Тест –психодиагностиканы негізі

Психологияда тест деп Осыан орай педагогикалы диагностика жне оны педагогикалы диагностика дістеріне бірнеше ата талаптар ойылады. Педагогикалы диагностиканы ылыми білімдері олданылатын педагогикалы диагностика дістер мен соан негізделіп жасалынатын нтижелерді анализі мен интерпретацияларына негізделіп жинаталады. Егер де мысалы, мндай дістерге проективті тлалы тесттер жататын болса, оларды ксіби жне дрыс олдану ажет. Егер де бл тесттер адамны тлалы белгілерін баалау мен лшейтін болса, онда оларды ксіби трыдан олдану шін тла белгілеріні жалпы психологиялы теорияларын білу ажет. Тек ана дістерді бір блігін мегеру психодиагностикадаы ксіби жмыса жеткіліксіз болып табылады. Педагогикалы диагностикадаы ылыми жалпы білім негізін білмеу, те лкен ателіктерге келуі ммкін. Мысалы, йгілі Миннесоталы кпфакторлы тлалы сауалнама( ыс. - МКТС) ртрлі психологиялы ауытулары бар адамдарды іріктеу барысында тіркеліп, реттелініп жасалынды, іс - тжірибеде бл дістеме тланы клиникалы диагностикасында жиі олданылады яни адамды медициналы трыдан нормадан ауыту дрежесін анытау масатында олданылады. Бірата бл ерекшеліктер тестті зінде жо ксіби трыдан дайындалмаан адам бл тестті жалпы психологиялы тлалы тест деп абылдап, оны адамны кез - келген сапаларыны дегейін анытауа кмектеседі деп ойлауы ммкін. Осыан орай, бл тестті адамны ксіби жарамдылыын яни басарушылы абілетін анытауа пайдалану идеясы туындап отыр. Басарушылар мен бл орына міттенушілер тобын зерттеу шін ММРІ тесті олданылады, алынан нтижелері нормамен салыстырылады, егерде нормадан ауытыса немесе нормада болатын болса, сонда зерттелінуші адамны ксіби жарамдылыы туралы орытынды жасалынады. Негізінен ксіби педагогикалы диагностикаа ойылатын негізгі талап - бл адамдарды сенімінен шыа білу, адамдарды зіне тарта білу жне жауаптарыны шынайы болуына ол жеткізу.

Педагогикалы диагностика стандартты дістемелерін айтады. Бл дістемелер зерттелетін асиеттерді даму дрежесіні салыстырмалы сапалы жне санды крсеткіштерді алуа кмектеседі. Барлы кезде бірдей боландытан бл дістемелерді стандартты деп айтамыз,зерттелетін адам алатын жадай мен нсаудан бастап, есептеу мен интерпретацияны алатын крсеткіштермен аятайды. Тестпен алынан бааларды ашан ай жерде алынанына арамастан, бір бірімен салыстыруа болады, сондытан біз оны салыстырмалы дейміз. Тесттерге ойылатын педагогикалы диагностика дістемелерді ішіндегі е атаы деп валидты натылыты жне бірегейлікті кздейтін дістемелерді айтамыз. Бірнеше топтара блінетін тесттерді кп трлері бар: Тесттелетін асиетіне арай, тестте олданылатын есептерді ерекшеліктеріне арай, зерттелетін адама сынылатын материалына арай, бааланатын объектісіне арай. Тесттер интеллектуалды (адамны ртрлі ызыушылы процестерді даму дрежесін баалайтын), тлалы жне тлааралы болып блінеді. олданылатын есептерді ерекшеліктеріне арай практикалы , бейнелік жне вербальды тесттер болып блінеді. сынылатын тест материалына арай тесттер бланкты , аппаратты болып блінеді. Баа объектісіне – процессуальды, жетістік тесттер, былыстар мен асиеттер тесттері. Интеллектуальды тесттер- адамны интеллектік даму дегейін баалауа, жеке когнитивтік процестерін (абылдау, зейін, жады, сйлеу) баалауа арналан. Тлалы тесттер - адамны жеке траты ерекшеліктеріні педагогикалы диагностикасымен байланысты: темпераментке, мінезге, мотивация, эмоция, абілеттерге арналан тесттер. Тесттерді арасында тланы жадайын немесе оны жеке асиеттеріні даму дрежесіні жйелі баасын беретіні кездеседі. Комплекстік (жйелілік) тесттерге КЕТТЕЛ, ММРІ жне т.б. жатады. Жекешеленген тесттерге - адам тласыны жеке бір асиеттерін баалайтын тесттер жатады. Тлааралы деп- ртрлі леуметтік топтардаы адам арым - атынастарын баалайтын тесттерді айтамыз. Мысалы, социометриялы тест, топты жым ретінде зін- зі тексеруді леуметтік - педагогикалы тесті. Практикалы тест тапсырмалары- есептер мен жаттыулардан трады.Образды тапсырмалар- суретті, схемалы, бейнелік тапсырмалардан трады. Вербальды тесттер- тсілдік сздермен тапсырмалардан трады. Мысалы, ымдарды анытау, ой орытындылары, сздерді клемі мен мазмнын салыстыру, ртрлі логикалы тсілдерді тсініктерін орындау жне т.б. Тестте олданылатын кп тапсырмалар кешендік болып келеді, яни практикалы, теориялы, бейнелік, вербальды іс - рекеттерден жне тапсырмалардан трады.Адама мірде кездесетін кп есептер кешенді болып келеді, ал тест адамны іс-имылдарын жне ммкін болатын жетістіктерін лабораториялы жадайда емес, мірде болжау шін ткізіледі. Бланктік тест деп- зерттелетін адамны алатын тест материалы бланк трінде (суреттер, схемалар, таблицалар, сра-жауаптар жне т.б.) болады. Аппаратуралы тесттерде- нтижелерді деу шін ртрлі аудио- видеотехника,электронды есептеу машиналары олданылады. Процессуальды тесттер- психологиялы жне іс- рекеттік процестерді зерттеп, нтижесінде наты сапалы жне санды мінездеме беріледі. Тест жетістіктері тобына- адамны ртрлі іс рекеттердегі жетістіктері бааланатын тесттер жатады. Мысалы, тануды трлі ортасында: есті (жадыны) жетістігі,ойлау логикасы, зейінні тратылыы, вербальды ойлауды даму дегейі жне т.б. Тесттерді жадайы мен асиеттері, адамны траты психологиялы асиеттеріні педагогикалы диагностикасына атысты болады. Жобалау тесттерін жеке бір топ етіп блуге болады. Олар адамны педагогикалы сапасын тура емес , жанама баалауа негізделген. Мндай баалау кптеген объектілерді адам алай абылдап жне интерпретация жасап, талдау нтижесінде алынады, алынан мазмнды объектілері: сюжеттік суреттер, формасыз датар, бітпеген сйлемдер жне т.б. болуы ммкін. Бл тесттерге атысты, мысалыа, Роршахты, Апперцептивтік таырыпты тесттер жне т.б. жатады.

