Психодиагностикалы дістерге анытама.

азіргі кезде психология ылымы те кп фактілі материалдар жинады, дамыан эксперименттік дістемелік аппараттарын алыптастырды. Біра та осы эксперименттік фактілерді кп болуы психологиялы зерттеуде дезорганизациялы ызмет атарып, ылымны ары арайы дамуын тежеуі ммкін. Осы масатта зерттеуді теориялы, діснамалы негіздері арастырылады. азіргі кезде теориялы, діснамалы зерттеулерді даму ажеттілігі айын крінеді. Оларды міндеті, алынан фактілік материалды белгілі-бір жйеге негіздей отырып реттеу, масата баыттала отырып жаа материалды алу. Бл сратара жауап беру шін, яни діснамалы негізді алыптастыру шін, зерттеуді категориялары, станымдары аныталуы керек. діснама – бл шындыты ылыми жолмен тануды жне айта деуді дістері, формалары, станымдары туралы ілім. Теория - бл андай да болмасын жйені тсініктер, задар, станымдар арылы жалпы трде сипаттау. станым – бл андай да бір теорияны, тжырымдаманы алышарты, негізгі тсінігі. станым практикада, дісте крінеді. станымдар зерттеу рекетіні нерлым траты, згермейтін аидалары. Ал, дістер ылыми баыта байланысты, теорияа байланысты згеріп отырады. діс - біріншіден оыту, зерттеу, йрету жолы, тсілі; екіншіден табиат задылытары мен былыстарын, оамды, жалпы танымды зерттеудегі ережелер жйесі; шіншіден, танымда жне практикада белгілі нтижелерге жетуді тсілі. діс-метод. дістеме - методика –бл андай да болмасын дісті олдануа ммкіншілік беретін наты тсілдерді жиынтыы. Зерттеу процедурасы – бл зерттеуді йымдастыру жне жргізу тсілі немесе зерттеу барысында талыланатын барлы танымды жне йымдастырушы рекеттерді реті. Жалпы ылыми психологиялы зерттеулерде діснамалы станымдарды 4 дегейін бліп крсетуге болады:философиялы методологиялы принциптер дегейі;

жалпы ылымды дегейдегі станымдар;жалпы психологиялы дегейдегі станымдар;наты эксперименталды психологиялы дегейдегі станымдар.

Психологиялы зерттеу жргізуді кезедері.1. Зерттеу бадарламасын талдау:2. Эмпирикалы объектілерді анытау:

Психологиялы зерттеу бадарламасыны тараулары: 1. діснамалы тарау – ылыми мселені, зерттеу масатын, міндеттерін анытау; негізгі тсініктерді интерпретациялау, теориялы талдау жасау; болжамдарды шыару. 2. дістемелік-процедуралы тарау - зерттеуді жоспары жасалады; олданылатын дістемелер аныталады.

Тадау тобы - эмпирикалы зерттеу жргізілетін генералды жиынтыты бір блігі. Тадау тобында алынан мліметтер ттастай генералды жиынтыа ауыстырылады. Ол шін тадау тобы репрезентатаивті болуы ажет, яни генералды жиынтыты сипаттары тадау тобында кріну керек. Тадау тобыны негізінен екі трі болады: кездейсо жне масатталан.

Психологияда адамны психологиясын зерттейтін негізгі діс деп айтады. Психологияда адамны психикасын зерттейтін бірнеше дістер бар. Оны бірінші тобы негізгі діс, екіншісі осалы діс.

Байау дісі- белгілі бір жоспар бойынша жйелі трде біраз уаыт бойынша зерттеуші адамны іс-рекетіне тікелей араласпай-а жреді. Баылауа алан адам ол туралы білмеуі керек. Егер де зін зерттеп жретін білсе адам зіні асиетін жасады. Байауды арнайы жоспары болады. Жоспар баылаушыларды барысымен сйкестігін салыстыру керек. Міндетті трде байау кнделікті жргізеді. Байау кнделігінде тек факторлар емес, болып жататын жадайларды брі тіркелеуі керек. Кнделікті жазылмаса фактілерді орытындылап баалауа жне р трлі себепті ажыратуа болмайды. Баылау дісі арылы жекелеген психологиялы асиеттерді, ерік пен сезімді психологиялы жадайды байап круге болады. Сонымен атар зерттеушыні имыл озалысы, мимикасы, сз реакциясы, мінез-лы тгелдей байалады. Баылауды жаппай немесе ішінара жргізуге болады.

