Жарыты химиялы сері. Фотосурет.
Молекулаларды - кез келген трленуi — химиялык - процесс. Кбiнесе жарыты серiнен молекула ыдыраанда, тiзбектелген химиялы трленулер басталады. Кн сулелерiнi серiнен матаны оуы жне кнге тотыу — блар жарыкты химиялы серіні мысалдары.
Затты жарыты жтуы жарыты химиялы серімен арбалас теді. сімдіктерді жасыл жапыратарында жне кптеген микроорганизмдерде е маызды химиялы реакциялар жарыты серімен теді. Жапыратар атмосферадан кмірышыл газын жтады да, ол болса кміртегі мен оттегіне ыдырайды. Фотосинтез процесіні мні осында.
Ааштар мен шптi жасыл жапыратарында, ылан жапыратыларды ыландарында, таы баса кптеген микроорганизмдерде жарыты серiнен аса маызды химиялы реакциялар жредi. Кнні серiнен жасыл жапыратарда Жердегi барлык тiршiлiк шін ажеттi процестер журедi. Олар бiзге орек бередi, сондай-а бiзге дем алу шін оттегiн бередi.
Жапыратар ауадан кмiрышыл газды жтады да, оны молекулала- рын рама блiктерiне: кміртегi мен оттегiне ыдыратады. Орыс биологы Климент Аркадьевич Тимирязев анытаандай, бл хлорофилл молекулаларында кн спектрiнi ызыл
сулелерiнi серiнен орындалады. Кмiртегi тiзбегiне жерден тамыр арылы алынатын баса элементтер атомын бiрiктiре отырып, сiмдiктер адам мен жануарлар шін оре — белоктарды, майды жне коміртегіні молекулаларын растырады.
Фотосурет
Фотопластинаны сезгiш абаты желатинге енгiзiлген бромды кмiстi майда кристалдарынан трады. Кристалдара жары кванттары тскенде электрондар бромны кейбiр иондарынан блiнiп кетедi. Бл электрондарды кмiстi иондары армап алады да, кристалдарда шаын млшерде кмiсті бейтарап атомдары пайда болады. Бiра осы процестi есебiнен блiнiп шыан металл кйдегi кмiстi млшерi аз.
Шындыында, фотопластинаны (немесе фотопленканы) уаыт туiне байланысты жарытан аз да болса араятынын байауа болады. Бл араю металл кмiстi пайда болуынан туан. Жарыкты серiмен объектiнi фотопластинада пайда болан кескiнiн жасырын деп айтады.
Пластинаны деудегi бiрiншi операция айындау болып табылады. Пластина гидрохинонны метолды немесе баска заттарды ертiндiсiне батырылады, оларды серiнен бромды кмiстi жеке молекулалары ыдыраан барлы кристалдарынан металл кмiс блiнiп шыады. Пластинада объектiнi негатив кескiнi пайда болады, онда объектiнi жары жерлерi караы жне керiсiнше болады.
Бдан кейiнгi операция — бекiту — мнда бромды кмiстi калан кристалдары ерiтiледi де, жуылады. Осыны салдарынан пластина жары сезгiш болмай калады. Бекiту шiн пластинаны гипосульфиттi ерiтiндiсiне батырады. Суа жуан со негатив дайын болады. Оны фотоаазды, яни жары сезгiш абат апталан кдiмгi аазды стiне орналастырып, жарытандырып жне жоарыда крсетiлгендей, химиялы одеу жасаан со, позитив кескiн шыарып алады. Ендi позитивте жары жне караы ректердi таралуы дрыс (айналдырылмаан) болды.
6.4 лестірмелі материал:электронды кітаптар, тесттер, карточкалар
6.5 Пайдаланан дебиеттер:
1. Физика: Жалпы білім беретін мектепті жаратылыстану-математика баытындаы 10-сыныбына арналан оулы/ Б.Кронгарт, В.Кем, Н.ойшыбаев.-д., толыт. 2-бас. Алматы: Мектеп, 2010-384 б., сур.
2. Физика: Жалпы білім беретін мектепті жаратылыстану-математика баытындаы 11-сыныбына арналан оулы/ С.Тябаев, Ш.Насохова, Б.Кронгарт, т.б.- Алматы: “Мектеп” баспасы. -384 б., сур.
3. Савельев И.В. Жалпы физика курсы. – Алматы, Мектеп, 1,2,3 том, 2000
4. Волькенштейн В.С. Жалпы физика курсыны есептер жинаы. – М., Наука, 2000
5. Иродов И.Е. Жалпы физика курсыны есептер жинаы. М: Наука, 2006
Баылау сратар
1.Жарыты ысымы дегеніміз не?
2.Жарыты серлері жайында не білесідер?
Таырып №33. Атомны энергияны сулелендіруі жне жтуы. Радиоактивтілік. -, -, ыдырау. Радиоактивтік ыдырау заы. Ядролы кштер. Масса аауы. Басарылатын тізбекті реакция
6.2 Саба міндеті:
1.Атомны энергияны сулелендіруі жне жтуы, радиоактивтік ыдырау заы жне ядролы кштер жайында ындыру.
2. Білімгерлерді білімін арттыру, тередету.
3.Білімгерлерді ыптылыа трбиелеу.
6.3 Дріс тезисі:
Радиоактивтілік (лат.radіo – суле шыару, actіvus – серлік) – орнысыз атом ядроларыны баса элементтер ядросына блшектер немесе гамма-кванттар шыару арылы здігінен трлену былысы. Ядролы физиканы даму тарихына кз жгіртсек, оны айнар кзі 1886 жылы француз алымы А. Беккерель ашан табии радиоактивтік былысынан басталады. А. Беккерель уран тзыны фотопластинаа серін зерттеген. Тжірибелер барысында ол мына былысты байаан: уран тздары тыыз ара аазбен оралан фотопластинаа сер етіп, оны араюын туызатын, тімділігі жоары белгісіз сулелерді шыарады екен. Мият зерттеулер нтижесінде Беккерель тімділігі жоары белгісіз сулелерді уран атомыны зі, ешандай сырты серсіз-а, здігінен шыаратынын анытады. Белгісіз сулелерді заттармен рекеттескенде:
1) фотопластинканы арайтатыны, яни химиялы серіні бары;
2) газдарды иондауы;
3) кейбір атты денелер мен сйытардылюминесценциясын туызатыны сияты асиеттері белгілі болды.
Бл былысты зерттеу жмыстары бірден басталды. Францияда 1898 жылы М.Склодовская-Кюри мен П. Кюри торий () элементіні здігінен суле шыаруын ашты. здігінен суле шыаратын химиялы элементті радиоактивті деп, ал суле шыару процесін радиоактивтік деп атауды М. Кюри сынан еді. Радиоактивтік латынны "radio" — суле шыару, "activus" — рекетті деген сздерінен алынан