Жоары мектепте оыту дістеріні дстрлі жіктемесі мен лшемдерін сипаттап берііз.

Оыту дiсi дидактиканы негiзгi бiр рамды блiгi болып табылады. Себебi, оыту

процесi оны масаты, мазмны, дiстерi жне йымдастыру формаларыны бiрттастыы болып табылады. дiс деген сз гректi ''metodos'' деген сзiнен шыан. Метод деген ым белгiлi аиата, шындыа, масата жетудi жолдары деген маынаны бiлдiредi. Оыту дiстерi туралы рбiр автор з анытамасын бередi. ысаша психологиялы-педагогикалы сздiк ''дiс'' – масата ол жеткiзетiн жол, тсiл, белгiлi жолмен тртiпке салынан iс-рекет''- деген анытама бередi. Оыту дiсi - оушылара бiлiм беру жне оларды дамыту масатында малiм мен оушыларды бiрлесiп жасайтын ызметi мен арым-атынасыны тсiл-амалдары – деген де пiкiр

айтылады. Оыту дiстерi – оытушы мен оушыларды жмыс iстеу дiсi, оны арасында бiлiм, iскерлiк, дады алыптасып, оушыларды дние танымдылыы мен абiлеттiлiгi артады. Оыту дiстерi – малiм мен оушыларды бiрлесе жасайтын рекетi. Оыту дiстерi – малiм мен оушыларды зара рекетiнi барысында бiлiм алу жолдары. Оыту дiстерi – малiм мен оушыларды зара рекетiнi негiзiнде бiлiм, трбие жне таным процесiн жетiлдiру. ''дiске'' атысты анытамаларда брiне орта пiкiр: ''белгiлi бiр масатты кздеген малiм мен оушылар арасындаы зара арым-атынас жне iс-рекет''. Олай болса оыту дiстерi- оытуды масат-мiндеттерiне сай оны мазмнын оушылара мегертуде малiм мен оушыларды олданатын амал-тсiлдерi мен ралдарыны жиынтыы болып табылады. Малiм оыту дiстерiнi кмегiмен оушылара бiлiм берiп, оларды тжiрибелiк рекетiн йымдастыруда зiнi iс-рекетiн оушыларды таным рекетiне басшылы

етумен байланыстырады. Малiм оытуды нтижесiн арттыруда оыту дiстерiне атысты амал-тсiлдерiмен атар оны ралдарын да пайдаланады.

Оу ралдарынаоу кiтаптары, крнекi жне техникалы ралдар жатады.

1. Оу кiтаптары - оулытар, оу-дiстемелiк кiтаптар, анытамалар, сздiктер, есептер

жинаы т.б.

2. Крнекi ралдар - кестелер, сызбалар, чертеждар, суреттер, фотосуреттер, альбомдар,

тарихи, экономика-лы-географиялы карталар т.б.

3. Техникалы ралдар - нтаспа, телеарна, бейнетаспа, компьютер т.б.

Сабатар жйесiнде оытуды р алуан дiстерiн малiмнi пайдалана бiлуi оыту

процесiнi дрыс йымдастырыландыын сипаттайды. Бл турасында Л. Н. Толстой былай дейдi: ''андай малiм болмасын, дiстердi нерлым кп бiлуге тырысуа, оларды кмекшi шара ретiнде абыл алуа тиiстi. Оушыны саба тсiнуiндегi иыншылыыны андайын болса да, оны оушыны кемшiлiгi емес, айта зiмнi саба оытудаы кемшiлiгiм деп абылдауа тиiстi. Жаа тсiлдердi ойлап табу жнiнде зiнi абiлетiн дамыта беруге мтылуа тиiстi''. Сондытан, рбiр малiм сабаа дайындалу барысында оу материалын оушылара алай мегертуге болатыны жайында немi шыармашылыпен жмыс iстеуi тиiс. Оыту процесiнде оушылара ылым негiздерiне сай тере де тиянаты бiлiм беру, оларды адамгершiлiк рухта трбиелеу жне дамыту мiндеттерiн шешудегi малiмнi басшылы ету тсiлдерi, амалдары мен ралдарыны бiрттастыын оыту дiстерi демекпiз. Оыту дiстерi педагогика саласында талас тудыратын крделi мселелердi бiрi болып табылады. Соан орай бгiнгi тада оыту дiстерiнi анытамасы жне оларды топтастыру мселесiнде орта пiкiр алыптаспаан.

Бл мселенi зерттеушi авторлар (С. И. Архангель-ский, С. И. Зиновьев, Н. В. Кузьмина, Т. А.

Ильина, Н. Д. Никандоров т.б.) оыту дiстерiне трлiше аны-тама берiп, оларды р трлi негiзде

топтастыруды сынады.

ылыми педагогикалы дебиеттерде топтастыруды жиырмадан астам трi бар екен.

1. Оушыларды таным белсендiлiгiне арай (М. Н. Скаткин, И. Я. Лернер):

- тсiндiрмелi хабарлау дiсi;

- репродуктивтiк дiс;

- проблемалы баяндау дiсi;

- эвристикалы дiс.

2. Оытуды масаттары мен ралдарына арай (М. А. Данилов, Б. П. Есипов,Т. А. Ильина):

- жаа бiлiм беру дiсi;

- бiлiктер мен дадыларды алыптастыру дiсi;

- Техникалы ралдармен жмыс iстеу дiсi;

- зiндiк жмыс iстеу дiсi;

- бiлiмдi тексеру дiсi;

- проблемалы, программаланан оыту дiсi.

3. Ттас педагогикалы рекеттi тсiлдерiне арай (Ю. К. Бабанский):

- оу-танымды рекеттердi йымдастыру;

- оуа ынталандыру;

- оытудаы баылау жне зiн-зi баылау дiстерi.

4. дiстi логикалы жне психологиялы сипатына арай (Р. Г. Лемберг):

- ауызша баяндау дiсi;

- есеп шыару дiсi;

- нер ралдарын пайдалану дiсi.

5. Малiм мен оушыларды жасайтын рекетiнi ерекшелiктерiне арай (В. Оконь):

- жаа бiлiмдi игеру дiсi;

- зiндiк бiлiм дiсi;

- проблемалы дiс;

- практикалы дiс;

- кркем дебиет пен нер ралдарын пайдалану дiсi.

Соларды iшiнде е кп тарааны – бiлiм берудi кздерiнесйкес (И. Т. Огородников,С.

И. Перовский, Е. Я. Голант):

- сздiк немесе ауызша баяндау дiсi;

- крнекiлiк дiстер;

- тжiрибелiк дiстер.

Бл дiстi ерекшелiгi: егер малiм оу материалын ауызша баяндаса, онда бiлiм алу кзi

малiмнi сзi болып табылады немесе малiм оушылара бiлiм беруде крнекiлiктердi

олданса, онда бiлiм алу кзi крнекiлiктер болып есептелiнедi т.с.с.