Жобалы тесттер деп зерттелетін адамны жасырын немесе еркінен тыс басынан ткізетін психологиялы ерекшеліктерді психодиагностикасын айтамыз. Педагогикалы диагностика эксперимент діс ретінде жеке жадайларда ана олданылады: егер керекті асиетті баса діспен анытауа болмайды.

Процессуалды тесттер зерттелетін адамны педагогикалы жне іс-рекеттік просцесстерді ту ерекшеліктері зерттеушілерді ызытырады. Ал жетістіктер тесттер абілеттер, дадыларды баалау есебі шешілген кезде олданылады.

Жеке топа интеллект тесттері жатады. Олар адамны интеллектуалды дамуыныы жалпы дегейін наты жне сапалы жаынан анытаан кезде олданылады.

Тесттерге наты педагогикалы диагностиканы дістері ретінде ерекше талаптар ойылады.

Тестті социокультуралы адаптациясы. Бл дегеніміз тест тапсырмаларыны жне тест бааларыны сйкестігі. Мысалы Еуропада пайда болан интеллект тесті рылымында сздік-логикалы емес, образды-практикалы ойлау басым болатын, интеллекті бар елде олданылса, ол міндетті трде леуметтік-мдени трде адаптациядан ту керек. Кері жадайда біз сол елді трындарыны ой дамуыны дегейіне сйкес келмейтін тмен нтижелерді аламыз.

Жне, керісінше, практикалы ойлауа тапсырмалары бар интеллект тесті вербалды интеллекті басым елде олданан кезде біз ой дамуыны адекватты емес крсеткіштерді аламыз.

Егер тест пайда болан жадайлардан млдем баса жадайда олданылатын болса, міндетті трде ол жаа жадайлара бейімделіп, адаптациядан ту керек. Бірінші кезекте бл нрсе бланктік тесттерге атысты, йткені олар баса елден алынан жне сол елді тілінде жазылан. Тест тапсырмаларыны бір тілден екіншіге аудармасы ешашан наты болмайды. Кбінесе сзбе-сз емес маынасына арай аударылады.

Екінші талап- тжырымдамаларды арапйымдылыы жне тест тапсырмаларыны бір маыналылыы. Бл талап бойынша сздік жне баса тапсырмаларда адамдар ртрлі маынада тсініп алмау керек олар: (сурет, сздер болуы ммкін).

шінші талап- тест тапсырмаларын орындау шін блінген уаыт. Педагогикалы тест тапсырмаларын орындау шін блінген уаыт 1,5-2 сааттан аспау керек, йткені бдан за уаытта адам, зіні жмыс істеу абілетін жоары дегейде сатай алмайды.

Тртінші талап- белгілі тест шін тест нормалары.

Блара репрезентативтік орташа крсеткіштер жатады, яни ол бір топ адамдар. Белгілі бір адамны крсеткіштерін оны психологиялы даму дегейін баалап сол адамдармен салыстыруа болады. Тест нормасы зерттелетін адамдарды жасына, жынысына арай жне алынан бааны жасына, жынысына жне баса релевантты крсеткіштерді дифференциамен орталандыру нтижесінде алынады.

