Ытайды лтты діндері:даосизм жне конфуцианшылы.

ытайлар да баска халыктара сап, кдайлар мен рухтарды рметіне крбандытар шалды. Уаыт ткен сайын политеистік діни жйелер генотеистік (бас дайлы) діни кзкараса ауысты. Рулы кп дайларды ішінен ¥лы дай Шанди аты аыза айналды. ытайлы лы дай Шанди з халыны мын жоктайтын, жадайын ойлайтын, каморлы жасайтын жне ары ата-бабаларыны, ата тектеріні негізін алаушы ретінде абылданады.

Даосизмб.д.д. VI-V . мір срді. Даосизмні негізін алаушы Лао-Цзы б.д.д. VI . мір срген, з мірінде «Крі дана» деген атаа ие болан. Бл діни жйе діннен грі философияа жаындау десек те бола-ды. Даосизм адамзатты табиатпен бірлікке шаырады. «Крі дананы» негізгі идеялары «Дао дэ цзин» кітабында баяндалан. Оны айтуынша, барлы заттар з «жолыны» даоны арасында туып дамиды. Дниеде згермейтін нрсе жо, сйтіп, згеру рдісінде оларды брі зіні арама-арсы жадайына кшеді. Дао болса, алашы бастама, алашы тп негізі жне барлы былыстарды, денелерді бірлігі, соы сатысы. Даоны барлы заттарды анасы жне аспан аясындаы империяны анасы деп есептеуге болады. Барлы заттар даодан шыады да, даоа айта оралады. Адамзат жерге, жер Аспана туелді, Аспан даоны, ал дао табиилыты ажет етеді. Олай болса, дао адамзат баласыны тіршілігі мен бізді оршаан жары дниені днекершісі болып табылады. Сонымен дао жалпы дниетанымды ым.

Б.д.д. II . даосизм діникзараса айналды. Лао-цзы б.д.д. 666 ж. лы діни императора айналып, оны рметіне кптеген храмдар салынады. Бара-бара даосизм кптеген секталара айналады.

Конфуций діні.азіргі ытай халыны е беделді лтты діні Конфуций ілімі болып саналады. Оны негізін алаушы Кун-Фу-Цзы, яни Кун - стаз. Конфуций б.з.б. 551 ж. шамасында мірге келген. Оны негізгі ілімі бізге зіні шкірттері Ман-Цзы жне Сюн-цзыды ебектері арылы жетті.

 

40-44) Христиан дініні мыдаан ибадат етушілері бгін Вифлеем аласына жиналып, дстрлі мерекелері Иса пайамбарды туан жерінде Рождество мерекесін тойламашы.
Израиль 300-дей палестиналы еврейді Газа аласынан келуіне 24- саата рсат берді. Барлыы 15 мы ибадат етуші Вифлеемде Рождество мерекесін атап теді.
Мереке тн ортасында Иса пайамбар дниеге келген шіркеуде басталады.
Палестинаны туризм министрі Хулуд Дуайбесті айтуынша, 2009 жылы Вифлеемге 1,6 миллионнан аса адам жиналды.)

