З бетімен жрген бейкн адамдарды.

 

Исламда жиад екі трлі болады:
- Рухани жиад
- Мадди (материялды) жиад

Рухани жиад дегеніміз – мсылманны з нпсісімен кресуі. Жиадты бл трін Пайамбарымыз (Алланы оан слемі мен игілігі болсын) лкен жиад деп баа берген. Оны негізгі масаты шайтанны азыруына жне нпсіні етегіне ермей, кн істерге жол бермеу. Бл жиад жайлы хадисте былай баяндалады. Пайамбарымыз (Алланы оан слемі мен игілігі болсын) бірде соыстан шаршап, шалдыып келе жатан сахабаларына: «Біз азір кіші жиадтан лкен жиада айтты», - деген кезде, сахабалары: «Уа, Расулулла, «лкен жиад» деген не?»- деп, таала сауал ойды. Пайамбарымыз: «Ол - з нпсімен крес»,- деп жауап айырды (Байхаи риуаяты).

Ал, мадди жиад дегеніміз – мсылманны лсізге оран жне дшпанны злымдыын тотату масатында жан-тнімен, мал-дниесімен Алланы дінін, отанын, отбасын дшпандардан орап арсы соысу. Бл жиадты кімі парыз. Оны жмур алымдары (Ханафи, Млики, Шафии, Ханбали т.б.) екі трге бліп арастырады:

1. Парыз айн. Егер дшпан отана бас салып, аптап кіріп жатса жне мемлекет басшысы азаматтарын отанды орауа шаырса, бл жадайда рбір адама дінін, отанын, жанын, еркіндігін орауы тиіс. Ол жайында Алла таала ран Крімде:

()

«(й, мміндер!) Жеіл жадайда да, ауыр жадайда да, мал-жандарыды аямай, Алла жолында кресідер. (Жас бол, крі бол, жаяу немесе клікті бол, жадайлары олайлы, олайсыз болсын, ерікті-еріксіз болыдар, брібір кресідер)Осылары сендер шін хайырлы, егер білген болсадар» (Туб сресі, 41-аят) деп баяндайды.

2. Парыз кифая. Маынасы кейбірі оны орындаса басасыны мойнынан тседі. Егер олар да оны орындамаса барлыы кнкр болады. Яни дшпана арсы мемлекет басшысы скерін зірлеген болса ана парыз болады. Оан длел ретінде Алла таала ранда былай баяндайды:

()

«Онымен атар мміндерді бірттас жауа аттанулары тиісті емес. Сонда р топтан дін ылымын йреніп, олар айтып келгенде; оларды сасынулары шін ескертулері керек емес пе?» (Тубе сресі 122-аят). Бл аяттан кез келген уаытта жиатты парыз айн емес екенін тсінеміз. йтпесе бір топты жиада аттандырып, аланын дінді йренуге алдырмас еді.

 

55)

