Таырып №29. Салыстырмалылы теориясыны эксперименттік негіздері. Жарыты дисперсиясы. Спектр трлері. Спектрлік анализ туралы тсінік.

6.2 Саба міндеті:

1.Жарыты дисперсиясы, спектр трлері жайында ындыру.

2. Білімгерлерді білімін арттыру, тередету.

3.Білімгерлерді ыптылыа трбиелеу.

6.3 Дріс тезисі:

Арнайы салыстырмалылы теориясыны негізін осы заманы физиканы жасаушыларды бірі – А.Эйнштейн алады. Бл кеістік пен уаыт жніндегі осы заманы физикалы теория. Ньютон механикасы сияты бл да уаытты біртекті деп арастырады. Арнайы салыстырмалылы теориясын релятивистік теория деп атайды.

Арнайы салыстырмалылы теориясыны негізін 1905 ж. Эйнштейн тжырымдаан екі постулат райды.

Бірінші постулат - салыстырмалылы принципі: барлы физикалы былыстар (механикалы, электромагниттік жне т.б.) бірдей жадайларда кез келген инерциялы сана жйелерінде бірдей теді.

Екінші постулат - жары жылдамдыыны тратылы принципі: жарыты ваккумдегі жылдамдыы барлы инерциялы сана жйелерінде бірдей жне жары кзіні озалыс жылдамдыына туелсіз болады.

Эйнштейнні ерекшелігі сол, ол арапайым жне сенімді физикалы талдау пікірлер арылы кеістік пен уаытты асиетіні згермелілігін, ол асиеттерді материалды объектілерді озалалысына байланыстылыы жнінде орытынды жасады.

Арнаулы салыстырмалылы теориясы классикалы тсінікті орнына кез келген кеістік пен уаыт туралы жаа ілім болып табылады. Салыстырмалылы теориясына сйкес оиаларды бір мезгілділігі, ара ашытытар мен уакыт аралытары абсолютті емес, салыстырмалы болып табылады. Олар сана жйесіне туелді болады. Мысалы, К сана жйесіндегі денені зындыы 1₀ болсын, дене сол жйеге атысты тыныштыта тр. Сонда K` сана жйесіне атысты дене жылдамдыпен озалан кездегі денені 1 зындыы былайша аныталады:

Осы формуладан 1<1₀ екенін креміз. Бл жерден бiлеуше зындыыны озалыс жылдамдыынан туелдi екенi крiнiп тр. Дененi зiндiк зындыы оны е лкен зындыы. Дене озалан кезде оны зындыы кемидi. озалыстаы сана жйелеріндегі денелерді релятивистік ысаруы осы.

 

 

Инерциялы К жйесіні бір ана нктесінде тетін екі оианы арасындаы уаыт интервалы ₀ болсын. К жйесіне атысты u жылдамдыпен озалатын К сана жйесіндегі осы оиалар арасындаы уаыт аралыы былай рнектеледі.

Бдан > ₀ екендігін креміз. Бл жерден крiнiп транындай инерциалды сана жйесiне атысты озалып бара жатан саатты жрiсi, яни уаытты туi баяулайды. Бл озалушы сана жйесіндегі уаытты баяулауыны релятивистік эффектісі болып табылады.

Дене К сана жйесіндегі (х₁ осі бойымен) озалады. Ал К болса К^’ сана жйесімен салыстыранда жылдамдыпен озалады. Денені К -мен салыстырандаы жылдамдыын ₁, ал сол денені К^’-пен салыстырандаы жылдамдыын ₂, деп белгілейік. Сонда, кеістік пен уаыт туралы жаа релятивистік ым, жылдамдытарды осуды релятивистік заы бойынша: болады.