Пасха (гр. ; ивр. песах — маынасы «тіп кету»), ), мсіхшілік діні бойынша Христосты айта тірілуіні нрлы мейрамы (орыс. Светлое Христово Воскресение) — христиан дініні ежелгі рі е маызды мейрамы, Христосты ліп, айта тірілуіні рметіне тойланады. Христиан діні бойынша, Иса Мсіх пайамбарды «Христос» деген Христиан діні діни мейрамдара лкен кіл бледі. Осы кптеген мейрамдарды тртке топтап арастыруа болады. Иисуса арналан, дай туан (богородаца) йелге арналан, улие адамдара арналан жне киелі икондара арналан. Осыларды ішінде «тойды тойы, мейрамны мейрамы» дейтін мейрамдарды е лкені – Пасха. Христосты тарушысы ретінде рбан болуына, оны ліп, айтадан тіріліп, аспана шыуына жне жерге айтадан келуіне сену. Пасха барлы кнні кешіру мейрамы деп саналады. Бл мейрам 325 ж. Никея соборында бекітілді. Кктем тскенде кн мен тн те болан «21-наурыз» кнінде тойланады. Пасхадан баса шіркеу 12 негізгі мейрамдарды тойлайды, оны атын «двунадесятыми» деп, санына сйкес атайды. Оны 8-мейрамы Иисус Христоса арналан: Христосты дниеге келгені (рождество), жаа жылды бастамасы. Христосты адамдарды орау, сатау шін дай жіберді деп есептейді. Котолик аымы бл тойды 25 желтосанда, ал провославиялытар 7 атарда мейрамдайды. Троица (ш мсінді дай) немесе «пяипятидесятница» деп аталатын мейрамды Пасхадан 50 кннен кейін атап теді. Христосты апостолдарына «асиетті рухты келуі» — дейтінді еске алу ретінде ткізіледі. Сретение господне – мейрамы, «кездесу тойы» деп аталады. Христос туаннан со 40 кннен кейін кесі Иосиф жне анасы Мария баланы шіркеуге апарады. Оны Симон улиесі алдарынан шыып, шіркеуге кіргізеді. Крещение – Иисус Христосты Иоран зеніні суына батыру арылы шоындыру тойы туралы. Преобреженье – (тсі жаару), — Иисус Христосты шкірттеріні алдына бір кезде соларды кз алдына і жаарып згергендігі туралы той. Вербное воскресенье – Иисус Христосты дара асылар алдында Ирусалим шіркеуіне баруы туралы той. Вознесенье— Иисус Христосты лгеннен со тірілуі мен оны ауаа, аспана шып кету тойы. Вознесенье —Император Константинны анасы Елена, Иисус Христосты дар аашы кресті тауып алуы туралы той. алан 4 мейрамы Иисус Христосты анасына немесе Марияа арналан: «рождество богородицы» — Марияны туан кні, Давид патшасыны руынан, Иоаким кесі де анасы Аннадан туылан тойы, Блоговещенье – Архангель пері Гавриал Мария ызына дай атынан бала туатынын хабарлап айту тойы. Введение во храм богородицы– ш жасындаы Марияны храма бірінші рет бару тойы. Успенье – Марияны (дайды туан) лімі туралы «хабарлы» тойы. Христиан мейрамынан со р трлі салт жоралар, салттары бар, олара (ораза), перілерді уу ырымы, жерлеу раптары жне баса да салттары кп. ысаша айтанда, Шіркеу христиандара жылына 200 рет шіркеуге келуін талап етеді.лауазымы бар, ол тарушы жне дайды лы.

 

 

41) Проваславия іліміні католик ілімінен айырмашылыы Рим Папасыны кнсіздігі туралы догматты жотыы. Сондай-а,асиетті Рух жне Мария ыз туралы ілімдерде, шіркеулік ызмет
ісінде жне календарьда, постылар санында айырмалар бар. Христиан адамны мірі храммен тыыз байланысты. Провославия храмы 3 бліктен: 1) алтарь; 2) ортаы блік; 3) притвордан трады. Алтарьхрамны негізгі орны, аспан патшылыыны символы дайды зіні трын жайы. Храмны орталыында асиетті та трады.ол ааштан, мрамордан кейде кміс немесе алтыннан жасалуы ммкін. Алтарьа кіруші асиетті Таа арай ш рет жерге бас иеді. Провославиядаы ызметші ататар 3 дрежеге блінеді: диакон,пресвитер (священник, иерей), епископ (архииерей). Осы 3 шендісатыдан тратын дрежелерді биіктеу мынадай трлері бар: архидиакон, протоиерей, архиепископ, митрополит, патриарх т.б.Лютеранды дін оны негізін салушы Мартин Лютерді атымен байланысты. Бл аым ХV-ХІV асырларды католик ширкеуіні
ысымына арсы пайда болды. Католик шіркеуі ерекше сот инквизицияны шыарды. Бл сот еретиктермен жне католик шіркеуіне арсы айтылан барлы ойлармен кресті. Рим Папасы ИннокентийІІІ 1198-1216 жылдары Францияны отстігіндегі зіне арсы хри-
стиандарды атты удалады. Папа Григорий ІХ 1227-1241 жылдары еретиктерді стау, инау, соттау, лтіру, млкін шіркеу есебіне тркілеу туралы булла (арнайы жарлы) шыарды. Инквизиция600 жылдай мір срді. Осы жылдары 500 мыдай адам иналды,
лтірілді. Тек бір Испанияда 1481-1808 жылдары арасында 288 мы 214 адам удаланып, оларды34 638 тірідей ртелді. 1484 жылы Папа Иннокентий VІІІ мыстандарды (ведьма) удалау туралы булашыарды. 100 мыдай йелдер мыстан ретінде инквизиция сотыны
абыраларында лтірілді.Православие-христианшылдыты Шыыс немесе Византиялы блігі, азіргі кезде бір-біріне туелсіз автокефальды 15 православие шіркеуі бар: Константинопль (Туркия), Александрия (Египет), Антиохия (Сирия, Ливан), Иерусалим, Орыс, Грузия, Сербия, Румен, Болгар, Кипр, Эллада (Греция), Албан, Поляк, Чехославак жэне Американды, таы баса ш автономды шіркеулер бар (синай, фиин жэне жапонды). р-бір дербес шіркеулерді шекарасын сол дербестік берген автокефальды шіркеу анытайды.

