Таырып оршаан орта жне алалы жне ауылды елді мекен трындарыны денсаулыы.

2.масаты: алалар мен ауылды елді мекенні оршаан ортасыны ластануы жнінде жне оны трындар денсаулыына сері жніндегі білімдері мен дадыларын алыптастыру.

3.Оыту міндеттері:

ала мен ауылды елді мекендеріні урбанизациялы рдістері жніндегі білімдерін алыптастыру.
Антропогенді ластану кздері жніндегі білімдерін алыптастыру.
алалар мен ауылды елді мекендерді оршаан ортасына антропогенді рекетті баалау жніндегі дадыларын алыптастыру.
алалар мен ауылды елді мекендерді оршаан ортасыны ластануын алдын алу бойынша шараларды анытау дадысын алыптастыру.

4.ткізу трі: (кеселік) кеес беру.

5.Таырып бойынша тапсырма:

тапсырма № 1. Трындар денсаулыын жасарту бойынша негізгі шаралармен танысу

тапсырма № 2. Ситуациялы есептерді шешу.

6.Тарату материалы: жо

7.дебиеттер:

1. Экология: учеб. пособие/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с., стр. 5-15.

2. Кенесариев У.И., Жакашов Н.Ж. Экология и здоровье населения: учебник для медицинских вузов и колледжей. – Алматы,2002. – 260с.

3. Экология в вопросах и ответах: учеб. пособие/ В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2009.-378с, стр. 5-20.

4. Учение об окружающей среде: учеб. пособие/ Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153с., стр 5-10.

1. Экология и устойчивое развитие. учеб. Для вузов/ Аскарова У.Б., Аскаров Н.Б., Алматы, 2014 г., -190 с., стр 114-125.

2. Экология и устойчивое развитие. учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, аза университеті, 2012 -133 с., стр. 3-6.

3. Экология: учеб. пособие/ В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2008.-315с, стр. 5-14.

8.Баылау (сратар, тапсырмалар):

1. алаларды негізгі химиялы ластаушылары. Трындар денсаулыына сері.

2. алаларды жаымсыз физикалы факторлары, кздері: шу, жылулы, электромагнитті, радиоактивті.

3. алаларды биологиялы ластануы жне эпидемиологиялы ауіптілік. алаларды сумен амсыздалуы жне ндіріс алдытарынан тазартылуы.

4. азіргі елді мекендерді экологиялы мселелері. Трындар денсаулыына сері.

5. Елді мекендерді урбанизациясы жне оны салдары. Елді мекендерді оршаан ортасына тн ластау кздері, атмосфера, су, топыраты ластануына келетін негізгі ластауыштар.

6. Адамны аурушадыына ауіп тудыратын оршаан ортаны химиялы, биологиялы жне физикалы факторлары.

7. Биологиялы ластану жне адам денсаулыы.

8. Антропогенді экожйелерді оршаан ортасыны негізгі физикалы ластаушылары, кздері, адам денсаулыына сері.

9. Замануи оамдаы ауіп атер факторлары. Экологиялы ажеттілік жне адамны генофонды. оршаан ортаны баалауа олданылатын амалдарды бірі бл трындар денсаулыыны крсеткіштері.

Ситуациялы есептер:

Есеп.

алада автоклікті басымдылыы, ндіріс орындарыны маында ааштарды жойылуы байалып отыр. Таы сааттарда (жазда) желсіздік, тман, жерстілік инверсиялар байалуда. ала трындарында тыныс алу мшелері ауруыны кбеюі, ан-тамыр жне жйке-жйе аурулары, созылмалы ауруларыны озуы (бронхиттер, бронхиалды астма, бйрек т.б.) байалып отыр. Трындар нерксіптер мен автокліктерден шыатын шуа шаымдануда.

№	Баылау нысандары	Адамны аймата болу затыы	Атмосфера ластануыны санды крсеткіші (Р)	Ингаляциялы жктеме (S) S = «Р» * t
Саатпен	Тулік бойында	ШРЕК санды крсеткіш- іні жоарылауы	Тулігінде	%
	ндірістік айма		0,33
	Трын йлер аймаы		0,5
	Автоклік салоны	1,5	0,063
	Рекреациялы айма (таза ауада жруі)	2,5	0,104

Сратар:

1.ала оршаан ортасыны негізгі антропогенді ластауыш кздері?

