Ижмали жне тафсили иман 6 страница

2. СалафияАлла сзіні жаратыландыын жоа шыарды. Оларды кзарасы бойынша Алла – азали трде мутакаллим. Оны сйлеуі ріптермен, дыбыстармен жзеге асады. ріптер мен дыбыстар – затымен бірге (аим) азали. Белгілі ріптер мен дыбыстарды здері азали болмаса да олар тр ретінде азали. Алланы ріптермен, дыбыстармен сйлеуі мшені ажетсінбейді, оны сйлеуіне ауыз бен тіл шарт бола алмайды. Біра, Алланы дыбысы жаратыландарды дыбыстарына самайды. дайлы сзді райтын дыбыстар мен ріптерді затынан тысары болмыста бар деп есептеуге болмайды. йткені, мндай ріптер мен дыбыстар Аллаа тн калам бола алмайды. Калам сипатын хадис деп абылдау Алланы осындай сипаттан азалда марм болан деген тсінікке жетелейді.

3. Каррамия мутакаллим мен аилді, калам мен аулды ара жігін ашып крсеткен. Оларды пікірі бойынша Алланы азалда бір каламмен мутакаллим болуы – оны аулге деген кші мен діреті. Ол – азалдан бері сз айту діреті болып табылатын каламмен сйлеуші (мутакаллим). Сонымен атар ол азали трде сзбен емес сз сйлеу абілетімен сйлеуші (каил). Сйлеу абілеті – оны сзге деген діреті. Оны сзі зінде хадис (жаратылан) болан ріптерден трады. Оларды пікірі бойынша лы Алланы сзі (аулулла) – онда хадис, ал оны каламы – адим.

4. Ислам философтарыны пікірі бойынша Алланы сйлей алу абілетімен сипатталауы – фаал аыл арылы дайлы білімні пайамбарды жрегіне тзілуі деген сз. Алланы заты араздара енбейтіндіктен оны каламы адамды калама жатуы ммкін емес. дайлы калам – аули емес фиили. Кк мен жерді дайлы мір алдында «бой сынып келдік» дегендігі осыны крсетеді. Ибн Сина сияты кейбір ислам философтары осы идеяны олдайды.

5. ли сунна каламшыларыосы проблеманы «калам нафси» жне «калам лафзи» айырымымен шешуге тырысан. Калам нафси – Алла каламыны мні, ал калам лафзи – оны дыбыстармен, ріптермен бірге айтылуы. ріптер мен дбыстар – махлу, ал Алланы каламы – махлу емес. ран Крім Алланы каламы болып, мусхафтарда жазылан, жректерде саталан, тілмен оылады жне ардаты Пайамбара тскен. Бізді ранды жата айтуымыз, жазуымыз жне оуымыз махлу. Біра, ранны зі махлу емес. Алланы сзі махлу емес, біра, Муса, Перауын жне Ібілістен берілген хабарлар махлу. Алланы каламы – оны затымен бар (аим) болып табылатын азали сипат. Алла осы сипатымен мір береді жне тиым салады. Калам сипатын длелдейтін нрсе – айтылу, жазылу жне белгі. Алланы каламы араб тілінде баяндалса, ран, Сурияни тілінде баяндалса Інжіл, Ибрани тілінде болса Таурат болып табылады. Оларды арасындаы айырмашылы – айтылуында, ал ондаы маыналар арасында айырмашылы жо.

Калам нафси – азалда лі жзеге аспаан оиаларды болашата алай болатындыы Алланы затында бар деген сз. Ал оиалар жзеге асса ол калам лафзи арылы хабарланады. Жаратылыстар жо кезде Алланы калам сипаты азалда бар. Алайда жаратыландара калам нафси арылы емес, калам лафзи арылы ндей жасалады. Алланы жаратыландармен сйлесуі тек ріптер мен дыбыстарды жаралуымен жзеге асады. Матуриди жне Ашари ламалары осы кзарасты олдайды.

8. Такуин– лы Алланы жаратуы, жасауы деген маынаны білдіретін кемел сипаттарыны бірі. Бл сипат «тахли», «ижад», «ихдас», «итира» ... т.б. сздермен де аталады жне «жоты жотытан барлыа шыару» деп анытама жасалады. лем лы Алла тарапынан жаралан. Егер «жарату» рекеті бар болса, осы рекетті жзеге асырушы «жаратушы» деп аталуы жне оны жарату сипатыны берілуі тиіс. Такуин сипаты – Алланы лгісіз жаратуы (ибда), бір нрсені баса нрседен шыаруы (хал, ижад, ихдас, ижад), тірілтуі (ихиа), лтіруі (имата), нымет беруі (таним), ризы беруі (тарзи) сияты барлы фиили сипаттарыны бастауы жне тірегі. ранда Алланы жарату сипаты бірнеше жерде баяндалады: « » (Бір нрсені жаратысы келген кезде, оны істегені «бол» деуден ана трады. Сол мезетте бола аалады) (Ясин 36/82).