Анимизм – адамны мірлік істеріне араласатын жне адама з масатына жетуге кмектесетін немесе кедергі келтіретін сансыз «рухани лемдерді» болатындыына деген сенім[1]. Бл тжырымны мн-жайы Эдуард Тайлор ебектерінде біршама исынды трде талданады. «Анима» латынша «рух» деген ымды білдіреді. Яни, анимизм дегеніміз жанды-жансыз тіршілік атаулыда болатын руха табынушылы. Тайлорды теориясы бойынша, жан ымы – жын шайтандар, трлі рухтар жне рухани мндер тобына орта есім. Алашы ауымды кездегі адамдар шін йы мен лімні маызы зор еді. Оларды тсінігі бойынша йы – рухты тннен шыып серуендеуі жне тнге айта оралуы болса, лім – керісінше, серуендеуге шыан рухты тнге оралмауы болып табылады. лген адамдарды рухтарыны ішінде жасылары да, жамандары да бар. Анимистік теория бойынша алашы ауымды рылыстаы адамдар жаман рухтарды жаманшылыынан сатану шін жасы рухтардан жрдем тілеу арылы рухтара табынан. Нтижеде «анимизм» деген «дін» пайда болан деген тжырым жасайды. ) Натуризм – французша табиат деген ымды білдіретін «la nature» сзінен шыан. Макс Мюллерді (1823-1900 ж.) тжырымы бойынша, алашы дін – «натуризм». Натуризм «діні» табиата табыну, яни оршаан ортадаы заттарды дайа айналдырып, соан табынудан трады. Бл тжырым бойынша, адам табиатпен салыстырандаы зіні лсіздігін сезініп, апаттардан, жаманшылытардан тылу шін кн, ай, от, тау, тас секілді трлі заттара сиынан. б) Тотемизм – ру, тайпа, жануарлар мен сімдіктерді кейбір трлері арасындаы туыстыа сену. Тотемизм ру мшелеріні кейбір жануарлара киелі деп табынуы немесе р алуан киелі нрселерге туелді болуы. Тотемизм кбінесе егіншілік жне ашылыпен айналысан алашы оамдарда кезігеді. Француз леуметтанушысы Э. Дюркгейм (1858-1917 ж.) 1912 жылы жазан «Діни мірді арапайым пішіндері» атты ебегінде «Тотемизмді» алашы дін деп есептейді. Ол австралиялы трындар арасындаы тотемдік сенімні ке тараанын длел ретінде ала тарта отырып, осындай тжырым жасайды[3]. Шынтуайтында, Дюркгейм Австралияа арнайы зерттеушілік саяхат жасамаан, тек сонда барып келген саяхатшылардан срастыру арылы аталмыш тжырымды ала тартады. в) Магия – ымы р трлі салт-жоралар мен оан сйкес наным-сенімдерді орта белгісі болып табылады. Магиялы іс-рекет – масаттылы баыты бойынша емдеу магиясы (туіптік), сатаушы магия, зиянды магия (кз тию) секілді трлері болады[4]. Аылшын этнологы, алашы діндерді зерттеуші алым Джеймс Джорд Фрэзер (1854-1941 ж.) 1890 жылы жазан «Золотая ветвь» (Алтын бта) атты ауымды ебегінде «магиялы нерді» дін пайда болана дейінгі шынайылы арым-атынасты мбебап формасы болан дейді. Фрезер пікіріне ла трсек, магия белгілі бір дрежеде дінні дамуына лес осан болып шыады

 

56)Tуелсіздік алан алашы жылдары мсылманды, Ислам діні тірегіндегі гімелер оамдаы трізді депутаттар арасында да танымды сипаттаы былыс ретінде абылданатын. Кейін келе Ислама атысты жнді-жнсіз гімелер айтылып, мсылмандыа жат басаша кзарастар пайда бола бастады. з­геше аымдар крініс берген со, за абылдауды ажеттігі туды. йткені, бл ауіптенуге тиіс жадайа айналды. Негізі, Ислам діні блінуге сте жол бере оймайды. Бірлік, бтіндік ранда айтылан. Діни трыда жіктелу, бліну халыты блінуіне алып келер еді. Оны тбі жанжала соады. Туелсіздік алан со бес-он жыл шамасында осындай келесіздік байала бастады. Шетелге барып, сол жатаыларды аржысымен діни білім, трбие алып келген жастарды арасында тсініксіз аымны жетегінде кеткендер болды. Олар елге оралан со кері идеяларын басалара таысы келді. аржыларына оытып, жастара басаша діни білім мен жат трбие бергендер оларды з мддесіне пайдалануды масат ттып, санасын блдірді. Бліну осылай басталды. Алайда, бізді демократиялы, зайырлы мемлекетімізде оан жол жо. Бл – за бзушылыа жатады. Шетелден дін оып келді, рухани кеістігімізге ызмет етеді деген бір шоыр жас осылай теріс бет алды. ке-шешені трбиесін крген балалар ой, ондай мінезін тзеп алар деп ойлап едім, олар, керісінше, ке-шешесіне арсы шыып, оларды зіне орынсыз талап оя бастады. Тіпті, істеген тамаын «харам» деп жемей, олардан безінуге барды… Баланы туан ке-шешесіне блай шабуыла кшуі ай дінге салса да, адамгершілік трысынан араса да ешбір жнге келмейді. Жары дниеге келіп, баып-аып, адам атарына осан ата-анаа жасылы жасауды орнына, оан арсы келуді алай айтса да атап ала алмаса керек. Бдан шыатын орытынды – олара оыан жері теріс трбие берді деген сз. аза халы дініне берік боланды­тан, ешбір жаа аым, бтен кзарас бізді арамыза кіре алан емес. Бгін­гі халифат рамыз деп рандаан атт­беліндей топты алдауына еріп, алыс-жаын елдердегі жекелеген топтарды мдделерінен туындаан ойынны рбаны болып, бейбіт жатан баса елдерде орын алып отыран арулы атыыстара атысу ниетімен елден кеткен кей жастарымыз біз шін жоалан рпа. Оларды айта жнге салу иын…

