Мемлекет жне дін атынастары

Туелсіздік жылдарында елімізде орын алан крделі саяси-экономикалы жаарулар мен згерулер аымында мемлекет билігіні айнар кзі болып табылатын халымызды рухани мірі мен діни кзарастары да бір жаынан толыып, ал енді бір жаынан ралуан баыттар бойынша дамып, бгінгі кптеген этникалы топтар мен трлі діндерді станатын зайырлы азастан оамы алыптасты. Жоарыда айтанымыздай, халысыз билік болмайды, ал – дінсіз халы болмайды. Халыты ттастыы мен дінні ттастыы жне мемлекетті ттастыы арасында тікелей туелді байланыс бар екенін ескерелік. Кптеген этникалы топтар мен діни сенімдерден ралан бізді оамымыздаы тпелі кезеде дін атаулыны мемлекетті ішкі тратылыы мен ауіпсіздігін амсыздандырудаы рлі, ндіруші кш болып табылатын халыты йымдастыру діреті, халыаралы атынастардаы салмаы жне елімізді болашаы мен баяндылыына тікелей сері те аны крініс берді.
Мемлекет – дін атынастарыны крделілігі мен маыздылыын тсіну шін алдымен еліміздегі діни ахуала шолу жасайы:

1. Туелсіздік жылдарындаы діни ахуал

Елімізде негізінен басты екі дін бар десек болады. Олар – ислам жне христианды. Ислам дінін станушылар халы саныны шамамен 67-70 пайызын райтын 24 этникалы топ. Республика халыны 58 пайызы азатар жне олара оса ойыр, татар, збек, трік, курд, днген, шешен, зірбайжан, башрт, ингуш, балкар атарлы бауырлас халытар тгелдей ислам дінін жне оны ішіндегі снни (суннит) жолын станады. Тек, зірбайжан жне курд халытарыны бір блігі мен шаын иранды топ ана шиа (шиит) жолын станады. Бгінге дейін кп білінбейтін шиалар, сіресе, IV Крім Ага Ханны (1936- ) елімізге жасаан сапарлары жне «Халыаралы тау университетіні» азастан блімшесіні ашылуы арасында соы жылдары елімізде гіт-насихаттарын кшейте тсуде. 2004 жылды басындаы деректерге араанда елімізде 1648 мсылман діни бірлестігі у 1534 мешіт жмыс істейді. Осы арада ислам дініні азастанны негізгі діні екенін жне халымызды тарихында йлестіруші, йымдастырушы м біріктіруші кш ретінде е маызды орын аланын атап айтуымыз керек...
азастандаы екінші орынды дін христиандыты бгінгі ахуалы исламмен салыстыранда тым крделі. Біздегі христианды (мсіхшілдік) алуан трлі конфессиялар мен секталардан ралан жне бір діни орталыа баынбайтын бытыраы крініс береді. Христиандарды басым кпшілігі славянды православие баытында. 1956 жылы республика клемінде 55 православие жамааты (приход) болса, бгінгі кні 240 діни бірлестік у 8 монастыр жмыс істейді. азастандаы православие шіркеуіні тікелей Мскеу Патриархтыына жне асиетті Синодына баынатын митрополиттік дегейіндегі блім екенін ескерелік...
Христиандыты еліміздегі екінші тармаы католицизмді станатын шаын топ. Оларды зі екі топа блінеді: Рим католик шіркеуі жне Грек католик шіркеуі. Бл екі шіркеу негізінен Астана, Алматы жне араанды алаларында белсенді жмыс істеуде. Республика клеміндегі католик жамааттарды саны 38, діни бірлестіктер 80 млшерінде. Шетелдердегі католик шіркеулері, сіресе Ватикан жне АШ-та орналасан католик йымдары азастанда миссионерлік іс-рекеттерді белсенді трде жзеге асырып келеді. Бгінгі кні елімізде материалды амсыздандырылан 150 шетелдік католик миссионерді (ресми тіркелгендері ана – М.Б.) тотаусыз гіт-насихат жмыстарымен шылданып жатанын айтса жеткілікті. Сонымен атар католиктерді араанды, Астана, Павлодар алаларында діни оу орындары мен басылымдары бар екенін айта кетелік.
Христиандарды саны аз боланымен е кп тармаа блінген тобы – протестанттар. азастандаы е басты протестант шіркеулері Евангелиялы христиан-баптистер, жетінші кнні Адвентистері жне Лютерандар. Еліміздегі баптистерді саны 10-15 мы адам, дегенмен оларды жамааттарыны саны 300 млшерінде. Кейбір баптист топтарды ресми органдарда тіркелуден бас тартып келе жатанын да ескерген жн. Лютерандарды орталыы Астана аласында орналасан, 70-тей діни жамааттары бар, негізінен немістер арасында кп таралан. Адвентистерді де орталыы Астана аласында. Осы аталан протестант мзбтары (конфессиялары) елімізде тек ткен асырда ана пайда боланы, Кеес билігі кезінде (1917-1991) оныс аударан келімсектер арылы елімізге келгені белгілі. Жаа елордамыз Астананы діни орталы ретінде тадалуы осы шіркеулерді орталы жне солтстік айматарда етене жмыс істеуіне ммкіндік беруде.
Протестанттыты жаа формалары, сіресе, туелсіздік жылдарында елімізде те белсенді миссионерлік іс-имылдарды жзеге асырып, бір сыпыра азаматтарымызды з атарына тарта білді. Олар негізінен АШ-та орналасан протестант миссионер йымдары. Елуліктер, Методистер (Біріккен Методист шіркеуі – АШ, Флорида уилаяты), Мун сектасы (Отстік Корея), Меннондар, Пресвитериандар (АШ), Жаа апостолдар шіркеуі (АШ), лемдік ырман Шіркеуі (АШ, Колорадо уилаяты), ожайындар шіркеуі (АШ, Флорида уилаяты), Агапе, Жаа мір шіркеуі, Ізгі хабар, Иеоуа кугерлері (АШ) т.т. Елімізде протестанттыты 20 шаты сектасы жне мынан астам діни бірлестіктері мен оамдарыны ызмет етіп жатаны біраз нрсені аартса керек. Кн сайын шетелдердегі протестант шіркеулеріні жаа тарматары елімізге миссионерлерін жнелтуде. Оларды е басты масаты – азастанды інжілдендіру (евангелизация) жне аза халын тгелдей з нанымдарына инандыру болып табылады. Осы арада АШ-таы діни фундаментализмні негізін алаан протестант шіркеулері екенін есте сатаан жн...
азастанда мсылмандар мен христиандар жалпы халыты шамамен 97 пайызын райды. Блара оса елімізде кптірлі (политеистік) жне атеистік баыттаы нанымдарды станатын шаын топтармен атар біртірлі (монотеист) йадилік (иудаизм) дініні укілдері де бар. сіресе, йадилер (еврейлер) мен оларды діни бірлестіктеріні саны туелсіздік жылдарында шектен тыс артан. Туелсіздікке дейін бірде бір діни йымы болмаан йадилерді бгінгі кні 25 діни бірлестігі жне барлы облыс орталытарында дерліктей синагогалары жмыс істеп жатыр. Орталы Азия бойынша е лкен синагога жуырда Астана аласында ашылан.