Классикалы жне релятивистік механика

Сыну крсеткіші жары шоыны тсу брышына туелді емес, алайда, шоты тсіне туелді. Мны ашан Ньютон болатын.

Ньютон телескоптарды жетілдіру жмысымен шылдана отырып, объективтен шыан кескінні шеттері бояланына кіл аударады. "Ол бл былысты тамашалады да, тыш рет жары сулелеріні алуан трлі екендігін жне бан дейін ешкім ойламаан, жары тстеріні ерекшелігін зерттеді" (Ньютон абіріні басына жазылан сз). Линзадан шыан кескінні кемпіроса тсіне боялатыны рине, Ньютона дейін де байалан. Призма арылы араан нрселерді шеттері де кемпіроса тсті болатыны байалан. Призма арылы ткен жары сулелері шоыны шеттері боялан болады.

Ньютонны негізгі тжірибесі даналыпен жасалан арапайым тжірибе еді. Ньютон призмаа клдене имасы кішкене жары шоын тсіруді ойлап тапты. Кнні жары сулесі терезе апаындаы кішкене тесік арылы, араылаан й ішіне жіберілді. Жары шоы шыны призмаа тсіп сынды да, арсы абыраа кемпіроса тстерімен кезек боялан заран кескін тсті.

Ньютон тжірибесіні айындалан кескіні берілген 3-суретте крсетілген. Кемпіроса негізгі жеті тстен ралады деген асырлара созылан дстр бойынша, Ньютон мынадай жеті тсті бліп алды: клгін, кк, кгілдір, жасыл, сары, ызылт сары жне ызыл. Тсті жолаты зін Ньютон спектр деп атады.

Тесікті ызыл шынымен жауып ойып, Ньютон абырадан тек - ызыл да, кк шынымен жауып - кк да т.с.с. байады. Бдан брын жорамалдаандай, а сулені призма боямайтындыы аныталды. Призма жарыты згертпейді, оны тек рамды бліктеріне жіктейді (2-сурет). Ал жарыты крылымы крделі, одан р тсті шотар бліп алуа болады. Оларды тек бірлескен рекеті ана бізге а тс серін туызады. Шынында да, егер біріншіге араанда 180°-а брылан, екінші призманы кмегімен спектрді бкіл шотарын жинаса, онда таы а жары шыарып аламыз (1- сурет). Спектрді кез келген бір блігін, мысалы, жасылын бліп алып, жарыты таы бір призмадан туге мжбр етсек, енді боялуда згеріс болмайды. Ньютон жасаан таы бір орытынды оны "Оптика" трактатында былай айтылан: "Тстеріде айырмашылы бар сулелер шотарыны сыну дрежелерінде де айырмашылы бар болады" (олар шін шыныны сыну крсеткіші р трлі болады). Е кп сынатын — клгін сулелер, барлыынан аз сынатын ызыл сулелер. Жарыты сыну крсеткішіні жары тсіне туелділігін Ньютон дисперсия (латынны dispersio шашамын деген сз) деп атады.

ызыл жарыты ызыл тсті суле зат ішіндегі жылдамдыы лкен боландытан, аз сынады, ал клгін жарытыкі е кіші боландытан, клгін тсті суле кп сынады. Міне сондыктан да призма жарыты жіктейді. Бостыта р тсті жарыты жылдамдытары бірдей. Егер олай болмаса, онда мысалы, Рёмер баылаан Юпитер серігі Ио клекеден шыан кезде - ызыл болып крінер еді. Біра ол байалмады. Бертін келе тсті жары толындарыны физикалы сипаттамаларына (тербеліс жиілігіне немесе толын зындыына) туелділігі айындалан болатын. Сондытан брын Ньютон айтып кеткен анытамадан грі, дисперсияа тереірек анытама беруге болады. Дисперсия деп жарыты сыну крсеткішіні тербеліс жиілігіне (не толы зындыына) туілділігін айтады. А жары рылымыны крделі екендігін біле отырып, табиаттаы неше трлі тамаша бояуларды тсіндіруге болады. Егер нрсе, мысалы, пара ааз, зіне тсетін р тсті сулелерді барлыын шаылдырса, онда ол а сияты болады. аазды ызыл бояумен бояса, біз баса бір тсті жары шыармаймыз, біра бар тсті біразын аазбен стап аламыз. Енді тек ызыл сулелер ана шаылады, аландарын ааздаы бояу жтып алады. Шп жне ааштарды жапыратары жасыл болып крінетін себебі, здеріне тскен Кн сулелеріні ішінен олар тек жасылдарын ана шаындырады, аландарын жтып алады. Егер шпке, ызыл сулелерді ана ткізіп, ызыл шыны арылы араса, онда шп арауытып крінеді. Ньютон ашан дисперсия былысы тстерді табиатын тсінуге жасалан алашы адам. Тсті жары толындарыны жиілігіне (немесезындыына) туелділігі айындаланнан кейін дисперсияны тсіну тередеді.

