Жоары мектепте оытуды задылытары жне станымдарын жіктеіз.

Оыту процесі бес элементтен трады:

1.Оытуды масаты

2. Оытуды мазмны

3.Оыту дісі

4.Оытушы

5.Оушы

Оыту процесінде оушыларды аыл-ойы,танымы дамиды, іскерлігі, дадысы алыптасады. Білім –адамзатты асырлар бойы жинатаан тжірибесі, табиат пен оамны даму задарын танып біледі. Оыту екі жаты процесс. Ол малім мен оушыларды ынтаматастыы арылы іске асады. Оыту процесі ол- малім саба береді, оушыны ызметі –білім алу. Оыту процесіні функциялары: білім беру, трбиелік, дамыту.

Оытуды білім беру функциясы- оушыны біліммен амтамасыз ету, з бетімен ізденуге баулу, іскерлік пен дадыны алыптастыру.

Оытуды трбиелік функциясы-оу-трбиені басты ралы болып табылады. Жеке тлаа трбие мен оуды жан-жаты алыптастыру.Трбиелеу арылы оушыны байаыштыын, ойын, есін, иялын дамыту, ебек рекетіне дайындау.

Оытуды дамыту функциясы-шкіртті таным рекетін дамыту, ой-рісін, з бетімен жаа білімді іздеп табуа, еркін игеруге йрету.

Малімні теориялы дайындыы, педагогикалы шеберлігі, білімдарлыы – оушыларды таным іс-рекетін дамытудаы шешуші ралы.

Оыту –оу- трбие барысыны наты трі. Мны нтижесінде оушы тласын трбиелеу, дамытумен тыыз байланысты оам талабынан туындайтын білім беру міндеттері арнайы дайындыы бар маман басшылыымен жзеге асады. Оыту процесін дрыс йымдастырып басару шін негізге алатын жалпы ережелер мен талаптар ажет.

Принцип- негізгі, жетекші идея, негізгі ережі, іс-рекетке ойылатын талап деген маынаны білдіреді. Оыту принципі, яни оыту талаптары оу барысыны тиімді жне сапалы жруін амтамасыз ететін негізгі іргелі ой жйесі. Оыту принциптеріне оуды масаттары, мазмны,дістері мен йымдастыру трлері, оны нтижесін талдау, оыту талаптарыны бірттастыы, логикалы тізбегі, оу барысын жоспарлау жне басшылыа алу.

Оытуды негізгі принциптері, аидалары:

оытуды масаттылы принципі;

оытуды ылымилы принципі;

саналылы пен белсенділік принципі;

жйелілік пен бірізділік принципі;

оытуды мірмен байланыстылы принципі;

тсініктілік жне шамасына сйкестілік принципі;

білімні берік болу принципі;

крнекілік принципі;

оушыларды жеке ерекшелігін ескеру принципі.

ынталандыру принципі;

ізгілендіру принципі;

проблемалы принцип

Крнекілік принцип-оушыларды абылдауын лем объектілері мен барыстарын немесе оларды кескіндері негізінде жзеге асады. Крнекілік оушылара заттарды зін немесе оларды бейнесін тікелей кріп, байауа ммкіндік береді. Оытуда наты білім алу крнекілікке, сезінуге, баылау рекетіне негіздейді, образды ойлауа болады.

Оушыларды жеке ерекшелігін ескеру принципі- оу материалыны клемі мен мазмны балаларды аыл-ой кштеріні даму дрежесіне сай болуын оларды жас ерекшеліктеріні немі ескеріліп отыруын талап етеді.

Ынталандыру принципі- оуа, білімге, малімні жеке басына деген, сондай-а оу жмысыны барлы дістеріне, трлері мен формаларына оушыларда ынта-ыылас болса, оларды оу-таным рекеті сенімді, ерікті болады. Малім сабатарын ызыты, тартымды, серлі ткізуге міндетті.

Ізгілендіру принципі-оушыа деген ерекше сйіспеншілікті, рметті талап етеді. Балаа сенім артып, оны жеке басыны асиеттерін ескеріп, оу-таным рекетіні жемісті болуына олайлы жадайлар мен ммкіндіктер жасау керек. Малім сабата балалармен жылы арым-атынаста болуы ажет.