Анкеталы зерттеу дісі. Зерттелетін адама арнап рылан біратар мазмнды сратара жауап жаздырады да, сол жазбаша жазылатын жауаптара белгілі орытынды жасап тиянаты пікірге келуге болады. Бл дісті бір ерекшелігі сраты рмас брын баланы жас ерекшелігін ескеру керек жне сраты мазмнын айын дрыс жауап беретіндей рылуы керекТестілік діс- тесталы сынау, яни тексеру, кру маынасын береді. Бл арылы тексеріп отыратын адамны билігін, іскерлік жаынан, жалпы аыл-ойыны даму дрежесін психикалы процестердей сапаларын атынасын анытау шін мамандыа деген абілетін арнау шін жргізуге болады.ызмет нтижесін зерттеу дісі. Мнда р адамны шама-шары, ептілік дадысы, жмыса лы, абілеті мен білім дегейі психикалы процесті згешеліктерін ашуа ммкіндік болады. Мнда оытуды р трлі іс-рекеті орытындысынан круге болады. Оушыны іс-рекетін, шыырмашылыы, баылау жмысы, сызан чертіждері мен суреті ебек сабаы ааштан, темірден тастан растыра, жаппау илеу жмысы нтижесі, ыздарды тіккен кестесі. Осыларды орындау нтижесінен баланы психикалы дрежесі туралы белгілі орытындыа келуге болады.

Социометриялы діс Бны леуметтік лшемі дісі деп те атайды. Бл тарихи жадайдаы экспериментты бір трі. Мнда адамны жеке бас ерекшеліктері мен колектив мшелеріні арасындаы арым-атынасты зерттейді. олданылатын негізгі тсіл-зара тадауды р трлі формалары олданылады. Зерттеуді барысында зерттелетін адам з пікірін жасырмай айтуы керек. (Не коллектив мшелері мшелері алаанын) Ол шін дісті табии жадайда жргізеді. Ол шін жас ерекшеліктері ескерілуі керек. р сра атан зерттеу жмысын жргізгенде социаграммала таблица, карта жасалады. Осы картаа тскен тадау саныны орытындысына арай топ ішінде кімні беделі жоары немесе кімні тмен себебін анытап, топтаы баламен р трлі жмыстар жргізуге болады.

Биографиялы діс- биографиялы дісті мні жеке адамны психологиялы ерекшелітерін бейнелеп крсетуге болатын мірбаянны згешеліктерімен талдау жасап жинап орытынды жасаумен кнделік жазбалары, хаттарыны мірбаянын анытайтын мліметтер, оны танитын адамны есінде алан мліметтер негізінде жсеге асады. Биографиялы дісті ерекшелігі баылауды сырттай білу шін іс ааза, мірбаянына сын кзбен арап, тереірек ыппен арауды талап етеді. Жеке адамны психологиялы ерекшелігін зерттеп білу шін сол адамны з мірбаяны туралы, жазан мліметтерін пайдалануа болады. Сонымен, атар баылау жне эксперимент дісі арылы алынан мліметке де сйену.

Диагностикалы мектептегі психологиялы ызметтегі негізгі, басты міндеті – балаларды бір –бірімен салыстыру емес (бірата бл те ажет), тек наты бір баланы ішкі леміне ен, кіру керек. Практик психологты алдында мындай міндет тр, ол наты бір баланы танымын жне иын білім лемін абылдауын, леуметтік арым – атынасын, баса адамдарды жне зін абылдауы, алай мектеп оушысыны наты арым – атынасыны, оны индивидуалдылыыны дамуын зерттеу болып келеді.

Диагностика жмысын жргізгенде, психологияны проблеманы аытау ептілігі болу керек, дрыс сра ою керек, атысушыларды, янимуалімдерден, ата – аналардан керекті апарат алу керек жне сол апараттын анализ жасап тжырымды ортынды шыару керек.

Мектеп психологиясыны диагностика – коррекциялы іс-рекетіні процедурасы те лсіз делінеді. Мндай процедураны бірінші рет Л.С: Высотский педогогиялы зерттеу жйесі ретінде, иын трбиеленетін жне алыпсыз балаларды зерттеу жмысында алан. Осы жйе – негізінде Й. Шванцара зіні эксперементалды – психологиялы тсілін деп шыарды, тла даму дианостикасында. Американ дебиетінде де мектеп психолоыны диагностикалы жмыс адамы крсетілді.Психотерапия мен психокоррекцияны дістеріне:аутогенді жатыулар;психологиялы тренинг трлері;психотехникалы тапсырмалар мен ойындар;

дстрлі пн бойынша оытуды р трлі формалы (мтінді жылдам, мнерлеп оуа, жаттыуа т.с.с.) йрету жатады.