6.4 лестірмелі материал:электронды кітаптар, тесттер, карточкалар

6.5 Пайдаланан дебиеттер:

1. Физика: Жалпы білім беретін мектепті жаратылыстану-математика баытындаы 10-сыныбына арналан оулы/ Б.Кронгарт, В.Кем, Н.ойшыбаев.-д., толыт. 2-бас. Алматы: Мектеп, 2010-384 б., сур.

2. Физика: Жалпы білім беретін мектепті жаратылыстану-математика баытындаы 11-сыныбына арналан оулы/ С.Тябаев, Ш.Насохова, Б.Кронгарт, т.б.- Алматы: “Мектеп” баспасы. -384 б., сур.

3. Савельев И.В. Жалпы физика курсы. – Алматы, Мектеп, 1,2,3 том, 2000

4. Волькенштейн В.С. Жалпы физика курсыны есептер жинаы. – М., Наука, 2000

5. Иродов И.Е. Жалпы физика курсыны есептер жинаы. М: Наука, 2006

Баылау сратар

1.Жарыты дисперсиясы дегеніміз не?

2.Спектр трлері жайында не білесідер?

Таырып №30. Спектрді ультраклгін жне инфраызыл бліктері. Рентген сулелері, оларды табиаты жне асиеттері, ылымдаы жне техникадаы олданылуы. Жылулы сулелену жне люминесценция.

6.2 Саба міндеті:

1.Рентген сулелері, жылулы сулелену жне люминесценция туралы ындыру.

2.Білімгерлерді білімін арттыру, тередету.

3.Білімгерлерді ыптылыа трбиелеу.

6.3 Дріс тезисі:

Спектрді ызыл блігіні сыртында байалатын, толын зындыы ызыл жарыты толын зындыынан (l>7,9*10-7м) лкен болып келетін сулелер инфраызыл сулелер деп аталады. Инфраызыл сулелер электромагниттік толындар шкаласында радиотолындар мен крінетін жары арасындаы блікті алып жатады.

Инфраызыл сулені 1800 жылы аылшын физигі Уильям Гершель ашан болатын.

Инфраызыл сулелерді кез келген ызан дене шыарады.

Инфраызыл сулені екі маызды сипаттамасы бар: толын зындыы (тербеліс жиілігі) жне сулені интенсивтілігі.

Инфраызыл сулелер толын зындыына байланысты шке блінеді:

- жаын (0,75—1,5 мкм);

- орташа (1,5 – 5,6 мкм);

- алыс (5,6—100 мкм).

Инфраызыл суле спектрі жекелеген сызытардан, жолатардан труы немесе зіліссіз болуы ммкін, ол инфраызыл суле шыару кздеріне байланысты болады. оздырылан атомдар немесе иондар сызыты инфраызыл спектр шыарады. Ал оздырылан молекулалар жола инфраызыл спектр шыарады. ыздырылан атты жне сйы заттар зіліссіз инфраызыл суле шыарады.

Базы замандардан бастап адамдар жылуды, ылыми тілмен айтанда инфраызыл сулені адам азасына пайдалы екенін білген. Адам кзі бл спектрді абылдай алмайды, біра дене жылуды сезеді. Инфраызыл сулелер сыну жне шаылу задарына баынады жне зата жтылады. Жтылан инфраызыл сулелер денені ыздырады. Бл сулелер жылу алмасу, жылу энергиясын беру ызметтерін атарады.

Инфраызыл сулелері кмірышыл газына жтылады, сол себептен жерге кп млшерде инфраызыл суле жіберілмейді.

Инфраызыл сулелер ультраклгін жне рентген сулелеріне араанда адам азасына зиянсыз болып келеді.

Инфраызыл спектроскопия. Инфраызыл сулелерді шыару жне жтылу спектрі атомдарды электронды абатын зерттеу кезінде олданылады. Сондай а крделі молекулалы осылыстарды санды жне сапалы талдамасын жасауда олданылады, мысалы, мотор майы.

