Алтын орда кезіндегі ислам діні 4 страница
36)
Сикхалар - XV-XVI . ндістандаы мсылмандар мен нділіктерді біріктіруге шаыран жаа ілім негіздерін уаыздаан Нанак есімімен байланысты ілім, ол сикхалар іліміні негізін алаушы болып есептеледі. Нанак ислам дінінен дай - бл жасылы пен махаббат, жетекші гуруді басшылыымен даймен бірігуге мтылу ажет идеясын алды. Сикха - оушылар, яни гуру Нанак ізбасарлары дегенді білдіреді. Сикхалар барлы адамдарды дай алдында тедігін, осыдан келіп касталы жікке блушіліктен толыымен азаттыты уаыздады.
Сикхалар касталы пен брахмандара, оларды салт-жораларына арсы. Олар йелдер мен еркектерді мірге белсене араласуын уаыздады. Гуру Нанак каста бауынан босауды белгісі ретінде орта асхана мен орта таматану принципін енгізген. Сикхалар мешіт сияты гурдваларда жиналатын болан. Гуру Нанак йелдер тесіздігіне, кп йел алушылыа жне зін-зін ртеуге арсы шыты.
Гуру Нанак пен оны ізбасарларыны уаыздары Пенджаб трындарыны арасында кеінен тарады. Барлыы Сикхалар бір-бірін ауыстыран 10 стаз-гуруды мойындайды. Кейін Сикхалар - діни сектасы алыптасып, ал оларды моол императорларыны олдауына байланысты беделі мен ыпалы да кшейеді. Сикхалар сектасы здеріні ерекше ережелері бар кптеген адамдарды ауымдастыына айналады.
Сикхалар кшеюі, діни-саяси ауымдастыа айналуы моол императорларыны олара деген атынасын згертеді. Сикхалар ауымдары мен оларды жетекшілер удаланып, ата жазалана бастайды. XVII . 9 гуру лтірілген. Сикхалар - лі кнге дейін ндістандаы белсенді этноконфессионалды ауым
37) Индуизм — бір-бірінен туелсіз бірнеше діни наным-сенімдерден тратын діни-мдени аым. Оны негізінде — Брахмана, Вишнуа, Шиваа табыну мен тантризм жатыр. Осыларды ішінде Вишну мен Шиваны мерейі стем болды.
Вишну — адамдарды адал аморшысы, кмекшісі. Ол адам- дарды злымды пен атыгездіктен орайды, оларды ауіп- атерден сатайды жне адамдара шындыты жариялап оты- рады. Ал оны жзеге асырушы Будда. Сйтіп Будданы беделі ктеріліп, дай дрежесіне жеткізілді.
Шива — атал да, орынышты дай. Оны ш кзі бар, денесіне жыландар жабысан, мойнында — бас сйектер. Шива — нер мен ылымны, салтанатты мір мен махаббат сайраныны дайы. нді халыны санасындаы дайларды баса діндердегі (христиан, ислам) дайлардан басты айырмашылыы — оларды Жер бетіндегі тіршілікті айнаан ортасында болуы жне оан белсене араласуы болып саналады. Вишнуді йелі Лакшми семдік пен баыт дайы, ал Шиваны йелі Кали ырып жою мен лім дайы.
нді-будда дініндегі бл дниеге кзарастар арама-айшылытара толы болып келеді. Будда дінінде ана емес, тіпті сансараларды зінде де мірді айы-асіретке, жаманды пен жауыздыа жне таы да баса келесіз кріністерге толы екендігі жан-жаты сипатталады. нді-будда дініндегі адамдар трт этикалы нормаларды негізге алуы ажет. Олар: дхарма, артха, кама жне мокша.
нді — будда мдениеті. Жер шарындаы асиетті де, діретті мдениеттерді бірі — нді мемлекетінде алыптасып ркендеген нді-будда мдениеті. нді еліні асырлар бойы мдени дстрлері оны талантты халыны діни сана-сезіміні алыптасып, дамуымен тыыз байланысты болды.
