Психология ылымны негізгі салаларыны зара байланысын талдаыз.

азіргі кезде психология ылымы — кптеген салалар мен тарматара блініп, ілгері дамып отыран рісі ке ылыми тн. Бл салалар мен тарматар дамуы мен калыптасуы жаынан адамны трлі тжірибелік іс-рекеттерін амтитын р килы сатыда тр. Енді осы мселені сырын ашуа кірісейік, Біз психиканы дамуын жіктегенде, е бірінші, осы пннін, зерттейтін объектісін, екінші. адамны іс-рекет трлерін негіз етіп аламыз. шінші, адамны зін даму мен іс-рекет несі деп санап, оны леуметтік ортаа атынасын алып арастырамыз. Ебек психологиясы - адамны ебек ету рекетіні психологиялы ерекшеліктерін, ебекті ылыми трыда йымдастыруды психологиялы аспектілерін зерттейді жне психология ылымыны жеке салалары болып табылатын бірнеше блімдерден трады: инженерлік психологиясы, авиация психологиясы, арыш психологиясы. Педагогикалы психология - адама білім жне трбие беруді психологиялы задылытарын зерттейді. Ол оушыларды аыл-ойы мен ойлау жйесін, дадыларын алыптастыруды, оларды оу материалдарын мегеруі мен стаз-шкірт арасындаы зара арым-атынастарды реттеуді тйінді мселелерін арастырады. Медициналы психология - дрігерді іс-рекетіні жне ауруды мінез-лыны аспектілерін зерттейді. За психологиясы - ыа атысты мселелерді реттеу жне оларды тжірибе жзінде олдануды психологиялы мселелерін зерттейді. Бл салалар: сот психологиясы, ылмыс психологиясы, ебекпен тзету психологиясы деп аталатын тарматардан ралады. скери психологиясы - скери рекеттер кезіндегі адамны мінез-лын, басшылар мен оларды арамаындаылар арасындаы атынастарды психологиялы жатарын, скери азаматтарды отаншылды асиеттерін алыптастыру, психологиялы насихатты жне кері насихатты тсілдерін жне т.б. мселелерді зерттейді. Спорт психологиясы - спортшыларды іс-рекетіндегі психологиялы ерекшеліктерін арастырыды. Спорт жетекшілері мен баынушыларды зара арым-атынасын, оларды даярлауды жадайын, рал-жабдытармен амтамасыз етілуін, психологиялы даярлыын іздестіре келе, оларды жаттытыру жне кш-уатын жинатау дегейін, жарыстарды йымдастыру, ткізу мселелеріні психологиялы факторларын зерттейді. леуметтік психология - адам мен оам арасындаы атынас мселелерімен айналысады. Бл сала адамдарды белгілі бір негізде йымдасан топтары мен кездейсо топтары арасындаы зара арым-атынастаы психологиялы былыстарды сырын зерттейді. Жне т.б. салалары толып жетеді. Сонымен, психология ылымыны мірде араласпай отыран саласы жо деуге болады. Адам жайындаы сан алуан гуманитарлы ылымдарды ішінде психологияны жетекші орын алатындыы осыдан-а жасы байалады. Адам бар жерде жан бар, ал жанды зерттейтін психология ылымы. Бір сзбен айтанда, психология ебектеген баладан, екейген арта дейін ажетті.

15.Психологиялы зерттеуді негізгі дістеріні зарабайланысын крсетііз. Байау дісі. Белгілі жоспар бойынша жйелі трде біраз уаыт бойына зерттелуші адпмны психикалы ерекшеліктерін адаалауды байау дісі деп атайды. Байау табии жадайда, зерттелінуші адамны рекетіне дейі араласпай-а жргізіледі. Осы діс арылы зерттелінушіні мимикасын, сз реакцияларын, трлі озалыстарын, міез-лын, жалпы рекетінбайауа болады. Байау дісіні нтижелі болып шыуы шін олданылатын ажетті кейбір шарттар: байауды за уаыт бойына жргізілуін жне бір фактіні зі бірнеше рет айталанып зерттелінуін амтамасыз ету; зерттелетін объектіні айын белгілеу жне байауды масатын тсіне білу ажет; байалан фактілерді сол стте жазып отыру, басты фактілерді іріктеп алу. Байау дісіні кейбір кемшіліктері бар. Біріншіден, зерттеуші мнда зіне керек былыстарды п-стте зерттеп алмайды да, кп уаытын жіберіп алады. Екіншіден, байауды р уаытта ойлаандай йымдастыруа жадай болмай да алады. 2) Тжірибе.Тжірибе жасауда зерттеуші зіне ажетті жан уаттарыны клдененен кез болуын ктіп трмай, сол процесті тууына зі жадай жасайды. Психологияда тжірибе лабораториялы жне табии болып блінеді.Неміс алымы В. Вундт психологияны тжірибелік жолмен зерттеуді негізін салды, тныш рет лаборатория ашты. Психологтар алаш рет кру, есту, иіс тйсіктерін зерттеу шін тжірибені пайдаланды. 80-ші жылдары ес былыстарын зерттеу лабораторияда тныш жргізіле бастайды. Арнаулы дістер олдану арылы жаттап алуды тездігі мен длдігі, мытуды жылдамдыы т. б. лшенілді. Орыс психологы Н. Ланге эксперимент дісімен зейін мен абылдауа зерттеу жргізді. 90-шы жылдарда француз психологы А. Бине алаш рет ойлау процесіне тжірибе жасады. Тжірибе жргізу шін арнаулы лабораториялы ралдар ажет. Мысалы, психикалы процестерді пайда болу шапшадыын лшеу шін – хроноскоп, тері тйсігіні сезгіштігін байау шін – эстезиометр, зейіні клемін анытау шін – тахистоскоп, естуді лшеу шін – аудиометр т.б.Лабораторияда жргізілетін экспериментті нтижелілігі тмендегі жадайлара байланысты:
Байалатын объекті жнінде эксперимент жргізушіні кн ілгері болжамыны (гипотезасыны) болуы тиіс; Тжірибе тріне лайыты жмыс жадайын жасау;Тжірибені кн ілгері белгіленген жоспар бойынша, арнаулы дістемеге сай жргізу;Бір былысты бірнеше рет тексеруден ткізіп, олара санды жне сапалы жаынан дербес талдау жасау;