Инфраызыл фотография. Инфраызыл суледе суретке тсіруді артышылыы кдімгі жарыта суретке тсіргенде крінбейтін нрселер крінеді. Атап айтар болса: жалан олтабаны анытау шін, мр мен штампты дрыстыын, шіріліп немес сырылып алан жазбаларды (егер бл жазбалар инфраызыл сулені жтан болса, графит, типографиялы ара бояу жне т.б.) айта алпына келтіруде, атылан оты іздерін анытауда жне т.б. олданылады.

нерксіпте. Материалдарды ыздыру мен кептіруде олданылады.

Дефектоскопияда. Бйымдарды крінбейтін аауларын анытауда олданылады.

Кру ралдары. Биноколдер мен кздегіштер дайындауда инфраызыл сулеге сезімтал фотокатодты арасында алыпты жадайда кзге крінбейтін заттар, инфраызыл суледе крінеді.

Адам денесі здіксіз инфраызыл сулені жтып жне шыарып отырады. Бл траты процесс жылу алмасу деп аталады да, адам денесіні жне оршаан ортаны температурасына байланысты болады. Адам денесіні инфраызыл суле шыаруындаы толын зындыыны жоары шегі 9,3 мкм-ге жуы болып келеді. Инфраызыл сулелерді денеге алашы серінде дене температурасы жне биологиялы молекулаларды функционалды белсендігі жоарылайды.

ызыл жне ыса толынды инфраызыл сулелер теріні беткі абатында жтылады, біра оны біршама блімі (25-30%) тереірек еніп (3-4 см) тері асты малы абата жетеді. Орташа жне зын толынды инфраызыл сулелер теріні сырты абаты эпидермисте жтылады. Инфраызыл сулелерді тімділігі тек оларды толын зындыына ана емес, теріні ылалдылыына, пигментация дрежесіне жне баса да факторлара байланысты. Инфраызыл сулелерді адам терісіне серінен теріде тмендегі ерекшеліктерге ие инфраызыл эритема пайда болады: 1) сулелену кезінде пайда болады; 2) теріде да пайда болады, оны терімен шекарасы білінбейді; 3) сулелендіру аяталан со кетіп алады.

Инфраызыл сулелерді емдік гимнастикамен жне массажбен бірге олдану тиімді болып келеді.

Инфраызыл сулелерді серінен лпаларда биологиялы белсенді заттар (брадикинин, каллидин, гистамин, ацетилхолин жне баса да ан айналысын сер ететін белсенді заттар) пайда болады. Брадикининні кшті тамырды кеітушілік сері бар, ол тек сулемен сер еткен жерлерге ана емес, сондай-а денені баса да бліктеріне сер етеді. Инфраызыл сулелерді жылулы та сері бар, нтижесінде теріні, кілегейлі абат, аса абы, орталы нерв жйесіні – гипоталамус жне жлынны (оан келіп тскен анны температурасыны жоарылауы нтижесінде) терморецепторлары озады. Терморецепторлардан шыан импульс орталы термореттегішке (гипоталамус пен жлын) келіп тседі. Осыдан кейін термореттегіш реакция нтижесінде тері тамырлары кеейеді, ан айналысыны клемі жне терді блінуі кбейеді.

зын толынды инфраызыл сулелерді адам азасына жтылуы кезінде «резонансты жтылу» деп аталатын былыс пайда болады. Бл кезде ультраклгін сулелерді ішкі энергиясы азаа жасы жтылады. Осы серді нтижесінде аза жасушаларыны потенциалды энергиясы жоарылайды да, азадаы ажетсіз сулар сырта шыады, ферменттер мен эстрогендерді белсенділігі жоарылайды. Иммуноглобулинні млшері седі жне баса да биохимиялы реакцияларды белсенділігі жоарылайды. Бл барлы трдегі аза жасушалары мен ана тн.

Инфраызыл сулені емдік асиеті:

лпаларды иілгіштігі (эластичность) артады. Бл сіірді, байламдар мен блшы еттерді заымдалуы кезінде олданылады.

Буынны аттылыын тмендетеді.

Блшы етті созылуын тмендетеді.

Ауыранды сезімін азайтады.

ан айналу процесін жасартады.

Жеіл заымдалан лпаларды алпына келтіру, етеккір циклі кезінде, нейродермит, инфекциялы экзема, бетті салдануы, диарея, кпе абынуы жне т.б.

атерлі ісік ауруларын емдеуге олданылады (жаа діс).

