Имам бу Ханифа ан-Нман

Лшылытар фиы

(Ханафи мзабы бойынша)

Имам бу Ханифаны заманында ілім кбінесе арабтардан баса лт кілдеріне ие мсылмандарда болатын. Олар сахабалардан кейін, Алла таала олара разы болсын, за уаыт ислам мемлекетіні ылыми орталыы болып ызмет етеді. Бл былыс - пайамбарымызды (саллаллау алайи уа саллам) айыптан жеткізген хабарыны расталуы. Имам Ахмад жеткізген хадисте Аллаты елшісі (саллаллау алайи уа саллам) былай деді: «Ілім жлдыздар шоырында болса да, парсы рпатарынан шыатын адамдар, лбетте, оан ол жеткізеді».

бу урайра, Алла таала оан разы болсын, былай деді: Пайамбарды (саллаллау алайи уа саллам) асында отыран едік. Оан «Жма» сресі тсті. Ол оны оып, «Сондай-а блардан кейінгілерге де. Олар лі бларды кздерімен крмеді» деген жерге жеткенде біз: «й, Аллаты елшісі, олар кімдер?»-дедік. ш мрте сралмайынша жауап бермеді. Арамызда парсылы Салман болатын. Аллаты елшісі (саллаллау алайи уа саллам) олын парсылы Салмана ойды. Сосын былай деді: «Иман жлдыздар шоырында болса да, мыналардан тарайтын адамдар, лбетте, оан ол жеткізеді»[1].

Имам бу Ханифа, Алла таала оан рахымшылы етсін, ижраны сексенінші жылы Куфа аласында дниеге келеді. Сонда ер жетіп, трбие алады. міріні едуір блігі Куфада теді. Ата-анасы жайлы онша кп малмат саталмаан. Бар білетініміз, екеуі де мсылман отбасында туып, тауалы трбие алан. кесі Сбит сауда ісімен айналысады. Тарих кітаптарында Сбитті кішкентай кезінде лимен, Алла таала оан разы болсын, кездескені жайлы малмат бар. ли оан жне рпаына береке тілеп, да жасаан екен. Баласыны кмелет жасын круін жазмыш нсіп етпей, мірден озады. бу Ханифа кесінен алан лкен дулетті мраланады. Сбитті бу Ханифадан баса баласыны бар-жоы белгісіз. Саталан деректер бойынша, анасы баласынан за мір среді.

бу Ханифа шынайы мсылман отбасында трбие алады. міріні алашы адамын ебек саласында кесі секілді саудамен бастайды. Жас кезінен-а кпшілік арасында ерекше парасаттылыымен танылады. Мны байаан тарихшы фаи Аш-Шаъби оан білім саласына берілуін сиет етеді. Осы сиетті рухымен бу Ханифа саудасына сенімді кісіні таайындап, мірін ілім саласына арнайды.

бу Ханифаны мірлік жолы ислам мдениетіні биік шыында крінетін. Ол ран Крімді Асим ыраатымен жаттайды. Кейін араб тілі грамматикасы мен дебиетін, хадис ілімін, ислам аидасы негіздерін йренеді. з асырында бой ктерген трлі топтарды аида мселесіне атысты шаыран пікір таластарына атысатын. бу Ханифа пікірталасты дептері мен ережелерін мият сатайтын. Бірде баласы кесіні жолын уып, пікірталаса берілмекші боланда, ол оны бл жолдан айтарады. Баласы одан: «Сіз пікірталаса зііз атысатынсыз. Бізге неге тыйым саласыз?»-деп сраанда оан былай жауап береді: «Рас, біз ой таластыратынбыз. Алайда ой таластыранда тауалы шекарасынан аттамайтынбыз жне арсыласымызды адасуын еш аламайтынбыз. Ал сендер арсыластарыды атерге апарасыдар. Кім блай істесе - з арсыласын кпірлікке итергісі келгені. Ал кім арсыласын кпірлікке итеруді аласа, кпірлікке, алдымен, зі тскен болады». міріні алан кндерін имам фи ілімін зерттеуге арнайды. Имам фи ілімін тадау себебін тсіндіре отырып, былай деген: «Мен фи ілімін атаран сайын ол з маыздылыын арттыра тсті. Сосын кзім жеткені - оны жасы білмейінше парыздар да дрыс атарылмайды, дін де дрыс орнамайды жне лшылы та дрыс жасалмайды. Онсыз, тіпті, дние мен аиретті табысы да жн таппайды».

Имам з асырындаы лкен алымдарды птуаларымен танысады. Жиырма екі жасынан бастап Хаммад ибн бу Слеймен алымнан дріс алады. Ол кісі дниеден ткенше асында болады. стазы дниеден озан жылы имам ыры жаса толады. Ол Хаммад стазымен бірге Меккеге бірнеше мрте ажылы жасаан болатын. Ондаы фаитармен[2], мхаддистермен[3], баса да алымдармен кездесіп кп хадистер естиді. Фи мселелерін ортаа салып, тжірибе алмасады.

