А) лемге танымал Інжілдер

1а) Матфейді Інжілі:Матфей – Иса пайамбарды 12 шкіртіні бірі. Ол Иса пайамбармен кездескенге дейін Палестинаны Галилей ауданында трып, салы жинау- шы ызметін атарады. Ал, Иса пайамбарды лімінен кейін христиандыты жаю шін Эфиопияа кетеді. Жан- жата Иса пайамбарды жрген жолымен жрушілерді уындау, азаптау, лтіру рекеттері аяусыз жріп жатан стте Матфей де Эфиопия патшасыны жендеттеріні олынан 70 жылдары азаппен лтіріледі.

Матфей зіні Інжілін иврит тілінде жазан. Ал кей- бір тарихшылар болса, оны кне Сирия тілінде жазылан деген тжырым жасайды. Дегенмен, негізгі нса уаыт те келе жоалып кетеді де, Грек тіліне аударылып жазылан Інжіл пайда болады. Матфей Інжіліні наты ай жылы жазыландыы жайлы дерек жо, тек жорамал ана бар. Сол жорамал бойынша оны 37, 38, 43, 48 не- месе 64 жылдары жазылан дейді. Бас-аяы 28 тараудан тратын Матфей Інжілінде, Хазіреті Исаны мсихтігі мен оны шежіресі сз болады.

2а) Маркті Інжілі:Тарихшыларды айтуынша, оны аты Иоанн, лауазымы Марк жне ол хауарилерді129 ксемі Петрді шкірті. Ал тегі еврей, Иса пайамбар кезінде Ирусалимде тран. Оны отбасы Иса келген жаа дінді алашы абылдаандарды бірі болып сана- лады. Марк Інжіліні ай уаытта, кім жазандыы наты белгілі емес. Кейбір деректер бл Інжілді хауарилерді ксемі Петр жазан дейді. Алайда, Марк жазан деген де дерек кездеседі. Марк Інжілі 16 тараудан трады, онда Хазіреті Исаны мірбаяны арапайым, ыныты тіл- мен жазылан. Сонымен атар, мнда яудилерді салт- дстрлеріне атысты да мселелер айтылады. Бл Інжіл шамамен 56, 63 немесе 65 жылдара дейін жазылан.

3а) Луканы Інжілі:Бл Інжілді авторы хауарилерді санатынан емес. Тіпті, Інжілде Лука жайында кптеген кмндар, жорамалдар айтылан. Яни Луканы кім боландыы, ашан жазандыы, кімге арнаандыы жайында р андай пікірлер кездеседі. Інжіл Шарифте- гі деректерге сйенсек, Лука Хазіреті Исаны алашы шкірттеріні атарында болмаанымен Масихті тура жолымен жруші, рі Павел жне оны ызметкерлерімен сапарлас болан жан. Негізгі мамандыы дрігер болан Лука, бл Інжілді 60-85 жылдары жаза бастайды. Бл Інжілді рылымы 24 тараудан трса, мазмны Хазіреті Иса пайамбарды мір тарихы мен ибратты кеестеріне рылан.

4а) Иоанны Інжілі:Иоан Інжілі жайында кптеген тманды деректер бар. Себебі, Хазіреті Исаны шкірті Апостол Иоанны жазан ебегіні орнына, екінші асырда баса Иоанны жазан нсасы Інжіл кітабына еніп кет- кендігі туралы айтылады. Мселе осылай боландытан, Иоан Інжілі сз болып отыран нсасы алашы ш Ін- жілге арсы пікірде жазылан болып шыады. Деректерге сйенсек, Азия шіркеуіні басармасы сол кезедегі таны- мал философ Иоана Исаны дай етіп, Інжіл жазуын тап- сырады. Бл тапсырма 96-жылы берілген болса, араа трт жыл салып, шамамен 100-жылы Иоан оны тммдайды. Сйтіп кейінірек шіркеулер бл кітапты «Апостол Иоанны Інжілі» деп атауа шешім абылдайды.

Апостол Иоанны Поликарп деген шкірті болан. Ал Поликарпты Аринус есімді шкірті Иса пайамбарды дінін уаыздаушыларды бірі еді. Міне, сол Аринуса Иоанны Інжілін крсеткен кезде ол кітапты абыл етпей- ді. йткені оны ішінде Исаны (а.с.) дайландырумен байланысты жайттар жазыландытан бл деректерді Апостол Иоанны Інжіліне ешандай атысы жо бола- тын.

Иоан Інжілі (Жохан Інжілі) 21 тараудан трады, мазмны негізінен Иса пайамбарды дайды лы екендігі туралы болып келеді.

5а) Варнава Інжілі:Христиан монахтары жоарыда

айтылан 4 Інжілден зге Інжілдерді ота жаып, сол Ін- жілдерді олдаушыларды немі уына шыратып отыр- ды. Онымен оймастан кейбір Інжілдерді оылуына ата трде тыйым салынды. Міне, сол тыйым салынан Інжілді бірі Апостол Варнаваны Інжілі болатын. Хауарилерді санатындаы Варнава Хазіреті Исаны шкірті рі Маркті аасыны баласы еді.

Христиандыты негізін алаушы тегі яуди Павел бастапыда Хазіреті Исаны дініне мойынснбай, тек 40- жылдары ана иман келтіреді. Сйтіп, Хазіреті Исаны шкірттерімен арым-атынас руа ниеттенеді. Біра, хауарилер оны иманыны кмілдігіне сене оймайды. Алайда акіл, айырымды Варнава Павелді зіне тартып, зге Апостолдара жолытырып, Хазіреті Иса пайамбарды айтандарын йрете береді. Павелді зі айда барып гіт-насихат жасаса, сонда бірге алып барып жреді. Бірде, Кипр аралына жаа дінді уаыздау шін Варнава зіні достарымен бірге баранда, Павел де соларды арасында болады. Олар кп дайлы сенімні кілдері болып табылатын Кипрліктерге уаыз-насихат жасау барысында біратар тосын жайттар не кереметтер крсетеді. Мндайды крмеген жергілікті жртшылы оларды тірі деп тадай аады. Апостолдар болса, олара здеріні ешандай да дай емес, керісінше дайды жаратан лдары екендіктерін айтып бігерге тседі.