Жапон дрігерлеріні крсетуі бойынша: 400⁰С – 500⁰С температура аралыындаы инфраызыл сулемен денеге сер еткенде кйік кезіндегі ауыранды сезімі басылады, емдеу мерзімі азаяды, тырты ізі азаяды, жоары ан ысымы тмендейді.

Жрек пен тамыр ауруларын емдеу.

Тері ауруларына.

Денені алдытардан тазартуда.

Целлюлитті емдеуге жне т.б.

1895 жылы неміс физигі Вильгельм Конрад Рентген катодты сулелерді кмегімен пайда болатын люминесценция былысын зерттеп, трлі тжірибелер ткізді. серді кбейту шін физик электронды сулелі ттікшені ішіне люминесценция тудырушы затты салып, кн сулесі тпейтіндей етіп зертханадаы барлы терезелерді жауып тастаан. Электронды сулелі ттікшеніосанда, Рентген ызы оианы байайды. Блмені бір блігінде жап-жары суле пайда болады. Зейін ойып брін зерттей бастаанда, Рентген сулені барий платиноцианидпен, яни люминесценттеуші затпен апталан ааздан шыып транын байайды. Бндайды ктпеген алым бірден шамды шіруге асыты. Жары суле шті. айтадан осанда, жары айта пайда болды. Сонда, алым люминесценттеуші затпен апталан аазды баса блмеге апаранда, ол жары болып, сулеленіп тран. Сонда Рентген сулені тек ааздан ана емес, баса да заттардан те алатынын тсінді. Бндай былыса тсініктеме таба алмаан физик сулелерді -Х сулелерідеп атап кеткен. Бл баытта Вильгельм Конрад бір жыла жуы зерттеу жмыстарын жргізіп, жздеген теориялы маалаларды жариялаан. Рентгенні ізбасарлары да кптеген ылыми маалаларды авторлары атананымен, бл жобаа айтарлытай жаалы енгізбеді. Кейін Рентгенні х-сулелеріне деген ызыушылыы жоалып, ол бл баыттаы жмыстарын тотатады. Кейін Рентгенні шкірті Абрама Фёдорович Иоффені сынысымен Х-сулелерді "Рентген" сулелері деп атап кеткен.

Рентген сулесі толын зындыы 10^-8м-ден 10^-12м-ге дейінгі аралытаы электромагниттік толын болып табылады. Ол электромагниттік толындар шкаласында ультраклгін суле мен g-суле арасындаы блікті алып жатады. Рентгендік суле кздері: рентген ттігі, жасанды жне табии радионуклидтер, кн жне баса да арышты денелер. Рентген сулелері тзу сызы бойымен таралады. Электромагниттік рісте ауытымайды.
Рентген сулелеріні спектрі сызыты жне зіліссіз болып келеді. Сызыты спектр атомны электронды абатынан электрон атылып шыан кезде, яни атомны иондануы кезінде байалады. Ал зіліссіз спектр зарядталан жылдам блшектерді тежелуі кезінде суле пайда боланда туындайды.

Толын зындыы 1—2,5 нм (Букки-сулелері) болып келген жмса рентгендік сулелер (зата кшті жтылатын) медицинада олданылады, атап айтар болса, сулелік терапияда. тімділік абілеті кшті рентгендік сулелер – атты рентгендік суле деп аталады. Рентгендік сулелер рентген ттігіндегі жылдам электрондарды анодты атомдарымен сотыысуы кезінде пайда болады. Жылдам электрондар андай да бір затты атомымен сотыысанда тез кинетикалы энергиясын жоалтады. Бл жадайда сол энергияны кп блігі жылуа айналады да, шамамен 1-3%-тейі ана рентген сулесіні энергиясына айналады. Бл энергия фотон трінде тарайды. Магнитосфера арыштан келген рентген сулелерін жер бетіне жібермей, стап алады.

асиеті:

1. Рентген сулелеріні тімділік абілеті кшті. Суле шоы денеден ткенде, денеге тскендегіден интенсивтілігі азаяды. Осы асиетін медицинада ауруды ішкі мшелеріні жадайын круге, сйектерді сынытарын, денеде бтен денені пайда болуын анытау шін олданылады.

2. Егер рентген ттігі мен экран аралыына олымызды ояр болса, онда ол сйегі сулені кштірек тотатады да, ал блшы ет лсіз тотатады, экранда ол аасыны

клекесі пайда болады. Сол себепті рентген сулесіні аз энергиясы тскен жерді жарыталынуы лсіз болады.
3. Рентген сулелері крінетін жары трізді фотографиялы пленканы арайтады. Сол себепті зерттелген дене клекесіні суретін алуа болады.