Ммкін, кейбірі трмысты, леу­меттік сипаттаы ауыр жадайдан иналып, аша керек болан со, теріс аымдарды алдап ран торына тскен де шыар. Біра, алай боланда да, бл «р аза мені жалызым» дейтін халымыз шін орны толмас кініш екендігі аны. Жалпы, зге елде олына ару алып, соыса атысушылар андай кн аралап жргендерін біле ме?! Отанын ораса шейіт болар еді. Алайда, олар не шін, кім шін соысып жатандарын здері де білмейді. згені жерінде, бтен елде жр. Біреуді халифат болу дейтін пендешілік ойыны мен масатты ойыныны рбаны болып, аша шін соны сойылын соуда.

Демократиялы елде, зайырлы оамда р азаматты андай киімде жріп-труы з еркінде. Байап отырсаыз, хиджабты йелдер мен ыздарымыза жнді-жнсіз тыпалауды еш жні жо. Дегенмен, бл мселені трлі кзарастаы адамдарды тайталасына айналып кетпеуіне баса назар аударып, барлыымыз мектепте оитын оушы ыз балаларымызды орта киім формасын киіп, жасы білім алып шыуына мдделі болуымыз керек деп ойлаймын.

Теріс аымдарды жетегінде кеткен аракздерімізді таы бір адасушылыы – адам айтан кезде, дереу апарып кме салатын жадай пайда болды. Сан мы жылды тарихы бар халымыза ондай тртіп жрмейді. Соны насихаттап, орындатуа тырысып жргендерді айтаны болмауы тиіс. Елді р урелемеу керек. аншама асырдан бері о дниелік болан адамын з дстрімен аттандырып жрген елге бір кнде бтен біреуді оаш рдісін келіп тыпалауа мы жерден тыйым салынуы тиіс! Адам айтыс болса, оны бір-екі кн аялдатып, алыс-жаындаы туан-туыс, ет жаындарын ктеді. айысына ортатасып, абіріне бір уыс топыра салу дейтін баилы адама жасалатын міндет, борыштарын атаруа ммкіндік береді. Теріс аымды станатындарша, жанталаса апарып кме салуа болмайды.

азата зіміз станатын ислами дстрі бойынша айтан адамны жаназасын шыарып, ран оып, жотауын айтып, жетісін, ырын, жылын береді. Адам туанда ндетіп уанып, шуылдап арсы алса, лгенде кзіне жас алып, имай шыарып салады. Мны брі – алыпты, адамгершілік пен ізгілікке, биік ндылытара, берік дстрге бекіген ежелгі жолымыз. Одан жаылуа болмайды. Онда біз азып-тозып, айды, кнні аманында адасатын боламыз.

 

 

57) 2011 жылы діни ызмет жне діни бірлестіктер туралы за