Ебек рекетіндегі тланы жіктелуі

ызмет жолында тла барлы мінездеріні жиынтыымен крінеді. Тланы жіктелуіні 6 трі бар. Осыан байланысты Э. Шпрангер р тла белгілі бір асиеттеріне байланысты 6 топты біріне кіреді деп ойлайды.

1. Теориялы адам. Теориялы адам мселелерге, байланыс орнатуа жне тсіндіруге ммкіндік беретін сратара атты ызыушылы танытады. Оны сіреушіліктері шын мірден згеше, ол білуге ммкіндігі болмаса кйзеліп, ал зіне зиянды болса да теориялы жаалы ашса уануы ммкін. Ол шін білуді дістеріні шындыы баалы болып саналады. Ол шін дние – жаратылыстарды шексіз пайда болуы мен атынастара туелділік жйесі ретінде крінеді. Оны Мен тсінігі шындыа негізделген мгілікпен байланысты. Оны шынайы мірін ызыушылыы нтижесінде мірлік масатын айындаан белгілі бір мамандандырылан алымдар мірінен круімізге болады. Біра бл белгілерді мамандыа атысы жо адамдардан да байауа болады.

2. Экономикалы адам. Экономиалы адам міндетті трде ндіріспен байланысты адам емес. Жалпы аланда эконмикалы адам дегеніміз бірінші орына пайдалылыты оятын адам. Ол шін барлыы олайлы мір сруге жмсайтын ажеттіліктер ретінде крінеді. Ол уаытты, кшін, материалдарды пайдаа жарату шін ркез немдеп отырады. Оны рекетіні маынасы оны ызметінде емес, пайдалы эффектінде.

3. Эстетикалы адам. нер туындысы эстетикалы серленуші жанда ана пайда болады, ішкі дниеде ана нер туындысы пайда болып, ішкі дние ыраынан уен пайда болады. Эстетикалы адам дниетануымны зіне тн ырымен ерекшеленеді: сезуді жне алдын ала кре алу абілетімен. Теориялы адам шін ол арманшыл, иялшыл болса, экономикалы жаынан эстетикалы идеал мен экономикалы ндылытар арама – айшы дние. Эстетикалы адам теориялы сияты мірді экономикалы шарттары алдында лсіз болып келеді.

4.леуметтік адам. леуметтік тртіпке басаларды міріне араласу мен зін бтен сезіну сипатты. Баса адам шін з мірінен бас тарту рекеті мірінде басты аидаа айналуы нтижесінде леуметтік атына ие болан мір сруді ерекше формасы махаббата байланысты. Ол мір срудегі негізгі басты сезім болып алуы ммкін. Ол белгілі бір нрселерге баытталып зіні бірінші ажеттілігін жоалтпайды.

5.Саяси адам. Шпрангер саясата атысы болмаса да басты ндылыы билік болып саналатын адамдарды саяси адамдар деп есептейді. Бл жерде белсенді жне лысыз саяси жаратылысты атап теді. Біреулер басшылыа мтылып, басшы боланда ана здерін жасы сезінеді, ал кейбіреулері зін басаратын адамдарсыз мір сре алмайды. мір сруді бл трі трмыс пен басаа еліктеуден туады. Физикалы жне жан дниелік жаратылыстан баса салт – дстрге берік адамдар да саяси адамдар атарына жатады.

6.Діни адам. Діни адам дегеніміз рухани рылымын толыымен ндылытарды е биігін сезінуге арнаан адам. Діни ымды 3 негізгі трге жіктеуге болады:егер барлы мірлік ндылытар позитивті трде сезілсе онда біз имманентті друіш ымын; егер негативті болса трасцендентальды друіш ымын; егер жартылай негативті, жартылай позитивті бааланса дуалистикалы друіш ымын олдана аламыз.

Жмысшыны мамандырылан жне затты сапасына байланысты ызметін орындаушылы рекеті 7 психологиялы белгімен (шкала) сипатталады:

1) нысаналылы – масатсызды;

2) мотивациялы – ызыпаушылы;

3) туелсіздік – туелділік;

4) йымдасушылы – срапылды;

5) жауапкершілік – жауапсызды;

6) біліктілік – біліксіздік;

7) шыармашылы - тоырау

Бл шкала бойынша орындаушыны психологиялы кескінін рап, сапалы талдау нтижесінде анарлым депкілерін бліп крсетуге болады.