« » (Жан біткенді Алла у баста жотан бар етеді. Солан лген со айта тірілтеді. Осыдан кейін млде Алланы еркінеи тесідер) (Рум 30/11).

Такуин сипаты ашарилер мен матуридилер арасында тартысты зегі болан. Ашарилерді пікірі бойынша Алланы блек жне туелсіз такуин сипаты жо. Такуин оны удрат сипатына ирада сипатыны осылуымен кейіннен пайда болан хадис нрсе, ол шынайы сипат емес, шартты. Ал матуридилер такуинні туелсіз жне азали сипат екендігіне уаттайды. Такуинні хадис екендігін ала тартатындара араанда «мукаууан» (жаратылан) болмастан такуиннен, мысалы, соыланнан брын соыны ойлау ммкін емес. Такуин адим болса, онда мукаууанны (жаратыланны) да адим болуы керек. Ал жаратылан нрсені адим болуы ммкін емес.

Матуридилер осы ужге былай жауап берген: «такуин – Алланы лемді жне лемдегі блшектер мен бліктерді рбір саласы мен блігін азалда емес, бар болатын уаытында біліміне (илм), алауына арай такуин жне хал етуі (жаратуы). Дегенмен такуин азали жне абади, біра, такуинні атынас жасауымен болан мукаууан – хадис, яни, лгі сипатты атынасымен жне оны міндеттілігімен пайда болан нрселер кейіннен жаралан. Илм, удрат жне ирада сипаттарыны азали болуы лемні азали болуын алай ажет етпесе, сол сияты такуин сипатыны азали болуы мукаууанны азали болуын ажетсінбейді.

ІІІ. Фиили сипаттар

Алла Таалаа сипат ретінде беруі де, бермеуі де жайз сипаттар (фиили сипаттар» немесе «сыфат жайза» деп аталады. Фиили сипаттар Алланы затына міндетті емес, яни затында міндетті трде орын алмайды. Ол Алланы удратынан, ирадасынан пайда болады. Алланы такуин сипаты фиили сипаттарды негізі болып табылады.

Фиили сипаттар бес блім бойынша арастырылады:

А) Тахли (жарату). Алла Таала – барлы нрсені жаратушысы. Бар екендігін аылмен ойлауа болатын барлы нрсені Алланы жаратуы жайз: аласа жаратады, аламаса жаратпайды. Алла – хайрды (жасылыты) да, шаррды (жамандыты) да жаратушы. Ол хайрды лдарыны тадауына риза, шаррды тадауына наразы болады. Жаратылан барлы нрсе – андай болса да Алла іліміні, хикметіні жне ділдігіні жемісі. Алланы рбір жаратанында бір хикмет бар. Біра, біз оны хикметтерін немі тсіне бермейміз. Белгілі нрселерді жарату Аллаа ужіп емес. егер ужіп боланда ол алаанын жарата беретін болмыс болмаан болар еді. ран Крімде былай баяндалады: « » (Алла алаанын жаратады) (Али Имран 3/47).

) Хидаята (аиат жола) жне адасушылыа (далалат) жн сілтеу. лы Алланы алаан лына тура жолды, алаан лына адасушылы жолды жаратуы жайз. Алладан баса адамдарды аиат жола салушы, адасушылыа тсіруші жаратушы жо. Осы екі жол да – Алланы рекеті. Біра, Алла Тааланы бір лы шін адасушылыты жаратуы лгі лды тадауын жаманды жолында жасауына, жузи ирадасын жамандыа олдануына байланысты. Басаша айтар болса, адам з тадауы мен ниетін адасушылы жола баыттамайынша дайлы ирада мен удрат оны адасушылыа кштеп баыттамайды. ли Сунна каламшыларына араанда « » (Алла алаанын адастырады, алаанын аиат жола салады) (Фатыр 35/8) деген аятты маынасы «Алла алаан адамы шін аиат жолды, алаан адамы шін адасушылы жолды жаратады» деген мнді білдіреді.

