Имамны ылыми дрежесі жне сйенген негіздері

Имам бу Ханифа - туелсіз фаи. Фи ілімінде имам ешкімге еліктемейтін туелсіз жолды станып, оны тере мегереді. Имаммен араласан ламаларды біріні былай дегені бар: «бу анифаны асында бес жыл болдым. Кп сйлемей, за нсіздік сатайтын кісі еді. Ал, енді фитан бір мселе сралса болды, гімеге ашылып, зен арнасындай аатын. Даусы кшейіп, дауыстап сйлейтін». Замандасы Абдулла ибн Ал-Мбарак имамды «Ілім кзі»-деп сипаттайтын. Имамны аыл-ойы, кзарастары мен білімі асырына лкен серін тигізді. Философтармен жне трлі аым кілдерімен пікір таластырып, оларды ате кзарастарынан айтаратын. Имам фи саласында, хадистерді тсінуде, айтан кімдеріні длелдерін баяндауда ерекше парасатты болатын. Замандастары ол жайында былай дейді: «з кезімізде хадисті одан артыыра тсінетін ешкімді білмедік».

 

Бл білім имам бу Ханифаа айдан келді? Сйенген негіздері андай? Ислам лемі тарихында имамны мртебесін не ктерді?

бу Ханифаны ылыми кркем бейнесіні алыптасуы трт фактора негізделеді. Олар: 1) сипаттары; 2) стаздары; 3) жеке ізденісі мен тжірибесі; 4) асыры.

1) Сипаттары.бу Ханифаны крген ламалар оны бойынан болаша алымны бейнесін байайтын. Имам бастаан ісіне табандылыпен берілетін. Шешіміне сенімді болатын. Алыса арап ойлайтын. Дауа билік айтарда, алдымен, істі жйттерін анытайтын. Сезімдеріне стамды болып, нпсісін баылауынан шыармайтын. арсы сзді рдайым жеіл абылдап, аиаттан ауытымайтын. арсыласыны атты сзін «Аллаым! Бізді кндеген адамдара жрегіміз рдайым ашы»-деп абылдайтын. Птуа беруінде ешкімні кіліне ермейтін. ран мен сннетті мтіндеріне ана, сондай-а сахабаларды птуаларына сйенетін. Мселені зерттегенде мтін мен істі де сырты маыналарымен шектелмей, жйттерді есепке алып, алыса арап ойлайтын. Аиата жетуде ыыласты болатын. Пікір таластыранда аиата жетуден басаны кздемейтін. з птуасын стануды ешкімге міндеттемейтін жне оны ойларды е дрысы деп пайымдамайтын. Керісінше, адамдара былай дейтін: «Бізді бл сзіміз - ойымыз ана. ол жеткізген ойларымызды жасыраы осы болды. Кім бл сзімізден жасыраын келсе, онда оны сзін стану лайытыра болады». Міне, осы аталан сипаттар бу Ханифадан лкен фаиты жасап шыарды.

2) стаздары.Имам бу Ханифаны кішкентай кнінде біраз сахабалармен кездескені рас. Олар: Анас ибн Млик, Абдулла ибн бу Ауфа, Саіл ибн Сад, Алла таала олара разы болсын. Біра кішкентай боландытан, олардан ешнрсе жеткізбеген. Тарихшы алымдарды жеткізген наты деректер бойынша имам лкен табиундармен кездесіп, олардан дріс алан. Табиундарды сахабалардан алан фиын йреніп, біраз хадистер мен сахабаларды сздерін жеткізгені бар. Мны имамны з сзі бекітеді: «Білім мен фи блаында болдым жне оны басындаы ламалармен отырдым. Нтижесінде, Аллаа шкір, сол блатан сусынданан фаитарды біріне айналуым нсіп болды».

бу Ханифаны лкен стаздары: Шейх Ата ибн бу Рабах пен Шейх Нафиъ. Ата ибн бу Рабах фиты Икримадан, ал Икрима Ибн Аббастан йренген.

Ал Нафи фиты Ибн Омардан йренген. Осылайша, имам бу Ханифа табиундар арылы Омарды, лиді, Ибн Аббасты, Ибн Масудты жне Ибн Омарды білімдерін мраланады, Алла таала олара разы болсын. Сонымен атар имам бу Ханифа пайамбарымызды (саллаллау алайи уа саллам) улетінен болан Зайд ибн ли, Мхаммед Ал-Баир, Жафар Ас-Сады, Абдулла ибн Хасан ибн Хасан секілді тлаларды білімінен де хабардар еді.

Имам з асырында бой ктерген трлі аымдарды кілдерімен кездесіп, оларды да кзарастарымен, сздерімен, келтірген длелдерімен таныс еді. Оларды сздерінде дрыс боланын алып, ате боланын тзететін.

3) Жеке ізденісі мен тжірибесі.Имам бу Ханифаны мірлік баыты, білім ізденісі жне мол тжірибесі оны фаи алым болуына зор ыпалын тигізді. Білім іздеуімен атар саудасын тастамаан еді. Ерте кезден саудамен айналысандытан бл ксіпті егжей-тегжейін жне онымен байланысты рыптар мен мселелерді жасы білетін. Бл тжірибе оны муамалат (арым-атынастар) саласындаы кімдерді айтуына зор пайдасын тигізді. Ол ран мен сннет мтіндерінен, сахабаларды птуаларынан, «ияс», «рып», «истихсан», «жадайларды есепке алу», «екі зиянны е жаманын апайлау» секілді тсілдерді олданып, кім шыара алатын мужтаид дрежесіне жетті. Осы ыждаатты негізінде адамдара фиты йрететін жаа мзабты негізі салынды.

Имамны тлім беруде арнайы тсілі болатын. Бл тсіл стаз бен шкіртті ойлау жйесін оса арттыратын. Мселені кімін бекітуде имам, алдымен, ол мселені шкірттерімен отыранда ортаа салып талылайтын. Шкірттеріні ойларын тыдап, кейін з ойын айтатын. Сйтіп, осы талылаудан барлыы келіскен тйінді ойды шыаратын. Осы тсілді рухымен имамны жне шкірттеріні ілімі мен ойы здіксіз дамуда болатын.

4) асыры. Имам бу Ханифа мауия мемлекетіні уатты кезеін де, лдыраан кезеін де, ал Аббасия мемлекетіні уатты кезеін ана крді. мауия мемлекеті кезінде елу екі жыл мір сріп, ылыми дрежесі кемеліне жетті. мырыны алан он сегіз жылын Аббасия мемлекетінде ткізді.