Оыту процесiнi жалпы задылытары:

1. Оытуды масаттары, мазмны, сапасы мен дiс-тсiлдерi оам талабына,

ммкiндiктерiне, педагогика ылымыны даму дегейiне туелдi.

2. Бiлiм беру, трбиелеу жне дамыту зара байланысты.

3. Оушыны таным белсендiлiгi артан сайын, оыту сапасы жоарылайды.

4. Оытуды тиiмдiлiгi керi байланыса, айталауа, тзету iс-рекеттерiне туелдi.

5. рбiр тланы жас жне дара ерекшелiктерiне байланысты таным рекетiн

йымдастыру.

6. Оытуды масаттары, мазмны, сапасы мен дiс-тсiлдерiнi згерiп, жаарып,

толытырылуы.

Жеке задылытара дидактикалы, психологиялы, йымдастыру задылытары жатады.

Оытуды негiзгi задары:

- оамды атынастар, леуметтiк рылыс пен леуметтiк тапсырыс трбие мен оыту

жйесiн алып-тастыруа ыпал етуi туралы за.

-Бiлiм алу, iс-рекет жолдарын мегеру жне тлалы дамуды зара байланысы туралы

за.

- Педагогикалы процестi блiктерiнi бiрлiгi жне бiрттастыы туралы за.

- Оытуда теория мен тжiрибе бiрлiгi жне зара байланысы туралы за.

- Оу iс-рекетiнi жеке жне жымды трлерiнi бiрлiгi жне зара байланысы туралы за.

Задылытар мен задар ылыми теорияны негiзгi блiктерi болып келедi. Кейбiр зерттеушiлер педагогиканы з задылытары мен задары жо, сондытан ол ылым емес деген пiкiрдi бiлдiредi. Жоарыда аталан педаго-гикалы задылытар мен задар терiс пiкiрлердi жоа шыарады.

Принцип (латын сзi) - басшылыа алатын идея, негiзгi талап, аида. Дидактикалы

принциптер - оытуды мазмнын, йымдастыру трлерiн, дiстерiн оытуды масаты мен

задылытарына сай анытайтын аидалар жйесi. Оыту принциптерi дидактиканы

категорияларына жатады. Олар оыту задарын жне задылытарын пайдалану дiстерiн

сипаттайды. Дидактика тарихында зерттеушiлер оыту принцип-терiн, негiзгi

аидаларды белгiлеуге кп кш салды.

Дидактикалы принциптер натылы тарихи-леуметтiк жадайлара байланысты.

оамны оытуа ойылатын талаптары згерiп отырандытан, кейбiр принциптер ескiрiп

(табиата сйкестiк, партиялылы), кейбiреулерi жаадан пайда болады (кiрiктiру, iзгiлендiру).

Кейбiр авторлар оыту принциптерiнi санын ысартуды сынса, басалары, керiсiнше, кеейтудi

сынып келедi. Заманауи принциптер оу процесiнi барлы рамдас блiктерiне (логикасына,

масатына, мiндеттерiне, мазмнын алыптастыруа, трлерi мен дiстерiн тадауа,

ынталандыруа, нтижелердi жоспарлау мен талдауа) з талаптарын сынады.

Оыту процесiнде кез келген малiм дидактиканы принциптерiн басшылыа ала отырып

оытуды мазмнын, амал-тсiлдерiн жне йымдастыру формаларын тадап, шкiрттерiн

жоары нтижелерге жеткiзуi шарт. Малiм дидактикалы принциптердi дрыс тадаса, оытуды

дрыс йымдастырса саба тиiмдi жне нтижелi болары даусыз.

Дидактикалы принциптердi ызметi: оларды негiзiнде оушыларда оытуды масатына

сйкес берiлетiн бiлiм мазмнын жйелi, саналылыпен белсендi трде мегеруге деген

ызыушылытар пайда болады. Дидактика принциптерi оыту процесiнi негiзгi буыны ретiнде

бiрiмен-бiрi логикалы зара байланыста болады. Сонымен, е негiзгi, асырлар

бойы педагогтар ауымы мойындаан дидактикалы принциптер жйесi:

- ылымилы,

- саналылы пен белсендiлiк,

- крнекiлiк,

- жйелiлiк пен бiрiздiлiк,

- берiктiлiк,

- тиiмдiлiк,

- теория мен тжiрибенi байланыстылыы.