Оларды бастысы:

1) орындаушыны шыармашылы типі, туелсіз, білікті, ізденуші;

2) аса млшерлі – нысаналы, ызыушылыты, йымшыл;

3) регламенттенген (ке жайылан);

4) селос;

5) басшыны бйрытарын айта рушы;

6) тмен мотивациялы;

7) орындаушы типінен жалтару;

8) иын басарылатын орындаушылар.

иын басарылатын ызметкерлерді р трі болады:

- жалау; жеткіліксіз жмыс істейді;

- долы адам: адамдармен атынасын ашушадыымен блдіреді;

- лсіздер: стсіздікке шырамауа анша тырысса да стсіздікке шырайды;

- сезімтал: з сезімдерін сірелейді;

- адамгершілікке жат: зіні жеке мддесі шін адамдарды олданып олара зиян келтіруші;

- оранушы позициясын олданушы: згеріс туралы сз боланда кедергілер туызушы;

- атыгез: ескі реніштерін мытпайтындар;

- жалтарушылар: жарытан белсенді ашушылар;

- безбйректер: олара оршаан адамдар жоламайды;

- аылсыздар: ате немесе шектелген келсімдер жасайды;

- рккіректер: здерін кніз санайтындар;

- рейленгендер: здеріні ммкіншіліктерін лденеден орып шектейді.

Шыармашылыа талпыну кптеген адамдара тн. Олар мына асиеттермен сипатталады:

1. Аылдылы.

2. Конформизмны болмауы.

3. з пікірін бекітудегі тегеуріндік.

4. «з кестесі» бойынша жмыс істеуге талпыну.

 

59.Менедж.даму тарихы ,басару ойларыны эволюциясы. Ертедегі Египетте бізді эрамыза дейін мы жыл брын басару рдістерін орталытандыру, баылау, йымдастыру, жоспарлау ажеттігі мойындалан. Онсыз лемге йгілі Египет пирамидалары, ертедегі ацтекс алалары секілді архитектуралы рылыстар салынып крделі діни орталытар мысалы рим-католик шіркеуі белсенді ызмет атармас еді.
Басару теориясы жеке ылыми пн ретінде ХХ асыр басында беки бастады. Басару рдісі белгілі бір нтижеге жету жолындаы адамдарды жалпы іс-рекеті атарылатын жерде жргізіледі. Басару дегеніміз- топа, оама немесе оны жеке бліктеріне тртіптендіру шін немесе сапалы спецификасын дамыту шін сер ететін шаралар комплексі трінде анытама. б) басару барлы динамикалы жйелерде жалпы задылытар бойынша жргізіледі де информацияны алуа деуге жне беруге негізделген. (леуметтік, психологиялы, биологиялы, техникалы экономикалы, административтік). леуметтік жйеде басаруды негізгі белгісі болып субъектіні (басарушы) мліметті баалап анализдеу негізінде крделі жйелердегі тура жне кері байланысты іске асыруы есептеледі.
Басаруды леуметтік психологиялы теориясыны объектісі болып адамдарды ыты экономикалы, саясатты ндірістік міндеттерді іске асыруда рылымдарда, топтарда, жымдардаы арым-атынас формасы есептеледі.
Басару туралы ілім іштейгі арама-айшылытармен оса дамиды. Ондай дамуа сер етуші факторлар ндірісті арынды дамуымен, німді одан тсетін сімді арттырумен тікелей байланысты. Бл себептерді білу басару іліміні даму тарихын дрыс кре білуге келеді. Басару теориясы тек кейінгі кезеде ана жемісті дамыды.
Басару ылымыны негізгі мектептері. Басару теориясында 4 негізгі жолы бар.
1.Басаруды негізгі мектептер кзарасы трысынан.
2.процестік(рдістік)
3.жйелік
4.ситуациялы
Осыларды алашысы (административтік, ылыми басару мектебі) Адамдар арасындаы атынас, басаруды санды дістері, мінезлыыты пндерді ылыми административтік басару мектебі. алан ш жолы да тарихи жаынан ызыты, біра оны кбіне азіргі кезедегі басару ылымыны сипаттамасы ретінде олданады.
1885-1920 ж. басаруды ылыми мектебі негізін салушылар Ф.Тэйлор, Ф.Гилбрет, Л.Гилбрет, Г. Эмерсон, Генири, Кант. Оларды пікірінше басару - бл ерекше маманды ал ол туралы ілім збетінше пн. Негізгі ерекшеліктері: ылыми басару мектебін станушылар логикалы талдау мен баылауды олдана отырып, жмысты тиімді орындау шін жекелеген операцияларды ылыми жетілдіруді сынады. ылыми басару методыны 1-ші фазасы – жмысты мазмнын талдау ж/е оны негізгі компонентін анытау. Негізгі ылыма осан лесі ндірісті німімен клемін лкейте отырып, жмысшыларды белсендіру масатымен стимуляциялауды жйелі олдануды сынды. Бл басшыларды ндірістік нормаларды алыптастыруа ммкіндік беруі.