кімдік жаынан православия шіркеулері: экзархат (автономия), епархия (лке), викариант (облыс), благочин (район) жэне приход (жер-гілікті, кішкентай) шіркеуі болып блінеді. Барлы православия шір-кеулеріні канондары, діни догмалары мен ибадаттары бірдей. Правос­лавие шіркеуіні ілімі Никкей соборында (325) жне Константинопльде (381) лемдік соборлардаы шешімді блжытпай орындайды.

 

 

42) Протестантты Пастор (шіркеу ызметшісі) жазбаны кбірек
білетін бедел иесі. Шіркеу ызметкерлеріні атардаы сенушілерден айырмасы жо. Кейбір протестантты аымдарда йелдер де шіркеу ызметшісі бола алады. Протестанттар монахты мірді жоа шыарады. Шіркеу пиялары протестанттарда тек символды
сипатта болды. Протестантты табыну салтанаттылыты ажет етпейді. Про-
тестанттар шіркеулік иерархияны жоа шыарды. Протестанттар
барлы адамдар з бетімен дайа жол таба алады деп санады.. Крест символ ретінде пайдаланылады. Оны болуы ажет те емес.
Діни мейрамдар аз. Олар сенушілерді заманауи міріне лкен мн
береді. Батысты кптеген елдерінде протестантты ебек этикасы
– адал тырысып ебек етуі ажеттілігі негізделген. Протестантты
аым азіргі лемні ксіпкерлік дамуына сйкес келеді.Протестантизм, шыуы XVI . Батыс Европада капиталистік атынастар тууына байланысты феодалды рылыса арсы, католик шіркеуі мен папашылыа арсы крес формасында леуметтік саяси Реформация деп аталан озалыс туды. Е бір лкен реформаторлы козалысты бастаан профессор Мартин Лютер (1483-1546) Виттенберг университетіні малімі, дінбасшысы. Ол 1517 жылы 31 азан айында Виттенберг университетіні капасына зіні 95 тезисін іліп, индульгенция сатуына арсы шыты. Лютерді рбір адамы Христоса деген сенімін зі реттеу арылы ешандай дін кызметкерлерінсіз-а даймен байланысады, дай алдында барлы адам те деуі протентантизмні негізгі догмасына айналады. Лютер католиктік иерархияа арсы шыты. Оны жалпы бадарламасында дін басшыларыны сайланып ойылуы, шіркеуді Рим Папасына туелділігін жою, діни рыптарын жеілдетуі, феодалды шіркеулік жер иеліктерді жою, Римге аша жібермеу, шіркеуді дет-рыптарын ысарту, шіркеуді мемлекетке баындыру т.б. талаптар ойылды.

Лютерді кзарасы бойынша, рбір христиан з бетімен Библияны оу керек екендігін, Библиядан зге шынды жо екендігін длелдеді. Алашы кн адамзатты кнар етіп оймай, оны табиатын бзды. Сол себепті адамны енді айырымдылы жасау олынан келмейді. Ол зіне-зі жрдем бере алмайды. «тарушылы» тек дайдан келеді, ол шін адамдар тек дайа лшылы жасауы ажет. Ал баса жолдармен діни іс-рекет, аскетикалы, салт, шіркеуге бару барлыы дрыс емес. айырымдылы, жасылы тек дайды сюден пайда болады, евангелідегі Христосты сюден шыад. Оны соы Лютеранды шіркеуіні пайда болуына алып келді. Лютерандарды сенімі мен догматикасыны кзі ретінде Таурат, сондай-а М.Лютер ебектері, сіресе, оны «ысаша катехезис» ебегі танылады.Лютеранды шіркеу иерархиясын жне лшылы ету кпиясын теріске шыарады. дай мен адамны тікелей байланыстыын мойындайды.

