Калам іліміні пайда болуы

Калам ілімі – тікелей мсылмандар тарапынан ран мен Сннеттегі мліметтер аясында пайда болан жне дамытылан ілім. зіне тн проблемалары мен діс-тсілдері бар аталан ілім мсылмандар арасында орын алан шарттар мен ажеттіліктерге арай дамытылан. Калам ілімі ислам оамыны белгілі діни, тарихи, леуметтік жне саяси шарттармен пайда болан жне уаыт те келе дамытылан.

Калам іліміні зіні таырыбы ретінде арастыратын саласы – исламны сенім негіздері. Ал сенімні бастауы – ран. Ал оны ке тсініктемесі – Сннет.

Ислам дініні сенім негіздері – таухид аясындаы Аллаа деген сенім, оны бар екендігі, бірлігі, сипаттары, періштелер, дайлы кітаптар, пайамбарлар, ахирет мірі, адар мен аза. Одан со аталан негізгі таырыптармен байланысты жне оларды кейінгі тсініктемесі болып табылатын «руятулла», яни, Алланы ахиретте крінуі мселесі, адам мен Алла атынасы, адамны еркіндігі проблемасы, ажал, ризы таырыптары, лімнен со тірілу, жаннат пен жааннам мірі, иман, иман мен амал атынасы, кн проблемасы, иман мен кпірлік проблемасы жне баса да мселелер калам іліміні таырыбы болып табылады. Осы таырыптар ислам мдениетіні дамуы кезедерімен тыыз байланысты заманындаы негізгі проблемалар ретінде туындап отырды. Жалпы калам ілімін бес кезеге бліп арастыруа болады.

1. ран уахи арылы келуі кезеі: Пайамбар дуірі;

2. Каламды тартыстар пайда бола бастаан алашы идеялы рекеттер жне айшылытар кезеі;

3. Мутазила мазхабыны пайда болуы;

4. лу Сунна калам мазхабтарыны пайда болуы

5. Жаа калам ілімі дуірі: ХІХ асырды соында басталып, бгінгі кнге дейін жаласан кезе.

Пайамбар дуіріндегі калам.Пайамбар дуірі – ран уахиі келіп тран жне Пайамбарды ліміне дейін жаласын тапан кезе. Бл кезеде ран аяттары тсіп трды, біра, ран аяттары толытай келіп бітпеген еді. Сондытан, зге ислами ілімдер трізді Калам ілімі де пайда бола оймады. Оны ш себебін атап туге болады:

1. ранны аяы келіп бітпегендіктен андай да бір ілім алыптаспады.

2. Пайамбар дуірінде сенімдік таырыптарда мсылмандар арасында алауыздыа жол ашатын андай да бір идея орын алмады. Мсылман кіліндегі тйіткіл мселелерді уахи жне Пайамбар арылы шешетін.

3. Сахабалар ойларында туындаан сратарды уахиді тікелей алып отыран Пайамбардан срап одан наты жне кілге онарлы жауап алатын, сондытан, оларды зара ойлануына ешбір ажеттіліктері болмады.

Алайда, Пайамбар тірі кезінде сенімдік мселелер кн тртібіне келмеді деп тсінбеген жн. ранны е басты таырыптарын райтын Аллаа, Пайамбара жне Жма пен Тоза міріне атысты таырыптар осы кезеде е кп тоталатын таырыптар болып табылды. Калам іліміні негізгі таырыбы болып табылатын таырыптарды аылмен тануа, саралауа ислам тиым салмаан. Осыан орай, алашы мсылмандар иынды тудыратын сратарын, тіпті, жректері мен ой-саналарында орын алан кмндер мен екі ойлылытарды ана Пайамбардан срайтын. Алланы елшісі оларды анааттандыратын дрежеде жауап беретін.

зіні сенімді серіктері, тіпті, мсылман емес, сенбейтін мшіріктер, христиандар жне баса да сенім кілдері тарапынан Пайамбара сратар ойылатын. Сахабалар шешімі иын мселелерді анытап білу, имандарын уаттандыру масатында сраса, зге дін кілдері аятан шалу, мсылмандарды иын жадайа тап ылу масатында срайтын. Ал Пайамбар мсылмандар мен мсылман еместерді ойан сратарына жауап берерде уахиді жне Алланы берген білімін олданатын. Ол алдымен ран уахиіне ара сйейтін, ран длелдерін олданып, кейде оан баса длелдерді де осатын. Осыан орай, Пайамбар мен сахабалар арасында сенім мселесі бойынша тартыс туындамады. ранны мазмнында орын алан бірнеше мселеде Пайамбар зге дін кілдерімен пікір таластыран. Мысалы, Нежран христиандарымен Пайамбар Иса пайамбарды тласы мен мні жайында тартыс жргізген.

ран мен Пайамбарды аылды абілетке маыз беруі нтижесінде алашы мсылмандар сенімдерін аылды абілетпен уандандыан. Ал олар аылды кшімен жее алмайтын саналарындаы сратар мен кмндарды Пайамбардан срайтын. бу урайраны риуаят еткені бойынша бір топ сахаба Пайамбара келіп: «айтуды зі кн болып табылатын бір нрсені кілімізде сезінеміз», - десті. Сонда Пайамбар: «шынымен де солай сезінесідер ме?» – деп срады. Олар: «ия», - десті. Пайамбар: «міне бл иманны на зі, шынайы иман дегеніміз – осы», - деп жауап берген. Келесі бір риуаята араанда Пайамбардан уасуаса (кмн) жайлы сралан кезде ол: «иманны пктігі», - деп жауап берген.

Ибн Аббас мынандай бір риуаятты жеткізген: «бір адам Пайамбара келіп: «айтанда жанып кл болып кетуді тадайтындай дрежеде бір нрсені сезініп жрмін», - деді. Бан Пайамбар былай деп жауап берді: «лыны жадайын (иман дрежесін, талидтен) уасуасаа (тахиа) жоарылатан Аллаа мада».

Сахабаларды ияметті жадайы, Жма пен Тоза, рухты мні, тадыр жне баса да сенімдік таырыптар турасында ойан сратары мен Пайамбарды олара берген жауаптары хадис кітаптарында бізге жеткізілген.

Сенім мселесінде адам ойына келетін барлы сратар – адам болуды, длірек айтар болса, иманды адам болуды белгісі. Иманды адамны осыларды ойлауы жне срауы оны имана деген блген кілін, талпынысын білдіреді. Осыан орай Пайамбар сенімді серіктеріні сра оюларына тиым салмаан.