Сахабалардан фи пен ижтиадты мегерген табиундардан білім алуы шін, имам оларды елдеріне барып тратын. Осы ылыми сапарларына атысты имам бу Ханифа былай деген: «Мен табиундардан Омарды фиын, Ибн Масудты фиын жне Ибн Аббасты фиын йрендім».

ыры жасында имам Куфадаы мешітте стазы Хаммадты орнына шкірттеріне тлім беруге отырады. ран мен сннетке жне фаи сахабаларды сздеріне негізделген птулары жары креді. Бл дереккздерде кімі айтылмаан мселені соан сас мселемен салыстыру негізінде кім беру тсілін - ияс тсілін олданады. Осылайша, Куфада трт мзабты алашысы - ханафи мзабы пайда болады.

Имам бу Ханифа пайамбарымызды (саллаллау алайи уа саллам) неге ттып, кніні кндізін оразамен, тнін ран оып тажжуд намазымен ткізетін. Кіліні кктемі мен жрегіні нры ран болатын. Адамдар оны рдайым Алла таалаа баынышты кйде жретінін кретін. Кршілерінен жеткен хабарда имам бу Ханифаны таажжуд намазында жылап тратыны жне арапайым мінезді боланы айтылады. ке-шешесіне да жасап, оларды атынан паырлара садаа тарататын. Табысына арам табыс араласпас шін саудасын мият тексеріп отыратын. Бірде серігі аауы бар киімді біле тра сатып ояды. Мны ести сала имам средегі бкіл тауарын садаа етіп таратып жібереді. Аманата сенімділігін крген халы оны сауда ісінде бу Бкірге, Алла таала оан разы болсын, сататын. Замандастарыны бірі Малих ибн Уакиъ имам жайлы былай деді: «бу Ханифа зіне тапсырылан аманата атты арайтын. Алла дегенде жрегі алтырайтын. Аллаты разылыын бкіл нрседен арты кретін. Алла шін ылыш ктеру ажет болса, ктерер еді». Фадил ибн Ъияд имамны кркем мінезділігі жайлы былай деді: «бу Ханифа - фи ілімін жетік мегерген алым. Мол дулетін мтаждармен блісетін. Кдіз-тні білім іздеуде сабырлы танытатын. Тні лшылыпен тетін. Кп ойланатын. Аз сйлейтіні соншалыты, зіне шариат мселесінде ойылан сраа птуа айтуы шін ана сйлейтін секілді. Адамдарды аиата бастайтын. Слтаннан мал алудан азаптан орыандай ашатын».

Имам бу Ханифаны асыры трлі айшылытар мен аымдара толы болатын. Ол мауия мемлекетін де, Аббасия мемлекетін де кзімен крді. Слтандарды алдындаы станымы ашы жне берік болатын. мауия мемлекетіні Куфаа таайындаан кімі Омар ибн абира имамды з асына ызметке шаыранда ол бас тартады. кім оны абатыа амап, азап шектіреді. Абатыдан шыанда бу Ханифа Меккеге оныс аударуа мжбр болып, ижраны 130-136 жылдары сонда трады. Меккеде Ибн Аббасты, Алла таала оан разы болсын, ылыми мрасы саналатын фи пен хадис ілімдерін йренуін жаластыруы нсіп болады. Билік басына аббасиялытар келгенде имамны Куфаа оралуына ммкіндік туады. Куфадаы мешітте дріс беруін айта жаластырады. Халифа Мансрды лиді улетіне атысты ате станымын бірде бу Ханифа сына алады. Мансрды асындаы кейбір адамдар имамды кндеп, халифаны оан арсы жауластырады. Имамны слтана деген ыыласын сынамашы болан халифа оан сотазы ызметін сынады. Бл ызметте нпсі кна быланып, лкен атерге шырайтынын жете білетін имам Аллатан орып, сыныстан бас тартады. ызметті абыл алмааны шін халифа оны абатыа салып, за уаыт азап шектіреді. Кейін рамет айтып, шкір етуі шін птуа ызметіне кіріссін деп, халифа имамды абатыдан шыарады. Алайда имам птуа беру ызметіне отырмайды. Халифа оны абатыа айта салып, за уаыт азап шекітіреді. Кейін босатып, адамдармен кездесуіне де, птуа беруіне де млде тыйым салады. Осыдан кейін имам бу Ханифа ижраны 150 жылы мірден озанша й амауында болады.

сиеті бойынша имам Хизранда жерленеді. Жаназасына елу мы адам атысады. Тіпті халифа Мансрды зі ателігі мен имамны діндарлыын мойындаан трде имамны жаназасына атысады. Алла таала имам бу Ханифаны рахымына блесін!