25. Тла дамуыны концепцияларыны негізгілерін сипаттаыз.Адам тла болып туылмайды, ал алыптасады деген кзараспен азіргі психологтарды кбісі келісуде. Біра тланы дамуы андай задара баынатыны жніндегі кзарастар сан алуан. йткені тла дамуы шін оам мен леуметтік топтарды мні, дамуды задылытары мен кезедері, тла дамуыны дадарыстары(кризис), даму процесін тездету ммкіндіктері рилы тсіндіріледі. Ке тараан тла теорияларыны райсысында тланы даму мселесі здігінше арастырылады. Мысалы, психоаналитикалы теория даму деп адамны биологиялы табиатыны оамда мір сруге бейімделуін, белгілі ораныс механизмдеріні пайда болуын, ажеттіліктерді анааттандыру жолдарын тсіндіреді. ырлар теориясы (теория черт) бойынша тланы барлы ырлары мір сру барысында алыптасады, оларды туындау, айта тзілу жне тратану процестері биологиялы емес задылытара баынады. леуметтік йрету теориясы тланы даму процесін адамдарды белгілі тлааралы зара рекеттеріні алыптасу жолдары ретінде тсендірсе, гуманистік жне баса феноменологиялы теориялар оны “ Мен” деген тсінікті алыптасуымен штастырады. Дегенмен, тланы барлы теориялар позициясынан шоырланан, бірттас етіп арастыру тенденциясы бар. Адам тла ретінде алыптасып, дами келе кемшіліктерді де иеленеді. Бір теорияда о жне теріс асиеттерді йлесімін жан-жаты крсету ммкін емес. Сондытан Эриксон з концепциясында тла дамуыны екі шекті желісін бейнелеген: алыпты жне аномалды. Олар таза кйінде мірде кезпегенімен адамны тлалы дамуыны барлы аралы варианттарын елестетуге ммкіндік береді ( 1 кестеде крсетілген).Психологтара йреншікті ой бойынша тла леуметтік ортада мір сріп, трбиеленуі кезінде дамиды. Адам леуметтік тіршілік иесі боландытан леуметтік зара рекеттерге тседі. Е бірінші араласу тжірибесін бала сйлемей трып-а з жанясында алса, кейін немі субъективті тжірибе жинайды. Ол тжірибе тланы ажырамас блігі. Осы процесс, сондай-а кейін индивидті леуметтік тжірибесін белсенді жандандырылып леуметтену деп аталады. леуметтену процесі адамдарды арым-атынаса тсуімен жне бірлесіп рекет етуімен тыыз байланысты. леуметтік тжірибені мегеру субъективті: бірдей леуметтік жадайлар р трлі болып абылдануы ммкін. Трлі тлалар объективті бірдей жадайлардан сан алуан леуметтік тжірибе алады, бл индивидуалдану процесіні негізі.

Ересек тла зін зі дамытуы тиісті деп саналады. зін зі дамыту жне зін- зі зектендіру идеясы адам туралы кптеген азіргі заман концепциялары шін маызды болып алып отыр. Мысалы, ол гуманистік психологияда жне акмеологияда басты орынды алады. Тла дамуыны мселелерін арастыран авторлар адам дамуыны шарты болып табылатын себептерді анытауа тырысады. Кптеген зерттеушілерді ойынша тла дамуынын озаушы кші - трлі ажеттіліктерді кешені.