Ньютонны 3-шi заы

Ньютонны шiншi заы оны екiншi заын толытыра тседi жне денелердi озалыс кйлерiн згерiске шырататын зара сер екендiгiн крсетедi. Бл за былай тжырымдалады:серлесушi екi дененi бiр-бiрiне серi р уаытта сан жаынан те, ал баыттары жаынан арама-арсы болады,яни

.Мнда сз болып отыран жне кштерi р трлi денелерге сер ететiндiктен, олар бiр-бiрiне тегерiлмейдi. Сондытан оларды осуа болмайтынын атап крсету ажет. Бiра белгiлi бiр жйенi арастыранда денелердi арасындаы зара серлесу кштерiн осуа болады, рi оларды осындысы рдайым нольге те. Бл жйеге атысты iшкi кштер болады, олар жйенi озалыс млшерiн згерте алмайды.

Бкiл лемдiк тартылыс заы

Денелердi бiр-бiрiне тартылыс кшi осы денелердi массаларыны кбейтіндісіне тура пропорционал жне денелердi ара ашытытарыны квадратына керi пропорционал болады

,мндаы: - гравитациялы траты деп аталады.

Тартылыс кшi - центрлiк кштерге жатады, яни денелердi центрлерiн осатын тзудi бойымен баытталады.

 

Ньютонны бкiл лемдiк тартылыс заымен аныталатын гравитациялы масса деген ым бар.

Бл масса денелердi тартылыс рiстерiн оздыру жне тартылыс згерiстерiнi серiн сезiну абiлетiн сипаттайды. Сонда бл андай масса? Дл лшеулердi нтижесiнде инерттiк масса гравитациялы массаа те екенi аныталды. Сондытан оларды ерекше блудi ажетi жо.

Денелердi бiр-бiрiмен тартылу кшi материяны ерекше бiр трi гравитациялы рiс арылы берiледi. Гравитациялы рiстi санды сипаттау шiн гравитациялы рiстi кернеулігі деп аталатын шама енгiзiлген. лшем бірлігі .

.

Гравитациялы рiстi кернеулiгi осы рiсте орналасан бiрлiк массалы денеге сер ететiн кшке те болады.

Табиатта денелердi зара серлесулерiнi 4 трi бар

1. Гравитациялы серлесулер.

2. Электромагниттiк серлесулер.

3. Кштi немесе ядролы серлесулер.

4. лсiз серлесулер.

6.4 лестірмелі материал:электронды кітаптар, тесттер, карточкалар

6.5 Пайдаланан дебиеттер:

1. Физика: Жалпы білім беретін мектепті жаратылыстану-математика баытындаы 10-сыныбына арналан оулы/ Б.Кронгарт, В.Кем, Н.ойшыбаев.-д., толыт. 2-бас. Алматы: Мектеп, 2010-384 б., сур.

2. Физика: Жалпы білім беретін мектепті жаратылыстану-математика баытындаы 11-сыныбына арналан оулы/ С.Тябаев, Ш.Насохова, Б.Кронгарт, т.б.- Алматы: “Мектеп” баспасы. -384 б., сур.

3. Савельев И.В. Жалпы физика курсы. – Алматы, Мектеп, 1,2,3 том, 2000

4. Волькенштейн В.С. Жалпы физика курсыны есептер жинаы. – М., Наука, 2000

5. Иродов И.Е. Жалпы физика курсыны есептер жинаы. М: Наука,

6.6.Баылау сратар:

1.Динамика дегеніміз не?

2. Классикалы механиканы задары туралы не білесідер?