Дние жзінде бір-біріне дербес 250 лютеранды діни ода бар.

азастан жеріне лютерандар ХІІІ асырда а патшаны саясаты арасында Ресей мен азастана кіре бастады. 1941 жылы немістерді депортациясына байланысты азастан жеріне кптеп енді. Лютеран ауымы 1958 жылы Амола аласында, 1963 жылы Алматы аласына тіркелді. 1993 жылы Алматыда оларды «учередительный Синоды» (съезі) тті. Осыны арасында 1998 жылы Алматыда «Приход» синоды ашылды. Республикамызда неміс лттарыны азаюына байланысты, 1993 жылды 1 атарында республикада 152 ауымдасты болса, 2003 жылды 1 атарында оларды 29-ы ана алды.

 

 

43)Католик дініні шыуы.Католик шіркеуі жне Католик ілімі ертедегі Христиан дінінен блініп шыты. IV . Рим империясы Батыс жне ІІІыыс империя болып блінген кезде, Батыс Рим империясыны христиан шіркеуі батысты немесе Рим-католик шіркеуі болып аталды. Католик немесе «Католикос» деген ым грек тілінде «лемдік», «барлы» деген маына береді.
Он бір асыр бойы VIII . - 1870 жылы Рим шіркеуі Италияны мемлекетіне осыланша Папалы жеке мемлекет болып трды. Біра 1929 жылы Папа Пий XI жне Италия мемлекетіні басшы-
сы Муссолиимен келісе отырып, Рим аласына 44 гектар жер беріп, Католик шіркеуін дербес шіркеу ретінде жеке мемлекет болуына жрдем берді. Содан бастап Ватикан мемлекеттік ала ретінде барлы католиктерді осы кнге дейін орталыы болып есептелінді

Католик шіркеуі бір орталыа баындырылан. Оны орталыы жне Рим Папасыны резиденциясы –Ватикан. Ол Рим аласыны ортасында ала-мемлекет (ауданы 44 гектар, шекарасыны зындыы 2600 метр, халы 1 мы адам), з гербі, гимні, жалауы,
поштасы, радиосы, телеграфы, баспасзі, т.б. сондай-а, шаын гвардиясы мен жандармериясы бар. ысаша айтанда, ала ішіндегі мемлекет. Мемлекет басшысы – Папа. Оны дипломатиялы корпусы 100-ден астам мемлекеттермен атынас жасайды. Кнделікті мірде мемлекетті жмысын орындайтындар Ватиканны Куриясы (кімшіліктер). Рим куриясы барлы саяси, экономикалы жне діни жмыстарын орындайды. Католик шіркеуінде жалпы Христиан
дініндегі диакон, пресвиттер, епископ дрежелерінен баса таы да жаа кардинал, митрополит, патриарх, примас шендері енгізілген. Кардиналдар сословиесі барлы эпископтардан жоары ойылады.Бл ата XI . бекітілген, олар Папаны сайлауа жне Папа болып сайлануа болады. Рим Папасы кардинал жиналысымен сайланады.Ол ата мір бойы беріледі. азіргі кезге дейін тарихта 265 Папаны аттары бар. 1523 жылдан 1978 жыла дейін Папаны таына тек
Италяндытар сайланды. 1978 жылы бірінші рет бл ататы Поляк
кардиналы король Войтыл алды.

 

45 Иса алейиссалам аспана ктерілгеннен кейін Насрани діні біртіндеплемге тарай бастады. Алашыда бл жаа дін пта табынушы римдіктер менгректер тарапынан те аталдыпен ктіп алынды. Исаа сенетіндер стап, лтірілді. Ареналарда жыртыштара жем ылынды. Алайда, ха дін халы арасында зіне деген сйіспеншілікпен рметті арттырып, таныла берді. кінішке орай, уаыт те келе аиат Інжіл жойылды. Мнафы болан Павлосты “Исаны креске керілуі – дайды бір даналыы, ділеттілігі жне адамзатты тылуы. йткені, Алла адамдарды кнларын кешіру шін зіні лын рбан еткен” деп ала срген мнсіз кзарасы азіргі христиан дініні сенім негізін алыптастыран. Иса алейиссалам еш уаытта адамдарды кнар болып туылатынын айтпаан, біра азіргі христиан діні былай айтуда:

1. Адамдар дниеге кнар болып келеді. йткені, алашы адам - Адампайамбар Аллаа мойынснбаан, сол шін жматан шыарылан.