нді жеріне келген арийлер здерімен бірге б.з.б. 2000жылы шыа бастаан кне мдени мраларды бірі — Ведаларды ала келіп, оны жергілікті халыты арасына кеінен тарата бастады. Ведалар дегеніміз — діни сарындаы даларды, рбанды шалу кезінде айтылатын суреттемелерді, табиатты поэтикалы бейнесінен хабардар ететін ледерді жиынтыы. ндіні ататы жазушысы Рабиндранат Тагор ведалы гимндерді «Халыты уанышшаттыы мен оны мірге деген сйіспеншілігі мен орынышыны поэтикалы кугері» деп те жоары баалаан болатын. «Жаратушы ні» гимнінде бізді оршаан дние былай деп сипатталады: «Е алашы кезеде дние хаос жадайында болды. Біра, уаыт ткен сайын адамзат баласыны тіршілік етуге деген лшынысы байалды, соны нтижесінде жары, одан кейін аспан мен су патшалыы пайда болды. Міне, дл осы кезден бастап жер бетінде тіршілік алыптасты, ал дайлар дние жаратыланнан кейін барып пайда болды». Шамамен, б.з.б. 800 жылында алыптасан упанишадтар нді-арийлерді діни кзарастарыны дамуындаы басты адам болып саналады. йткені, упанишадтар адамны ішкі жан дниесі, оны міріні мн-маынасы, адамды аиат пен шындыа апарар жолдар мен оларды бл мірдегі маызы, лім мен мгілік мыр жайындаы діни-философиялы толаулара толы болып келеді. Е бастысы — упанишадтарда Брахман мен Атман идеялары кеінен крініс тапан. Брахман — абсолютті шынды, абсолютті руханилылы, бл дниеде одан тысары еш нрсе де жо, олай болса бізді оршаан ортаны мні де осы Брахманда. Ол Атман болса осы жадайларды ескере отырып — жеке тланы мойындау. Упанишадтар діни философиялы ой-сананы дамуына трткі болды, сйтіп кп замай-а оны алты мектебі алыптасты.
нді-будда мдениетіне тн асиет дін мен философияны зара тыыз байланыста болып, штаса білуінде. Бл туралы Гегель былай деп жазды: «нді мдениеті — жоары дамыан сан-салалы діретті мдениет, біра оларды философиясы дінмен сабатас, зара тыыз байланыста болып келеді. Философия ылымы айналысатын мселелерді діннен де кптеп кездестіруге болады. Сондытан да болар, ведалар — дінні ана негізі емес, сонымен атар философияны да негізі болып саналады»
38)Синтоизм - [жапон. синто - дайлар жолы] - Жапонияда ке тараан дін, табиатты алашы ауымды дріптеуден туындаан рулы жне тайпалы дайлара табыну. 1868 жылдан 1945жыла дейін мемлекеттік дін болан, оны негізін табиат пен ата-баба дайларына табыну рады. Табынуды дамыту барысында шыармашылы бастау акті идеясы пайда болан, нтижесінде кн дайы Аматрасу - синтоистік жоары дай пайда болан. Ал оны рпаы Джиммутенно барлы жапон императорларыныаызды бастауы болан.
Синтоизмде табиатта мір сретін дайлар мен рухтар бар. Осы рухтар кез келген олдан жасалан зата жан бітіруі ммкін, сол зат табыну нысанына айналады. Синтоизм бойынша мір масаты ата-бабалар идеалын жзеге асыру, даймен рухани бірігу салт-жоралылар мен сыйыну. азіргі заманы Жапонияда синтоизм з станымын белгілі бір дегейде сатаан, ал оны жаа секталары лтты ділді алыптастыруа белсене атсалысуда.
39)лтты халытыдіндері р трлі ру-тайпаны діндеріні араласуы мен дамуы арасында, тапты оамны шыуына байланысты лттык мемлекет діндері шыады. Ол діндер сол лтты шекарасынан шыып кетпейді, немесе баска улттара тарамайды. азіргі кезде бар жне сол бір белгілі лттарды арасында тараан ултты діндерге жататындар: индуизм, конфуцианство, синто, иудаизм жне т.с.с.