2.ала атмосферасыны негізгі химиялы ластаушылары?

3.ала атмосферасыны негізгі физикалы ластаушылары?

4.ала атмосферасыны ластануына андай ауыр металдар негізгі лес осады?

5.ала оршаан ортасыны ластануыны экологиялы салдары, сер ету факторлары?

6.андай факторлар трындар денсаулыына зиянды сер етеді, инголяциялы жктемені салыстырмалы салмаы (болан орнынан бастап)?

7.ала оршаан ортасыны сапасын жасарту бойынша андай алдын алу шаралары ажет?

Есеп.

Ірі ала жадайларында атмосфераны химиялы заттармен ластануы бойынша санды крсеткіші берілген (Рс.к.): ЖЭС шыарындылары аймаында, тсті металлургия жне автокліктерден ртрлі ашытыта. Атмосфераны негізгі ластаушылары Рb, Cd, Zn, Cu, Ni, кміртек тотыы, ккіртті екі тотыы, азотты екі тотыы, ккіртті ышыл. ала таулар арасындаы шырда орналасан.

№	Баылау нысандары	Адамны аймата болу затыы	Атмосфера ластануыны санды крсеткіші (Р)	Ингаляциялы жктеме (S) S = «Р» * t
Саатпен	Тулік бойында	ШРЕК санды крсеткішіні жоарылауы	Тулігінде	%
	ндірістік айма		0,33
	Трын йлер аймаы		0,5
	Автоклік салоны	1,5	0,063
	Рекреациялы айма (таза ауада жруі)	2,5	0,104

Сратар:

1. ала оршаан ортасыны негізгі антропогенді ластаушы кздері?

2. ала атмосферасыны негізгі химиялы ластаушылары?

3. ала атмосферасыны негізгі физикалы ластаушылары?

4. ала атмосферасыны ластануына андай ауыр металдар негізгі лес осады?

5. ала оршаан ортасыны ластануыны экологиялы салдары, сер ету факторлары?

6. андай факторлар трындар денсаулыына зиянды сер етеді, ингаляциялы жктемені салыстырмалы салмаы (болан орнынан бастап)?

7. ала оршаан ортасыны сапасын жасарту бойынша андай алдын алу шаралары ажет?

Есеп.

Ірі ала жадайларында атмосфераны негізгі ластау кздері: ЖЭС, тсті металлургия, автоклік. ала таулар арасындаы шырда орналасан, нашар желдетіледі. Атмосфераны негізгі ластаушылары Рb, Cd, Zn, Cu, Ni, кмiртектi тотытары, ккiрттi екi тотыы, азотты екi тоты, ккiрттi ышыл. Жел трын йлер аймаына баытталаан.

№	Баылау нысандары	Атмосферада Рb наты концентрациясы (мг/м³)	Адамны тыныс алуындаы ауа клемі (м³/сут)	кпемен Рb жтуы (%)	Наты ингаляция-лы жктеме Рb (мг/сут)	Адам азасына бір тулікте тсу ммкіндігі ( мг/тул. 0,007 мг/кг дене салмаына)
	ндірістік аумаа	0,03				0,43
	Трын аума	0,003				0,43
	Автоклік салоны	0,0004				0,43
	Рекреациялы ауматар (таза ауада болу	0,0001				0,43

Сратар:

1.ала оршаан ортасыны негізгі антропогенді ластауыш кздері?

2.ала атмосферасыны негізгі химиялы ластаушылары?

3.ала атмосферасыны негізгі физикалы ластаушылары?

4.ала атмосферасыны ластануына андай ауыр металдар негізгі лес осады?

5.ала оршаан ортасыны ластануыны экологиялы салдары, сер ету факторлары?

6.андай факторлар трындар денсаулыына зиянды сер етеді, ингаляциялы жктемені салыстырмалы салмаы (болан орнынан бастап)?

7.ала оршаан ортасыны сапасын жасарту бойынша андай алдын алу шаралары ажет?