2. Адам алейиссаламнан кейін келген барлы адамдар осы кнменкеледі.

3. Иса алейиссалам - адамдарды осы кндан тару шін дниегекелген Аллаты лы.

4. Аллау Та’ала адамзат мойнындаы осы лкен кнні кешіру шін злын креске кергізген.

5. Дние - иыншылыты мекені. Дниеде кіл ктеруге болмайды.Адамдар айы шегу жне ибадат жасау шін жаратылан.

6. Адамдар тікелей Аллау Та’алаа ибадат жасай алмайды. Аллау Та’аладан еш нрсе срай алмайды. Тек дінбасылар, пірдарлар адамдарды орнына Аллаа жалбарына алады жне оларды кнларын кешіре алады.

7. Христиандарды папа басарады. Ол кнсіз. Оны барлы ісі дрыс.

8. Адамдарды рухы мен тні екі блек. Адамны рухын тек пірдарларана тазалай алады, тн болса рдайым кнар болып ала беретін тменгінрсе болып табылады.

 

 

Інжіл

Алла тарапынан адамзата тсірілген асиетті кітапты бірі - Інжіл. «Інжіл» сзі - «сйінші», «ізгі хабар» деген ымды білдіреді126. ранда Інжілді Хазіреті Иса пайамбара тсірілгендігі жайында былай делінген:

«Жне пайамбарларды ізінше зіні алдындаы Таурат- ты растаушы етіп, Мариямлы Исаны жаластырды. рі оан ішінде туралы, нр болан алдындаы Таурат- ты растаушы етіп, сондай-а сатанушылар шін тура жол, гіт трінде Інжілді бердік» (5.Майда-46).

Христиандыты алашы кезедерінде бір-біріне самайтын кптеген Інжіл кітаптары болды. Осыдан келіп, рбір ауым тек зіні Інжілін ана дрыс деп, згенікін млдем теріс деп санады. Мны соы р андай рыс- керіске жетеледі. Сенім атыыстарындаы «ота май йандай» сер ететін мндай арама-айшылытарды пайда болуыны бірден-бір себебі: «Хазіреті Иса дайды елшісі ме, лде дай мен адамдар арасындаы делдал ма?», «дайды елшісі ме, лде кесіз туыландытан дайды лы ма?» деген секілді сратар.

Император Константин Рим империясын ныайту шін барлы халытарды з билігіні астында топтаысы келді. Сондытан христиан дініне тедік пен бостанды беріп, сол дінді абылдатуды йарады. Сол масатпен христианды сенімні негіздерімен жаыныра таны- са келе, ондаы кптеген арама-айшылытарды кріп,

325 жылы азіргі Тркия еліндегі кне Изник шахарында «Никей саборын» ткізді. Бл сабора бас аяы 2048 епис- коптар мен патриархтар келді. лбетте, оларды Хазіреті Исаа деген кзарастары да р трлі еді.

Император трлі аым кілдеріні ойын тыдап, оларды р трлі, тіпті кейбір мселелерде бір-біріне млде кереар келіп жататын тсінік-пайымдарына айран алады. Соынан ол Полсты (Павел) аымын олдап (Исаны дайландыруды олдайтындар), арнайы мжіліс йымдастырып, 318 епископты йарымымен 4 Інжілден згелерін рту туралы шешім абылдайды. Осы шешім- ге сай патшаны кмегімен зге аымдар удаланып, кі- таптары жаылып уын-сргінге шырады. 325 жылдан

1869 жыла дейін христиан лемі осы мселе тірегінде 20 рет лемдік дегейде бас осу (сабор) ткізген екен.

Міне, осы Никей бас осуынан со христиан леміне Інжілді трт нсасы белгілі болды. Олар «Жаа сиет» деп аталады. «Жаа сиетте» лемге танымал 4 Інжіл кі- табы мен р трлі таырыпта жазылан 21 хат пен «Аян» таырыбы амтылан128. Христиандарды тсінігі бойын- ша, «Жаа сиетке» топталан бл кітаптар мен хаттарды хауарилер жеткізген жне оларды сенімділігінде ешбір кмн жо. Алайда, оларды Інжілді Хазіреті Исаа тскен тпнсасы емес, кейінірек тіршілік ажеттіліктеріне орай жазылан деуші пікірдегі христиандар да бар.