Таырып №22. Тербелмелі озалыс.Математикалы маятникті периодыны формуласы.

6.2 Саба міндеті:

1.Тербелмелі озалыс жне математикалы маятник туралы ындыру.

2.Білімгерлерді білімін арттыру, тередету.

3.Білімгерлерді ыптылыа трбиелеу.

6.3 Дріс тезисі:

Тербеліс деген те ке ым. Айталы маятник тербелісі, машиналар двигателі, поршенні озалысы, кемені шайалысы, кпірді теселісі, айнымалы токты тізбектегі тербелісі, жрек соысы, жел соанда талды тербелісі жне «Тербелер даусым ауада...» деп Скен Сейфуллин айтан ауаны тербелісі, «Желсіз тнде жары ай. Сулесі суда дірілдеп» дегендей су бетіндегі тербеліс толындары, осыны брі тербелістерді мысалдары бола алады.

Тербеліске мысал:ааш бтатары,ткеншек,бесік,домбыра шегі,таразы сілтемесі,абыра саатыны маятнигі.Бл озалыстарды састыы:барлыы айталанып отырады,уаыт ткен со тербеліп трады.

Тербелістер деп денені бірдей уаыт аралыындаы длме-дл немесе жуытап айталанып отыратын озалысын айтады.

Тербеліс деп денені бірдей уаыт аралыында длме-дл немесе жуытап айталанып отыратын озалысын айтады.

Тербелмелі озалыс деп – тепетедік кйде тран денені уаыт бірлігінде сол орнынан периодты ауытуына айтады. Тербелмелі озалыс болу шін тербеліс кзі немесе контуры болуы шарт. Олара: математикалы маятник, пружиналы маятник, физикалы маятник. Электромагниттік тербелмелі контур ол транзистордан, электр сыйымдылытан жне индуктивтен тратын жйені айтады.

Тербелмелі озалыс жиілікпен, периодпен сипатталады. райсысы контурды зіне сйкес жиілігімен периоды болады.

- Математикалы маятник.

- Серіппелі маятник

- Электромагниттік маятник.

- физикалы маятник

Мндаы J – инерция моменті J=ml², L – денені асылу нктесінен тепе – тедікте трандаы дене шыны нктесіне дейінгі ашытытыы.

2) Спектр деп – тора тскен тербелістерді немесе толындарды айтады. Тор дегенде берілген уаыт ескеріледі.

3) Гармониялы спектрлер деп – синусоидалы немесе косинусоидалы замен озалатын тербелістерді спектіріне айтады. Бл за бойынша тербеліп жатан денені амплитудасы периоды згермес болады.

4) Амплитуда деп тербелістегі денені тепе – тедік нктесінен максимал ауытуына айтады. Оны А ріпімен белгілейді. Тербеліп жатан денені уаыт бойынша кшуі: - циклдік жиілік, - бастапы фазасы.

Тербеліп жатан денені жылдамдыы:

Тербеліп жатан денені деуі:

Жылдамды пен деуді бір-бірінен ерекшелігі мен састыы: Жылдамды згермесе деу болмайды, ал ерекшелігі біреу максимум болан жайда екіншісі минимума айналады, немесе керісінше. Тепетедік кйде немесе x=0 – де x₀=0 V_max ал А_min

Максимум ауытуда: Х_m V=0 ал

F= -kX F-серпімділік кші

k-серіппе атадыы

Х-серіппе заруы,ыысуы

Ыысуа пропорционал жне оан баытталан кшті рекетінен болатын механикалы тербелістер гармоникалы тербелістер деп аталады.

Тербелмелі процестер жзеге асатын рылыларды тербелмелі жйелер деп атайды. Осындай жйелерді арапайым трі—математикалы маятникті тербелісін арастырайы. Математикалы маятник деп созылмайтын салмасыз жіішке зын жіпке ілінген кішкентай ауыр шарды айтады.

Тербелмелі жйелерге тн белгілерді брі математикалы маятникте де болады. Егер маятникті тепе-тедік кйінен ауытытатын болса, онда ол рекет етуші кштерді тегеруші кшті рекетінен бастапы тепе-тедік кйіне айта оралады. Осындай маятниктерді озалысын баылап отырып, келесі арапайым задарды таайындауа болады.

1. Егер маятникті зындыын згертпей, оан массалары р трлі жктер ілсек, онда маятникті тербеліс периодыны згермейтіндігі байалады. Демек, математикалы маятникті периоды жкті массасына туелді болмайды.

2. Егер маятникті озалыса келтіргенде оны р трлі брыша ауытытатын болса, онда ол амплитудасы трліше боланымен, бірдей периодпен тербеледі. Амплитудасы те лкен болмаан жадайда бл тербеліс гармоникалы тербеліске мейлінше жуы болады. Математикалы маятникті периоды тербеліс амплитудасына туелді болмайды.

Математикалы маятникті тербеліс периоды