Таырып №31. Квантты физика. Сырты фотоэлектрлік эффект. Сырты фотоэффект задары.Эйнштейнні фотоэффектіге арналан тедеуі.
6.2 Саба міндеті:
1.Квантты физика, Эйнштейнні фотоэффектіге арналан тедеуі жайында ындыру.
2. Білімгерлерді білімін арттыру, тередету.
3.Білімгерлерді ыптылыа трбиелеу.
6.3 Дріс тезисі:
Фотоэффект
Фото – грек сзінен аударанда - жары, эффект латын сзінен аударанда - сер деген маынаны білдіреді.
Фотоэффект-сулелерді серінен электрондарды сйы жне атты дене бетінен босап шыу былысын сырты фотоэлектрлік эффект немесе фотоэффект деп атайды.
Фотоэффект былысын тжірибе жзінде алаш зерттеп, задылытарын таайындаан орыс алымы А.Г.Столетов.
Фотоэффект былысын тсіндіру жолын А.Эйнштейн тапты. Ол фотоэффект былысын тсіндіру шін жарыты блшектік рі квантты асиетіне сйенді. Жары екіжатылыымен сипатталады: біріншісінде, ол толынды жаынан танылса, екінші жолы блшек (корпускула), яни Эйнштейн сзімен айтанда фотондар аыны ретінде крінеді. Бл былыс жарыты толынды -корпускулалы дуализмі (екі жатылыы) деп аталады
Электронны металдан босап шыуы шін жасайтын жмысын электронны шыу жмысы деп атайды. Энергияны саталу заы бойынша жтылан жары фотоныны h энергиясы электронны Ашыу жмысына жне оны Ek=me²/2 кинетикалы энергиясына жмсалады.
Эйнштейн формуласы
Фотоэффект былысы мына шарт орындалса ана байала бастайды:
h0» Aшыу. Фотоэффект байалатын жарыты е аз дегендегі жиілігін немесе оан сйкес келетін толын зындыын фотоэффектті ызыл шекарасы деп атайды. Мысалы, мырыш шін жары толыныны зындыы (ызыл шекарасы)-370 мкм, калий-450 мкм, натрий-680 мкм.
Фотоэффект былысына негізделіп жасалан ралды фотоэлемент деп атайды. Ол катод, анод жне саылаудан трады.
6.4 лестірмелі материал:электронды кітаптар, тесттер, карточкалар
6.5 Пайдаланан дебиеттер:
1. Физика: Жалпы білім беретін мектепті жаратылыстану-математика баытындаы 10-сыныбына арналан оулы/ Б.Кронгарт, В.Кем, Н.ойшыбаев.-д., толыт. 2-бас. Алматы: Мектеп, 2010-384 б., сур.
2. Физика: Жалпы білім беретін мектепті жаратылыстану-математика баытындаы 11-сыныбына арналан оулы/ С.Тябаев, Ш.Насохова, Б.Кронгарт, т.б.- Алматы: “Мектеп” баспасы. -384 б., сур.
3. Савельев И.В. Жалпы физика курсы. – Алматы, Мектеп, 1,2,3 том, 2000
4. Волькенштейн В.С. Жалпы физика курсыны есептер жинаы. – М., Наука, 2000
5. Иродов И.Е. Жалпы физика курсыны есептер жинаы. М: Наука, 2006
Баылау сратар
1.Квантты физика дегеніміз не?
2.Эйнштейнні фотоэффектіге арналан тедеуі жайында не білесідер?
Таырып №32. Жарыты ысымы. Жарыты жылулы сері. Жарыыты химиялы сері. Сутек атомыны рылысы. Бор постулаттары
6.2 Саба міндеті:
1.Жарыты ысымы, жылулы жне химиялы серлері жайында ындыру.
2. Білімгерлерді білімін арттыру, тередету.
3.Білімгерлерді ыптылыа трбиелеу.
6.3 Дріс тезисі:
Жары ысымы — жарыты шаылдыратын жне жтатын денелерге, блшектерге, сондай-а, жекеленген молекулалар мен атомдара тсіретін ысымы. Кн маынан шып ткен кезінде йрыты жлдызды (кометаны) йрыыны исаюына Жары ысымыны сері болатындыын тыш рет И.Кеплер болжаан (1619). 1873 жылы аылшын физигі Дж.Максвелл (1831 — 1879) электрмагниттік теорияа сйене отырып, Жары ысымыны шамасын анытады.
Толынны электр рісіні серінен денедегі электрондар тербеліс жасайды. Электр тогы пайда болады. Бл ток элктр рісі кернеулігіні бойымен баытталан. Реттелген озалыстаы электрондара магнит рісі тарапынан Лоренц кші сер етеді. Сол ол ережесі бойынша Лоренц кші толынны таралу баытына арай баытталан. Жары ысымыны кші деген сол.
Максвелл теориясыны дрыстыын делелдеу шiн жары ысымын лшеу маызды болады. Кптеген алымдар солай жасамашы едi, бiра жары ысымы те аз боландыктан, оны стi келмедi. Ашы кндерi бір метрге не бары 4 . 10-6 Н кш сер етеді. Жарык ысымын алашкы рет ататы орыс физигi Петр Николаевич Л е б е д е в 1900 ж. лшедi.
Жары ысымы — болымсыз аз шама. Оны стіне лшеу кезінде пайда болатын кейбір былыстар да (конвекциялы аын, радиометриялы кштер) Жары ысымын лшеуді иындатады.Лебедев аспабыны негізгі блігі — р трлі металдар (платина, алюминий, никель) мен слюдадан жасалан диаметрі 5 мм жазы, жеіл анатшалар. анатшалар жіішке шыны жіпке ілініп, ауасы сорылан шыны ыдысты (G) ішіне орналастырылады. анатшалара арнаулы оптикалы жйені кмегімен кшті жары сулесі тсіріледі. Лебедев пайдаланан аспап осымша былыстарды серін мейлінше кемітуге ммкіндік береді. Жарыты газдара тсіретін ысымы атты денелерге тсіретін ысымынан жздеген есе аз боландытан, бл тжірибе алашы тжірибеден иын болды.