Педагогикалы зерттеуді дістеріне талдау жасаыз.

Педагогикалы зерттеулерді міндеті- деректер мен былыстарды тсіндіру жне оларды алдын ала болжастыру.

Баытталу трысынан педагогикалы зерттеулер іргелі (фундаменталды), олданбалы жне болжам-жобалау (разработки) дегейіндегі болып ш топа блінеді. Педагогикалы зерттеу дістері кп трлі де сан илы, біра жйелестіре келгенде, бларды брі ш топа ажыралады:

 

 

Баылау – зерттеу барысында наты дерек материал жинатау масатымен андай да педагогикалы былысты назара алынуы. Баыланан былыстар міндетті трде хатталады. Баылау наты нысанмен жете танысуа орай алдын ала белгіленген жоспар бойынша жргізіледі. Баылау жмысы келесі кезедерге блінеді: 1) міндеттері мен масаттарын айындау; 2) баыланатын объект, оны элементтерін жне ситуацияларын тадастыру; 3) баылау жне оны барысында апарат топтастыруа отайлы рі тиімді тсілдерді іріктеу; 4) байаландарды хата тсіру формасын ойластыру; 5) жинаталан апараттарды деу жне дйектеу.

Баылау трлері: араласа баылау – ізденуші зерттеу жргізіп жатан топты мшесі ретінде атысады; сырттай баылау- зерттеуші ізденіс жмыстарына тікелей араласпайды; ашы жне жасырын баылау; ттастай жне тадамалы баылау.

Баылау – орындалуы трысынан е оай діс, біра зіндік кемшілігі де жо емес: кп жадайларда баылау барысындаы не соы нтижеге зерттеушіні тлалы-леуметтік жеке –дара бітістері (кзарасы, мддесі, жан толанысы) ыпал жасап, оны андай да шынайылылытан ауытуына себепші болуы ммкін.

Схбат дісі - ажетті апаратты алу немесе баылау барысында тсініксіздеу болан былысты мнін аша тсу масатымен дербес не осымша олданылатын зерттеу тсілі. Схбат айындалуы тиіс наты сратар бойынша кні ілгері тзілген жоспармен орындалады. гімелесу еркін жргізіліп, схбаттас кісіні жауаптары хатталмайды. Схбаттасуды екінші бір трі педагогикаа леуметтану саласынан енген – интервью алу. Бл дісте сратар алдын ала тзіліп, бірізділікпен ойылып барады. Интервью жауаптары аны жазылып, хатталады.

Анкеттеу – ауымды материал жинатау шін олданылады. Сра жауаптары жазба кйінде абылданады. Схбаттасу мен интервью алу бетпе-бет гімелесумен жргізіледі, ал анкеттеу – сырттай орындалады. Аталан дістерді нтижелі болуы ойылатын сратарды мазмны мен рылымына туелді. Сауалнама тзуде ескерілетін жйттер: 1) алынатын апаратты сипатын анытап алан жн; 2) ойылатын сраты бірнеше баламалы рнегі боланы ажет; 3) сауалнаманы бірнеше жоспары тзіліп, ол алашы тексеруден ткізілуі тиіс; 4) сауалнама кемшіліктері тзетіліп, пайдалануа аыра редакциясыны сынылуы дрыс.

нды материал оушыларды шыармашылы туындыларын зерттеу дісімен де алынады. Олар: шкірттер орындаан жазба, графикалы, шыармашылы жне баылау жмыстары; балаларды суреттері, сызылмалары, жасалан осалы блшектер, кейбір пн дптерлері. Мндай жмыстар оушыларды даралы абілеттерінен дерек береді, оларды андай да бір саладаы ептілік жне дады жетістіктеріні дегейін крсетеді. Мектеп жаттарымен танысу дісін олдана отырып, оушыны жеке ісі (личное дело), дрігерлік карта, кнделік, жиналыс не отырыс хаттамалары жне сол секілді мектеп хат-ааздарымен танысу арылы зерттеуші оу-трбие , білім игеру процесін йымдастыру практикасында наты алыптасан объектив жадайлар жніндегі апараттармен аруланады.

Педагогикалы зерттеуді андайда бір діс не тсіліні педагогикалы тиімділігін анытау шін арнайы йымдастырылан тексеру трі- эксперимент ерекше маызды. Педагогикалы эксперимент міндеттері:1) жобаланан педагогикалы былыс жне оны іске асуында крініс беретін себеп-салдарлы байланыстар мнін зерттеу; 2) педагогикалы былыса зерттеушіні белсенді ыпал жасауы; 3) педагогикалы ыпал мен ыпалдастыты нтижесін лшестіру. Эксперимент келесі кеземен ткізіледі: – теориялы (проблема ою, зерттеу масатын, нысанын жне денін анытау, міндеттер мен гипотеза белгілеу);

- дістемелік (зерттеу дістемесі мен оны оны жоспарын айындау, бадарлама тзіп, алынан нтижелерді деу дістерін на-тылау);

- эксперимент жмысы – бірнеше тжірибелік зерттеу рекеттерін орындау (ситуация тзу, баылау, тжірибені басару жне зерттеушілерді жауап рекеттерін баалау);

- талдау – санды жне сапалы сарапа салу; алынан деректерге тсініктеме беру; орытынды жасап, практикалы сыныстар енгізу.

Эксперимент трлері: табии (алыпты оу-трбие процесі жадайында) жне зертханалы – андай да дісті тиімділігін тексеру шін жасанды жадайлар тзу (экспериментке алынан балалар тобы з алдына блектенеді). Кп жадайларда табии эксперимент олданылады. Ол зерттеуге алынан педагогикалы былыс мазмны, масаты жне т.б. орай заа созылан не ыса мерзімді болуы ммкін.

