Энергияны саталу заы

Денелердi ртрлi озалыстарыны жне зара серлесулерiнi мбебап санды сипаттамасы ретiнде физикалы скаляр шама энергия енгiзiлген.

Табиатта ртрлi озалыстара сйкес энергияны механикалы, iшкi, электромагниттiк, атомды, ядролы, биологиялы, химиялы жне таы баса трлерi кездеседi.

Денелердi механикалы озалысын жне оан сйкес келетiн серлесулердi сипаттамасы механикалы энергия болып табылады. Денелердi озалыс жылдамдыы згергенде немесе денелердi зара серлесулерiнi сипаты згергенде - энергиясы згередi.

Энергияны згерiсiн сипаттау шiн физикалы шама жмыс енгiзiлген.

Жмыс деп – кш пен орын ауыстыру векторларыны скаляр кбейтiндiсiн айтады.

Траты кшті жмысы келесі формуламен аныталады:

.

Айнымалы кшті жмысы элементар орын ауыстыру кезінде келесі формуламен аныталады:

.

Ал айнымалы кшті толы жмысы формуласымен есептелінеді.

йкелiс, кедергi кштерiнi жмысы рашан терiс болады(сурет).

Дене орын ауыстырмаан жадайда немесе кш орын ауыстыруа перпендикуляр болса кш жмыс атармайды. Мысалы суретте крсетілген жадайда ауырлы кшіні жмысы нольге те болады.

Кш жмысы суретте крсетілгендей исыпен шектелген аудана те болады.

Жмысты атару жылдамдыын сипаттау шiн физикалы шама уат енгiзiлген. лшем бірлігі .

.

Атарылан пайдалы жмысты толы жмыса атынасын пайдалы сер коэффициентi (ПК) деп атайды.

%.

Механикалы энергия кинетикалы жне потенциалды болып блiнедi.

Кинетикалы энергия - озалысты санды млшерi болып табылады. озалыстаы дененi энергиясын кинетикалы энергия деп атайды.

.

Ал потенциалды кшті жмысы кинетикалы энергиясыны згерісіне те болады, яни

.

Денелердi зара орналасуына туелдi серлесу энергиясын потенциалды энергия деп атайды.

Потенциалды кштердi атаратын жмысы – терiс табамен алынан потенциалды энергияны згерiсiне те.

немесе

Жмысы дененi траекториясына туелсiз, тек дененi бастапы жне соы орындарына ана туелдi кштердi потенциалды жне консервативтi кштер деп атайды. Тйы траекториядаы потенциалды кштердi жмысы нольге те болады. Мысалы, а-в траеториясындаы ауырлы кшiнi жмысы нольге те.

 

Потенциалды энергияны математикалы рнегi серлесулердi сипатына те болады.

1. Ауырлы кшi рiсiндегi денені потенциалды энергия.

 

.

 

 

- дене Жердi радиусымен салыстыранда аз биiктiкте орналасанда олданылады.

2. Гравитациялы рiстегi денелердi серлесу энергиясы

.

3. Серпiмдi деформацияланан дененi потенциалды энергиясы

.

Толы механикалы энергия деп дененi кинетикалы жне потенциалды энергияларыны осындысын айтады.

Тйы жйеге тек консервативті кштер сер еткенде толы механикалы энергия траты болады.

.