4. Рентген сулесіні интенсивтілігі анод жасалан затты Z зарядына пропорционал болып келеді. Анод пен катод арасындаы кернеу аншалыты кп болса, рентген сулесіні уаттылыы да соншалыты лкен болады.

олданылуы:

Жктерді тексеру. Практикалы трыдан аланда медициналы рентгеноскопиядан айырмашылыы жо. Аэропортта, кендендік баылау бекеттерінде жне баса да жерлерде олданылады.

Рентгендік дефектоскопия. ймалардаы аауларды, рельстердегі сызаттарды табуа, пісірілген жіктерді сапасын анытауа олданылады.

Рентгендік рылымды анализ. Кез келген кристалды атомдары реттелген ш лшемді болып келеді. Рентген сулелерін кристал арылы жібергенде, кристалды дифракциялы суретін алуа болады Егер кристалды трлі брыштан арайтын болса, оны ішкі рылымындаы атомдарыны алай орналасанын білуімізге болады.

Рентгендік микроскопия. Рентген сулелері жары сулесіне араанда толын зындыы біршама кіші болып келеді. Сондытан рентген сулесіні кмегімен те кішкене заттарды, атап айтанда жекелеген атомдарды круге болады. Рентгендік микроскопияа арнап рентген сулесін сындыратын арнайы линза жасалан. Рентгендік микроскоп электронды микроскопты олдананнан грі олайлы, себебі, ондаы зерттелетін затты ваккуа орналастыруды ажеті жо.

Рентгендік спектрлік анализ. Зерттеліп отыран затты химиялы рамын білу шін олданылады. Зерттеу екі баытта жреді: 1) рентген ттігіндегі катодты орнына зерттеліп отыран затты орналастырады да, пайда болан рентген сулесін зерттейді; 2) зерттеліп отыран затты рентген сулесімен сулелендіреді де затты жанап ткен немесе шаылысан сулені зерттейді.

Рентгендік астрономия. Жлдыздар тек ана крінетін жарыты ана емес, барлы электомагниттік толындарды, соны ішінде рентген сулелерін де шаылыстырады. Рентгендік телескоптар – бл рентгендік микроскопты кері трі. Арнайы рентгендік линзаларды растыраннан кейін астрономдарда аспанды зерттеу жмысы жандана тсті.

Адам денесінде рентген сулелері сйекте (тыыздыы салыстырмалы трде жоары жне кальций атомы кп боландытан) жасы жтылады. Сйек арылы рентген сулесі ткенде, оны интенсивтілігі рбір 1,2 см сайын екі есе кемиді. ан, блшы ет, денедегі майлар жне асорту жйелері рентген сулесін нашар жтады. Осы аталандарды барлыынан да кпедегі ауа рентген сулесін нашар жтады. Сондытан рентген сулесіндегі сйек фотопленкаа млдір бейне тсіреді. Ал рентген сулесін нашар жтан мшелер фотопленкаа оырай бейне тсіреді. Сондытан дрігерлер адам денесіндегі згерісті бірден тауып ала алады.

азіргі тада рентгендік зерттеу кп жадайда фотопленкасыз жргізіледі. Ал адам арылы ткен суле арнайы люминфор арылы крінеді. Бл діс сулені интенсивтілігін бірнеше есе тмендетеді жне сулені ауіпсіз етеді. Оны флюрография деп атайды.

ызан денелерді суле шыарып, электромагниттік энергия таратуын жылулы сулелену деп атайды.

Жылулы сулелену былысы тек ызан денелерде ана емес, салын денелерде де орын алады. Электр шамыны вольфрам ылы 3000⁰С-а дейін ызанда кзге крінетін а жары шыарса, температурасы тмендеген сайын денелер крінбейтін инфраызыл сулелер шыарады. Жары сияты жылулы сулелерді барлы трлері де электромагниттік толындар атарына жатады. Олар бір-бірінен тек жиіліктеріне немесе толын зындытарына арай ажрайды.

Эксперименттік зерттеулер денелерді жылулы сулелерді шыарумен атар, оларды жта да алатынын крсетті.