Егер эксперимент педагогикалы процесті наты жадайымен танысуа баытталан болса, деректеуші (констатирующий) аталып, ал оушы не сынып жымыны дамуына ажет жадайларды анытауа арналан кнде мндай эксперимент- айта жасаушы (дамытушы) деп аталады. айта жасау экспериментінде салыстырып баруа керек баылау топтары тзіледі. Эксперименттік дісті иындыы: оны жргізу техникасын жете білу ажет, бл зерттеу барысында йымдастырушыны аса лкен сыпайылыы мен дептілігі, крегендігі мен егжей-тегжейлілігі, зерттеудегілермен атынас тзу абілеттілігі де маызды келеді.

Жоарыда аталан дістер тобы педагогикалы былыстар тануды эмпирикалы масатымен байланысты келеді, яни жеке-дара ылыми-педагогикалы деректерді жинатауа арналады. Ал осы топталан алашы деректік материалды мн-маынасын ашып, задары мен задылытарын анытау зерттеуді теориялы талдау дісімен орындалады.

Теориялы талдау – педагогикалы былысты кей тараптарын, белгілерін, ерекшеліктері мен асиеттерін біліп, арастыру шін ажет. Жеке деректерді талдаумен оларды жйелі топтара біріктіреміз, рбіріндегі жалпылы пен даралыты ескере отырып, орта принциптер мен стамдара келеміз. Талдауды біріктіру (синтез) процесімен атар жргізе отырып, зерттеудегі педагогикалы былысты мн-жайына енеміз.

Индуктив жне дедуктив дістер – эмпирикалы жолмен алынан апаратты орытындылауды логикалы дістері. Индуктив діс – ойды жеке пікірлерден жалпы ойа туін байаса, дедуктив – жалпы пікірден жеке орытынды жасауа олданылады.

Теориялы дісті ажеттігі проблема анытауа, гипотеза белгілеп, жинаталан деректерді баасын шыарудан туындайды. Теориялы діс кптеген дебиеттермен таныс болуды талап етеді:

- жалпы адамтану, соны ішінде педагогика классиктеріні ебектері;

- жалпы жне арнайы педагогикалы дебиеттер;

- тарихи-педагогикалы ресми деректер мен жаттар;

- педагогикалы мерзімді басылымдар ;

- мектеп, трбие, малім жніндегі кркем шыармалар;

- педагогикалы анытама ралдары;

- педагогика жне онымен сыбайлас пндер бойынша оулытар мен – дістемелік олданбалар.

дебиеттермен танысуды арасында ай проблеманы андай тараптары жасы зерттелгенін, андай проблемаларды дау-дамайлы жне ай мселелерді лі ты жатанын білуге болады.

дебиеттермен жмыс істеу дістеріні трі сан-алуан. Олар арасында кбірек олданылатындары: кітапдерек (библиография) тзу – зерттелетін мселеге байланысты іріктеліп алынан деректік дебиеттер тізімі; реферат жазу – жалпы таырып бойынша бір не бірнеше ылыми ебекті ысартылып берілген мазмны; конспектілеу – жмысты маызды идеялары мен тжырымдарына байланысты жан-жаты материалдарды мият амтыан жазбалар; аннотациялау – кітап пен мааланы жалпы мазмнынан ысаша апар жазу; сілтеме (цитата) беру – деби деректе келтірілген ой, пікір не санды згертпестен мтінге ендіре жазу.

Педагогикадаы математикалы жне статистикалы дістер сауалнама, эксперимент жолымен алынан деректемелерді деу шін, сондай-а зерттеліп жатан былыстар арасындаы санды туелділіктерді анытау масатында олданылып, эксперимент нтижесін баалауа, ортындылар сенімділігін арттыруа, теориялы тжырымдарды негіздеуге жрдемдеседі. Математикалы дістер арасында педагогикада е кп олданыма келетіндері: тіркеу (регистрация), ранжирование (тртіпке келтіру), лшемге тсіру (декодирование). Статистикалы діспен ола тскен крсеткіштерді орташа санды шамасы айындалады: орта арифметикалы (салыстырып баылау жне эксперименттік топтарды жазба жмыстарында жіберілген ателерді орташа санын шыару шін); медиана – тізімдерді орта тсындаы крсеткіш (топта он екі оушы болса, бааны су дрежесімен рнектелген тізімде алтыншысыны баасы - медиана ); таралу дрежесі – дисперсия немесе орташа квадратты ауыту, баламалар коэфиценті жне т.б.

Мндай есептерді жргізу шін белгілі формулалар, анытама таблицалар абылданан. Осы дістермен жинаталан крсеткіштерді санды туелділіктері графиктер, диаграммалар, таблицалар трінде рнектеледі.

Педагогика ылымында жас зерттеушілерді араласуын ктіп жатан, лі аныталмай елеусіз болан былыстар байланысы мен туелділіктері ланайыр, ты халінде. Педагогиканы жемісті дами тсуіні басты шарты – алымдар мен педагог-практиктерді бірлікті іс-рекеті. Егер осы теориялы жне тжірибелік ізденістер аталан педагогикалы дістер жйесін жете білумен жргізілетін болса ана, педагогты з тжірибесі де, басаларды да педагогикалы сыныстары масатты баытта зерттеліп, талданады, соны нтижесінде оу-трбие йымдастыру жолындаы табыстары мен жаалытары ылыми тыра орныуы сзсіз.