Осы принциптердi талдаудан алдын принциптер мен ережелер байланысына тоталайы.

Педагогикалы ереже - жалпы принциптерге негiзделген белгiлi жадайдаы белгiлi масаттаы

педагогты ызметтi бейнеленуi. Ережелер оыту принциптерiн олдануды тжiрибелiк

жатарын крсетедi, теориядан тжiрибеге кшу жолдарын айындайды. Задылытармен,

принциптермен салыс-тыранда ережелер малiмге наты педагогты жадайда андай наты

шараларды пайдалану ажеттiлiгiн сынады.

Осы жерде айта кететiн жайт: ережелердi ата, млтiксiз орындау стазды олын байлап

ояды; ереже-лерге немрайлы арау оыту сапасын тмендетедi. Сондытан, рбiр малiм

дидактикалы ережелердi типтiк, стандартты жадайларда тиiмдi пайдаланса, крделi педагогты

жадайларда дидактикалы принцип-терге сйенiп шыармашылы танытса ойылан масатына

жетерi сзсiз.

Ережелер принциптерге сйенедi, принциптер ереже-лер арылы жзеге асады. Ережелер

педагогты тжiрибе-нi орытындысы ретiнде дидактика принциптерiн олдану ралы болады.

Сонымен, педагогтар оытуды принциптерiне сай алыптасан белгiлi ережелерге сйенiп

масат-мiндеттерiн iске асырады.

Бiздi оулыта арнайы арастырылмаан принцип-тер кп, мысалы, малiмнi басшылы

ролi; ынталан-дыру; проблемалы оыту; дамыту, оыту жне трбиелеу бiрлiгi; iзгiлендiру; жас

жне дара ерекшелiктерiн назара алу; кiрiктiру принциптерi.

Ендi принциптер мен ережелердi мнiн ашу жолдарын арастырайы.

Ылымилы принципi

Оытуды ылымилы принципiне орай оушылара ылыми бiлiмдер мен ылыми дiстердi

мегерту керек. Бл принциптi астарында жатан задылытар: дниенi танып бiлуге болады,

адам мiрiнде ылымны рлi кннен кнге суде, оытуды ылымилыы оытуды мазмны жне

малiмнi iс-рекетi арылы жзеге асады. Мысалы, педагог ылым жаалытарын адам шiн

ызмет ететiнiн тсiндiре отырып, оушыларда дниеге диалек-тикалы, ылыми-материалистiк

кзарас алыптастырады.

Аталмыш принциптi iске асыру шiн педагог орындайтын негiзгi талаптар:

- Бiлiм мазмнын педагогика, психология ылым-дарыны азiргi даму дрежесiне

сйкестендiру, жаа дiс-темелер мен жаашыл стаздарды тжiрибесiн олдану.

- Оушыларды ылыми диалектикалы ойлау абiлетiн дамыту, бастауыш мектептi зiнде

тек индук-циялы ана емес, дедукциялы оытуды енгiзу.

-Шкiрттерге жаа ылыми ымдарды тсiндiру, жйелi трде айталау, пайдалану,

олдану, iске асыру.

- Оыту дiстерi арылы оушыларды ылыми дiстермен таныстыру, оларды

iзденушiлiкке, шыармашы-лыа баулу, зерттеу тсiлдерiн пайдалану шiн кiтаппен,

анытамалармен жмыс iстеуге ынталандыру.

- рбiр ылымны ашан жаалытарын оушылар санасына жйелi трде арапайым

ымдармен берiк трде жеткiзу малiмнi негiзгi мiндетi.

- ылымдаы жаалытарды жан-жаты байланыс-тарын крсетiп оушыларды бiлiм

дегейiмен штастыру, жаа пн сздердi олдану.

- Белгiлi алымдарды мiрбаянымен, оларды осан лесiмен оушыларды таныстыру.