Абсолют ара дене — зіне тскен суле аынын оны спектрлік рамы мен температурасына арамай толы жтатын дене. Абсолют ара денені суле жтышты коэффициенті 1-ге те. Ал суле шыарышты абілеті, оны температурасы мен толын жиілігіне байланысты аныталады. Табиатта зіне тскен суле аынын тгелдей жтатын (спектрлік рамына арамай) дене кездеспейді. зіні оптикалы асиеті жаынан Абсолют ара денеге тым жаындайтындар ара кйе, ара барыт жне арайтылан платина болып есептеледі. Олар жары аыныны крінетін блігін тгелдей дерлік ( 99 %) сііріп алады. Физикада Абсолют ара Денені моделі ретінде сырты беті суле аынын ткізбейтін, ал ішкі беті зіне тскен сулені біраз блігін сііріп алатын кішікене тесігі бар уыс дене алынады. Мндай уыс денеге енген суле оны ішкі жаына сан рет шаылып, сырта шыпай тгелдей дерлік алып ояды. Абсолют ара дене ылым мен техникада жары эталоны ретінде олданылады.

Абсолют ара денені суле шыару заын Стефан 1879 жылы эксперимент жзінде, ал Больцман 1884 жылы аналитикалы формула трінде ашан болатын. Стефан-Больцман заы деп аталатын бл за былай тжырымдалады:

абсолют ара денені толы суле шыару абілеті оны абсолют температурасыны тртінші дрежесіне тура пропорционал:

Мнда = 5,67 • 10⁸Вт/м²К⁴ - Стефан-Больцман тратысы деп аталады

Неміс физигі Винн абсолют ара денені сулелену абілетіні максимумы сйкес келетін жиілікті температураа туелділігін таайындайды:

Абсолют ара денені энергетикалы жарырауыны спектпрлік тыыздыыны максимумына сйкес келетін жиілік денені абсолют температурасына тура пропорционал. детте, Винн заын жиілік емес, толын зындыы арылы мына трде жазады:

мндаы b=2,9 -103 м•К — Винн тратысы деп аталады.

атты ызан денелерді сулеленуі трлі жарытандыру ралдарын жасауда олданылады. Мысалы, кдімгі электр шамыны вольфрам ылы те жоары температураа (-3000К) дейін

ыздырылуы нтижесінде жары шыарады. Трлі техникалы ажеттіліктер шін доалы шамдар пайдаланылады.

атты ызып тран денелерді температурасын Стефан-Больцман заыны негізінде жасалан ралдармен лшейді. Мндай тсілді оптикалы пирометрия, ал аспаптарды пирометрлер дейді.

Жылудидар (тепловизор) деп аталатын ралдарды кмегімен денелерді инфраызыл сулелерін "круге" болады. Осы сулелерді кмегімен трлі заттардаы те са сызаттарды, аауларды анытайды жне бл тсілдер ндірісте, трлі технологиялы процестерде, автосервисте сапаны анытауа ммкіндік береді.

Медицинада ИК (инфраызыл) — термография дісімен адам азасындаы абыну, ісіктер немесе ан айналуыны бзылуы сияты кптеген аурулардыанытап тауып, оны емдейді.

Макс Планк жылулы сулелерді эксперименттік нтижесін тсіндірудегі тыырытан шыу жолын тапты.
Ол 1900 жылы « сулелік энергия здіксіз шыады» деген классикалы физика тсінігіне айшы келетін батыл гипотеза сынды:
Абсолют ара дене жылулы сулелерді здіксіз шыара да, жта да алмайды; олар тек зікті лес - квант трінде ана шыарады немесе жтады. Суле арылы тарайтын немесе жтылатын бір лес энергия квант деп аталады.
Квант латынша guantum –«млшер», яни «лес» деген сзді маынасын береді.
М. Планк денені зікті шыаратын немесе жтатын бір лес энергиясы шін
E=hv
E - е кіші энергия лесі
v - сулені жиілігі
h - Планк тратысы:
h=6, 62*10 - 34 Дж•с
Сонымен, суле шыаратын немесе жтатын дене зіні энергиясын зікті трде: 1Е, 2Е, 3Е, nЕ шамасына згертеді.
Денені энергиясы бір кванта бтін n санына еселеніп ана згереді:
En= nЕ= nhv
n - электромагниттік суле энергиясын таситын фотондар саны ( фотон - тынышты массасы нлге те элементар блшек);
Е - рбір фотона тиесілі е кіші бір лес энергия, яни бір лес энергия, яни бір квант
Классикалы теория бойынша, энергия здіксіз згереді жне нлден бастап шексіздікке дейін кез келген мнді абылдай алады.
Планк керісінше, энергияны зікті згеретінін жне белгілі бір натылы мндерді абылдайтынын болжады.