Валидтыты трлері мен критерийлері

Зерттеу кезінде психологты-педагогты эксперимент сенімді болу шін нтижелер дрыс, психодиагностикалы дістер ылыми негізделген болуы керек. «Валидтілік» деген термин европа тілінен аударанда толы, жарамды деген маынаны білдіреді. Валидтілік мінездемесі ол дістемені олдану сферасы, жадайы туралы да тсінік береді. Валидтілікті бірнеше трлері бар. Олар теориялы жне практикалы, ішкі жне сырты болып блінеді. Теориялы валидтілік – зерттеуді сапасы мен крсеткіштері91 баса дістемелерді сапасы мен крсеткіштеріне сйкес келуімен аныталады. Теориялы валидтілік теорияа сйеніп, бірнеше дістемелер арылы анытайды жне психодиагностикалы ралдар арылы зерттеуді лшемін анытайды. Эмпирикалы валидтілік – зерттелінушіні шынайы мінез- лына алынан нтижелерді сйкес болуы. Ішкі валидтілік – дістемелерді тапсырмалары, тесттері дістемені масатына сйкес келуін жне тесті баалануы даму крсеткіштерінен крсетеміз. Олар 5 элемент арылы крінеді. Сырты валидтілік – бл жерде крсеткіштер мен дістеме арасындаыбайланыстар маызды, зерттелінушіні мінез-лыны сырты белгілеріне сйкес келеді. Траты валидтілік-психикалы белгілерді репрезентативтік тап- сырмалар мен тесттер арылы баалау. дістемені ран кезде оны валидтілігін анытау те иын. Ол бірнеше рет олдананнан кейін тексеріледі жне аныталады. Валидтілік критерийлері – берілген дістеме валидті ме, жо па деп анытаудаы негізгі белгілер. 1. Мінез-лы крсеткіштері - ртрлі мір жадайындаы зерттелінушіні реакциялары жне рекеттері. 2. Зерттелінушіні ртрлі рекеттегі, оудаы, ебектегі, шыармашылытаы жетістіктері. 3. ртрлі баылау тапсырмаларын орындаудаы мліметтер. 4. Баса дістемелер арылы алынан мліметтер, тексерілген дістемелерді валидтілігі мен байланысыны натылыы.

2.А.Бодолев,В.В.Столин бойынша психодиагностикалы дістер топтамасы:

А. А. Бодалев, В. В. Столин бойынша психодиагностика- лы дістер топтамасы: 1. дістемелік сипаты бойынша: - Объективті тесттер (дрыс жауапты болуы ммкін, яни тап- сырма дрыс орындалуы тиіс) - Стандартты тестер. - Сранамалы ашы тесттер. - Шкалалы-техникалы тесттер (Ч. Осгудты семантикалы дифференциалды тесті). Субъективті тестер: жеке-бадарлы техникалы, сюжетті – рлдік ойындар. - Проективті дістемелер; - Диалогты техникалар (сбаттар, диалогты ойындар) 2. Психодиагностика процедурасыны жзеге асуы жне оны нтижеге тигізетін сері: объективті жне диалогты болып блінеді. Ал енді дістер топтамасына тоталайы: 1) дістерді нтижелерін деу – суреттер мен бейнелер негізінде зерттеу. Бан ТАТ, САТ, Розенцвейгті фрустрациялы тесті, Жиля тесті, Сонди тесті жатады. 2) Г. Роршах тесті . 3) Конструктивтік діс. 4) Шыармашылы діс. Психологияда психиканы зерттеу объективті аида болып табы- лады. Бл аида кез келген психикалы былыстысол кйінде зерт- теу ажеттілігін білдіреді. Объективті аида адамны психикалы ерекшеліктері жайлы, оны наты істері мен ылытарына арай, дрыс пікірге келуге болатын адамды ызмет процесі барысын- да зерттеуді талап етеді. Бл принципті басшылыа ала отырып, психикалы былыстарды белгілі бір адама нерлым тн, сондай- а тн емес жадайларда зерттеу ажет. Объективті принцип жиналан материалдарды деуде де крініс табуы ммкін. Алынан фактілерді барлыы, оны ішінде бір-біріне арама-айшылы жан-жаты талдауа тсуі керек. арама-айшы фактілерге ерекше назар аударан жн. Психологиялы зерттеулерді руды таы бір маыздылыы, психикалы былыстарды даму барысында зерттеу принципі болып табылады. Егер объективті дние дайы озалыста жне згерісте болса, онда осыан орай, оны бейнелендіруді озалыссыз, згеріссіз болуы ммкін емес. Психикалы былыстарды оларды даму барысында зерттеу адам бойында алыптасан психикалы асиеттерді ана емес, сонымен атар жаа пайда болып келе жатан психикалы ерекшеліктерді зерттеуді, сіресе, оушы психикасын баылауды маызы зор.

3.Психодиагностиканы даму тарихына сипаттама:

Психодиагностиканы ылым ретінде алыптасуын крнекті алым С. М. Жаыповты зерттеулерінде арастырылан лемдік психологияны даму тарихыны екі кезеімен бліп талдауа бо- лады. Бірінші кезе, баса ылымдар аясында психология іліміні бізді дуірімізге дейінгі IV-V .. - XIX -ды 60-шыжылдарыалыптасуы. Бл шамамен 2400 жылдай уаыта созылды. Философиялы ілім тарихындаы Аристотель зерттеулері психология баытын да (348- 322) кеінен амтыды.