Тестті ткізу шін , нтижені деп интерпретация жргізу шін ата ережелер белгіленген: 1.Бір тестті олдану шін, педагог оны бірінші зіне ткізу керек. Бл нрсе тестті нюанстарын білмеу ателіктерінен сатайды. 2.Зерттелетін адамдар тест инструкциясымен мият танысып, оны жасы тсініп алу керек.3.Тест барысында зерттелетіндер бір-бірінен кмек срамай, жеке з алдына жауап беру керек.4.р тест шін нтижелерді деп, интерпретация жргізу шін тексеруден ткен процедура болу керек. сіресе бл мліметтерді математико-статистикалы дістерге атысты. Практикалы тест ткізу шін белгілі дайынды жргізу керек. Біріншіден, зерттелетіндерге тестті беріп тсіндіреді, не масатта ткізілетіні, оны нтижесінде андай мліметтер алынуы ммкін жне мірде олар алай олдануы ммкін.Содан со ол инструкцияны тсініп алу керек. Соны брінен кейін педагог тестті жргізеді.

Билет

Тестті трлері.

Тест (аылшын. –test –сынау, сынама).- жеке тланы даралы-психологиялы асиеттерін, сондай-а білімін, білігі мен машыын салыстырмалы шамалармен лшеуге арналаан стандартталан

тапсырмалар;психологиялы диагностиканы негізгі дістеріні бірі.Оларды ртрлі негіздер бойынша саралауа болады: олданылу масаты бойынша-ксіптік іріктеу, емдік диагноз, мдделерін анытау; ткізілунысанына арай – даралы жне топты; мазмны бойынша жалпы дарындылы тесті, арнайы абілеттер тесті. Вербальды жне вербальды емес, анализдік жне синтездік болып жіктеледі. Пайдаланылатын материал бойынша бланкілік (арындаш пен ааз арылы орындалатын), затты (белгілі бір заттармен амалдау тесті, мысалы блшектерден фигуралар рау). аппаратуралы (арнайы техникалы жаратауды талап ететін) трлері болады. Тапсырмаларыны біртектілік дрежесі бойынша тест гемогендік (тапсырмалар біртекті) жне гетерогендік (тапсырмалар р трлі) болып блінеді. Психикалы асиеттерді амтуы бойынша жеке тланы тестілеу жне зиятты тестілеу болып сараланады. Сонымен бірге, психологиялы тесті масаты. Психологиялы тесті орытындысындрыс интерпретациялау жне баалау, оны андай масатта олданылана негізделедіПсихологиялы тесті мазмны бойынша тестер трт класаблінеді: интеллект тестері, абілет тестері, жетістік тестері, жеке бас тестері. Тесті трлері: толытыру тесті, тадамалы тесті, еске тсіру тесті, сйкестендіру тесті, реттік тесті, аралас тесті, ксіптік бадар тесті, баламалы тесті.Толытыру тесті: оушылара тапсырма сйлем трінде беріледі де сйлемдегі кей сз орынына (цифр, формула, сз т. б) ш нкте беріледі. Мндай тапсырмадаы жауап ыса тжырымды бір мнді болуы шарт.Тадамалы тесті: оушылара берілген тапсырмамен оса оны дрыс жне дрыс емес жауаптары беріледі. Тапсырма карточка арылы беріліп, оны жауабыны саны тртеуден кем болмааны жн. Оушы жауабы бадарламаланан рылым арылы немесе перфокарта кілті болады.Еске тсіру тесті: сра наты беріледі де, жауабы бір мнді болуы шарт. Еске тсіру тестіні сратарын тзегенде сра наты, аны ойылады, ал жауабын сз, сан, формула т. б трде берілуі ммкін.Сйкестендіру немесе салыстыру тесті: маынасы бір – бірімен байланысты тапсырмаларды екі баана р трлі ретпен орналастырылуы. Мндай тесті жасауда бірінші баанда ыса тжырымды сйлем болса, екінші баанда сйкес сз, белгі, сызба болуы керек. Сйлем саны 5 тен 15 ке дейін болса, екінші баандаы сз, белгі, сызба, нса т. б саны екі – шеуі арты боланы.Реттік тест (ранжирования) тесті: баылау объектісі (былыс, шамалар, формула т. б) ретімен жазылуы (айтылуы) керек. Тесті тапсырма дайындаанда оны саны 10 шаты боланы жн.Аралас тесті: оушыа берілетін тапсырма ртрлі тест трінде (мысалы: толытыру, тадамалы т. б) беріледі.рамалау тесті (комбинированный): рамында бірнеше пндерді бір бірімен йлесуі.Баламалы (альтернативный) тесті: тесті бл трін жасауда жауабын білуге ыпал ететін сзден аула болан жн. Сйлем ыса тжырымды, мазмнды, бір мнді боланы дрыс. Тесті мндай тріні жауабы сзбен (дрыс, дрыс емес) ия немесе жо немесе белгілер арылы +, — т. б беріледі. Мндай типтен тестік тапсырманы графикалы диктант лгісінде пайдалануа болады.