелерді кпірлік ылдыдар дейді, Кпірлік ыла отырып, згелерді кпір дейді, ха Исламды атырып, семдіреді. рейлі, орынышты, атал дінге айналдырып, адамдар жрегіндегі Исламны беделін тсіреді. лтты салттара, жеке адамны таламына, адамды мір жолдарына, рухани дербестігіне арсы аидаларды тап бір здері пайамбар дрежесінде отырандай болып теріс тсініктемелер мен птуалар айтып адамдарды рейге блейді, аладатады.

Олар ізгілік туралы айта трып, ізгі салттар мен сезімдерді аралайды, мейірбанды туралы айта трып, бріне тасбауыр аталды танытады. айбатты жамандай трып, адамдарды кнсі жнінде айбат айтады. дайды биіктігі мен діреттілігі туралы айта отырып, сол дайды не істейтінін здерінше кесіп – пішіп, суегейлік айтпа болады. Тек мен сенетін секталы таным ана дп – дрыс, ал басалар, яни аруаа арнап да оушылар мен мал шалып, туыс – туандарды жинап жетісін, нзірін, ырын, жылдыын беру салттарын орындап жргендер кпір деп асарысады.

дайды оларды кпір деп ойлар ойламасы жніндегі суегейлікті кім берді. Оларды бл ыы ранны талаптарынан асып кеткен жо па!
Ал хадистер рана балама бола алмайды, йткені ол кейінгілерді еске алуы.

Мсылман болу шін тек мсылманды сауат болуы жеткіліксіз. лтты (азаты) ар болуы керек. мсылмандыты азаы салттармен орындаймыз жне лтты дстр ерекшеліктерімізді де астерлейміз. Онсыз біз мсылман болып жарытпаймыз жне мсылман боламыз деп арты тыраштануды зі бізді о дниеде жанната апаруына кепілдік жо екені айын. Ал бл дниеде зіні асылдарыды тгелдей аралап, згелерді асыына мешегін зу аза лтын азындатып, тозындатып, тамырынан айрылан араайдай уратуы да ммкін екендігін ешашан естен шыармауымыз керек