Аристотель зіні «Жан туралы трактатында» жан тнні мір сруіні формасы екендігін, мны зі ес, иял, ойлау, эмоция, секілді процестерге блінетіндігінін айтса, келесі грек ламасы Де- мокрит (460-370) жанды затты атомдары секілді сіп, шіп отыра- тын лкен озалыста болатын асиет деп тсіндіреді.

ежелгі Грек философтары психиканы тсіндіру амалын отпен немесе бумен салыстырудан іздеді. Мысалы, Гераклитті тсіндіруі бойынша барлы лем оттан пайда болады, «жан» ылалдан буланып шыады, мнда жанны ра буы оны даналылыын амтамасыз етеді. Ал ылалдылы жанды ауырлатып, оны мерт болуы сйыа айналдырады деп есептеді. Ал француз алымы Рене Декарт, (1596-1650) жануар сырты ортаны серіне рефлекс (жйке жйесіні ызметі) арылы енеді десе, ал Бендикт Спиноза (1632-1667) адамны еркі мен эмоциясы 12 (аффект, марлы жне т.б.) дене ызметімен тыыз байланыста болатындыы жайлы тере тйін айтан.

Шыыс лемінде жан туралы ылыми пікірлерді лы ламалар бу Нсір л-Фараби (870-950) мен бу ли ибн Сина (980-1037). Ж. Баласан, л-азали, Ибн Рашид, Ита Баджа, т.б. остаан.

Екінші кезе, психология з алдына дербес ылым ретінде XIX асырды 60-шы жылдарынан азіргі кезеге дейін алыптасады. 1870 жылы неміс алымы Вильгельм Вундт (1832-1920) Лейп- циг аласында тыш лаборатория йымдастырып, психикалы былыстарды арнаулы рал-жабдытар мен аспаптарды кмегімен зерттеуге болатындыын длелдеп, мны дербес эксперименттік (тжірибелік) ылым болуына жол ашты.

XIX асырды аяы XX асырды басында ататы пси- холог Г. Эббингауз психология тарихына ысаша жне наты анытама берген: Бірінші кезеде – психология жан туралы ылым, екінші кезеде сана туралы ылым, шінші кезеде – мінез- лы туралы ылым, тртінші кезеде – психика туралы ылым болып алыптасады.

Осы заманы психодиагностиканы тарихы XIX асырды I ширегінен басталады, яни алашы кезеде психологиялы білімдер клиникалы негізде алыптасты. Бл кезе дрігерлерді адамдар туралы эмпирикалы психологияны білім негізінде ай- нала бастауына негізделеді. Дрігер психиаторлар Европа клини- каларында жеке адама жйелі баылау жргізе бастады жне з баылауларын орытындылап, оны жан-жаты талдауларын жа- сады. Психодиагностиканы баылау жргізу жаттары туралы дісі осы кезедерде пайда болды. Психодиагностиканы санды дісіні рылу бастамасын XIX асырды II ширегінен санауа болады. Сол кезде крнекті неміс психологы Вильгельм Вундты басшылыымен лемде бірінші эксперименталды лаборато- рия рылды. Онда психологиялы зерттеуді наты йымдастыру масатында техникалы жабдытар мен ралдар олданыла ба- стады. Бл кезеде физикалы жне психикалы былыстар арасындаы санды байланыс крсетіліп, амалдарды руды кздеген психофизиологиялы заны ашылуына негізделді.

Негізгі психологиялы процестерге, асиеттерге жне адамны кйіне жа- насатын психодиагностиканы азіргі дістеріні алыптаса бастау кезеін XIX асырды аяы XX асырды басы деп арастырамыз.

Осы кезеде психологиялы былыстарды санды психодиаг- ностикасы шін арнайы амалдар рыла бастады. Мысалы, талдау факторы – алаш ретжеке тланы кескін психодиагностикасы шін жне интеллектуалды даму дегейі шін олданылады. Алаш рет арнайы психометриялы мекеме Англияда Гальтонны кмегімен рылды. Осы психометриялы эксперимент он мыа жуы адама жасалды. Психология тарихында Гальтон жргізген психологиялы дістемелерді делуінде статистикалы дісті олдану сынылса, Пирсонны дисперсиялы талдауы, Спирменні интеллектіні шынайы трде лшеуге баытталан дістемелері міршедігін длелдей бастады. Ал Айзенк жне Кэттел жеке тла интеллектісін зерттеу тестерін деуде факторлы талдауды олдана бастады. Француз алымы 1905-1907 жылдары Альфред Бине кейінірек фран- цуз алымы Симон бл тесттерді жетілдіріп, психология тарихына Бине-Симон тесті атауымен енгізді. XX асырды 20 жылдарында жаа баыт интеллектілік жне жеке тланы тестілеу пайда болды.

Психдиагностика тарихындаы тестті дамуына ерекше лес осан американ психологы Джеймс Маккин Кэттелді «аыл-ой тесті» атты ебегі болды. «Аыл-ой тесті» термині 1890 ж. Дж. Кэт- тел мааласында алаш рет олданыса ие болды. Онда жыл сай- ын колледж студенттеріні интеллектуалды дегейін анытауа арналан тест трлері берілді.

Психодиагностика тарихында Торндайкты ассоциация ымына жан-жаты сипаттама беруде жануарлара жргізген тжірибесі ерекше орын алды. Кру, ате жне кездейсо жетістік формула- сын зерттеп, ол жануарлар мен адамдар мінезіні бітістері шін ерекшеліктері бірдей болады деген тжырым жасады.

Билет