 

60.Психологиялы менеджмент ылым ретінде.1920-1950 ж. Басарудаы административтік классикалы мектеп. Негізін салушы А.Файоль- французды ірі компаниясын басарушы. Оны жолын уушылар Л. Урвик, Д.Мунк, Э. Реймс, О.Шелдон, Джеймс Мони. Ерекшелігі – басаруды леуметтік аспектілеріне кп кіл блген жо. Осы мектепті жасауымен басаруды универсалды принціпі рылды. Бл екі негізгі аспектіні амтиды:
-- йымды басаруды рационалды жйесі.
-- жмысшыларды басарумен йымны рылымын жасау.
Адамдар арасындаы арым-атынас мектеп 1930-1950; мінез лы туралы ілім трысынан (1950 – осы кезеге дейін). Негізін салушылар М.П. Фоллет, Г.Мюнстерберг, М.Вебер, Э. Дюрнгейм. Гелтон Мейо. Одан кейін жріс-трыс, адамны мінез-лын зерттейтін ылым болып есептелді. Адамзат атынасы шін озалыс йымдарыны эфективтік негізгі элементі ретінде адамзат факторын арастыру нтижесі ретінде дамыды. Менеджмент – баса адамны кмегімен жмысты орындауды амтамасыз ету. ылыма осан лесі – адамзат ресурстарыны эффективтілігін сіру арылы йымны, басаруды нтижелігін арттыру фактілерін тжырымдады. Бл мектеп ке тараан мектеп болып саналады.
Басарудаы санды дістер мектебі (1950 – осы кезге дейін)№ Бл мектепті сіірген ебек негізгі операцияларды зерттеу дістемесінен трады. Бл дісті дамуына компьютерлік технология дамуы трткі болды. з принциптерін жасауда математикалы, статистикалы мліметтерді олдады. Негізгі есімі: Фрейдрих Гейлор. Бл мектепті жмыстарыны нтижесі де басару моделі жасалды. Осы моделді олдану нтижесінде крделі басару мселесі тере зерттелді. Конфликт жадайда йымдаы кризистік кезедерде шешім абылданан басшылара кмек ретінде санды дістерді басару моделін олданды.
Жалпы 4 мектепті басару формасы осан лесі:
ылыми басару мектебі – 1.міндеттерді орындауда тиімді тсілді анытау шін ылыми талдауды олданды.2.міндетті орындауа сай келетін жмысшыларды тадау ж/е оларды оытумен амтамасыз ету.3.ебек німділігін ктеру шін материалды жйешлі олдану принциптерін анытады.4.жмысты жоспар бойынша орындау тсілі.
Б.к мектебі – басару принциптерін ж/е функцияларын жасады.
А.. мектебі – ебек німділігі мне анааттану дегейін ктеру шін тла аралы атынастарда басару тсілін олдады.
Б.с.т. мектебі – дайын модельдер сынан.

Басарушылы ойлар жетістігін олдану практикасында кптеген елдерде басару моделіні зіндік лтты ерекшелігі пайда болды. азіргі кезде басаруды – американды, жапонды, арабты жне батыс еуропалы мектептері алыптасты. XX асырды 90-шы жылдары азастан экономикасындаы басару

ситуациясы айтарлытай згерді. Нарыты жйе басаруды кімшілік-бйрыты дістерін ауыстырды. Осыны нтижесінде ксіпорындар шаруашылыдербестік пен сырты нарыа шыу перспективасын алды. азастандамемлекеттік кадр саясатын жетілдіру курсы ола алынды. азастандаменеджмент пні бойынша алашы азаша оулы профессор ..Ахметовты

«Менеджмент негіздері» (1993ж). .Б.Бердалиев «Мееджмент негіздері»(1994ж), «азастан экономикасын басару негіздері» (2001ж). азастандакадр менеджментіні мселелерін алаш рет араандылы алым Р.С.Кареновзерттеді. «ндірістік менеджмент» 1996ж, «Инновациялы менеджмент» 1997ж,«Кадрлы менеджмент» 2001ж. айтуа болады. Менеджмент тарихын білу

менеджерді ксіби білімі мен басару ойыны дадыларын алыптастырудалкен роль атарады.

Негізгі ымдар: менеджмент, менеджерлер, йым, басару моделі,экономика, перспектива, кадр саясаты.