Б) Пайамбар жіберу, кітап тсіру.Алла Таала лдарын баылап отыратындытан, раымдылыы мен мейрімділігі рбір болмысты амтитындытан, адамдара тура жолды крсететін пайамбарлар жіберген, ал енді бірінде пайамбарларды кейбіріне жіберілген кітаптары арылы аиат пен шындыты тсіндірген. Алланы пайамбарлар жіберуі жне кітаптар тсіруі барлы рекеттеріндегі сияты оан ужіп емес, жайз болып табылады. Ол аламаса пайамбарлар жібермейді, кітаптар да тсірмейді. Ол лдарына мейрімді боландытан, раымына блеп, пайамбарлар жіберген жне кітаптар тсірген: « »(Біз сені лемге раымдылы болсын деп жібердік) (Анбия 21/107).

В) Баас жне Хашр. Баас – Алланы лдарын лгеннен со айта тірілтуі, ал хашр – олардан есеп алу шін бір жерге жинауы. ран Крімде: « » Сосын сендер иямет кні тірілесідер) (Муминун 23/16) сияты аяттары арылы иямет кні айта тірілтіп бір жерге жинайтыны баяндалады. Алайда, лдарджы тірілтіп бір жерге жинау Аллаа ужіп жне міндетті емес, жайз болып табылады.

Г) Таним (нымет беру) жне тазиб (азаптау). Алла лдарыны алаанына нымет береді, азаптауа лайытыларын азапа салады. Егер Алла аласа е кішкентай кнсін де жазасыз алдырмайды, ал аласа (кпірлік пен ширктен баса) лкен кнны да кешіреді. лдара нымет беру жне азаптау Аллаа ужіп емес ранны бір аятында былай баяндалады: « » (Алла алаан адамын кешіреді, алаанын азапа салады) Маида 5/18).

І. Хабари сипаттар

Хабари сипаттар – ран Крім мен хадистерде орын алан жне Алланы жаратылан болмыстара сайтын болып крінген сипаттары. Бастауы нал мен хабар болуына байланысты олар «хабари сипаттар» деп аталады.

ран Крім мен хадистерде осы типтес сипаттарды кездестіруге болады. Оларды кейбірі мыналар:

1. Бет-жз (): « 26 » (Жер бетіндегі брі уаытша (пни). Жоары мртебелі, рі даты Раббыны жзі мгі алады) (Рахман 55/26-27)

2. ол (): « » («Ей Ібіліс», - деді Алла. – Екі олыммен жасаан адамыма бас июге не кедергі болды? лде бас июге зімшілдігі жібермей тр ма? йтпесе мртебем жоары деп трсы ба?»(Сад 38/75),

« » (Алланы олы оларды олынан жоары) (Фатх 48/10).

3. Кз (): « »(Ол кеме кздерімізді алдында жзіп отырды. Жалана шыарылан (Нухты) осылай жарылады) (амар 54/14).

4. Жаны (): « » (Адамны: Алланы жанында шектен асаныма кінемін. Мен оны маза етуші болыппын) (Зумар 39/56).

5. Нр ():« » (Алла аспан мен жерді нры) (Нур 24/35)

6. Мекен ету ():« » (Ол Алла арышты мекендеді (мегерді)) (Таха 20/5).

7. Келу ( ): « » (Олар блтты клекесінде Алла мен періштелер келіп, істі бітіп кетуін ана кте ме?) (Баара 2/210).

« » (Раббы келген жне періштелер сап тзеп тран кезде) (Фажр 89/22).

8. Жаынды (): « » (Біз оан кре тамырынан да жаынбыз) (аф 50/16)

9. Уыс (): « » (иямет кнінде жер тгел Алланы уысында болады.) (Зумар 39/67).

10. Тсу ():«Расулулла былай деді: «тнні жартысы немесе штен екісі ткен кезде лы Алла тменге тседі (нузул) де: не алааны бар? Оан алааны беріледі! Да жасайтын бар ма? Дасы абыл етіледі. Кешірім сраан бар ма? Кешіріледі! – деп айтады. Бл та аарып атана дейін осылай жаласады».

Мнан баса хадистерде бейне, сауса, ая, клу сияты кейіп пен дене мшелері Аллаа берілген. Осы сияты сату (ташбих) маынасына алып баратын аяттар мен хадистерді мні Аллаа тн бе лде тн емес пе деген таырып турасында мсылман теологтары арасында тартыстар рбіген.