Нубууатты ммкіндіктері

1. Сумания, барахима жне ибахия деп аталатын аымдар пайамбарды келуі аылды трыда ммкін емес екендігін уаттады. Оларды пікірі бойынша пайамбар егер аылды ортаа оятын нрселерді насихаттаса, аылды оан ажеттілігі жо. Демек, пайамбарды жіберілуі пайдасыз, мнсіз болып табылады, ал бл даналы иесі Аллаа тн емес. Егер пайамбар аылды абылдай алмайтын нрселерді алып келсе, мны да жоа шыаруа болады. йткені, аыл да Алланы берік длелі екендігін барлыы мойындайды. Алланы длелдері бір-бірін жоа шыармайды. Демек, аылды абылдай алмайтын нрселері батыл (кемшілікті). ысаша трде оларды пікірі бойынша жасыларды сю, жамандытардан жирену абілеті адам аылына тн асиет, адам аылы жасы мен жаманды ажыратуа жеткілікті, пайамбарларды жіберілуіне ешбір ажеттілік жо.

2. Мутазилапайамбар мен шариат жіберу Аллаа ужіп екендігін ала тартты. Мутазилиттерді пікірі бойынша саналы абілет ужіптерді орындауа себепкер нрселерді ужіп екендігін, жамандыа алып баратын нрселерді жаман екендігін біледі, біра, осыан андай рекеттер жататынын біле алмайды, дайды раымдылыын, тиімді (маслахат) мен тиімді еместі ажырата алмайды. Жауапты ылан міріне айшы келмеуі шін Алла осындай типтегі рекеттерді бізге млімдеуі тиіс. Алланы осы сияты жайыттарды бізге млімдеуі бізге шынды екендігін длелдейтін мжизалы біліммен уаттандырылан бір пайамбар жіберуімен жзеге асады. Демек, Алланы бізге пайамбар жіберуі ужіп болып табылады. Ал адамдарды бетіне жібере салуы Аллаа жайыз емес. Мутазилиттерді пікірі бойынша пайамбар жіберу Алланы адамдара жне пайамбарларды здеріне деген раымдылыы.

3. Ислам философтарына араанда нубууат аылды трыда Аллаа ужіп. Оларды кзарасы бойынша адам леуметтік болмыса жатады. Ол жеке зі з ажеттіліктерін амтамасыз ете алмайды. леуметтік атынастарды аман-сау жаласуы замен жне ділетпен жзеге асады. Ал бларды пайамбарлар амтамасыз етеді. Егер за мен ділдікті белгілеу адамдарды здеріне алдырылса, ркім зіне пайдалысын ділдік, ал зіне зиян беретінін злымды ретінде арастырады. Мндай жадайда адамдарды бір-бірімен тсінісуі ммкін емес. Адамдарды осындай тсініспестік ішінде алдыру Алланы раымдылыына жараспайды. дайлы раымдылы адама пайдалы жекелеген мселелерді де амтиды. Баса нрселермен салыстырыланда адамдар шін те маызды жне ажет болып табылатын пайамбарларды болмауы ммкін емес. ысаша дайлы раымдылы пен аморлы трысынан пайамбарларды жіберілуі ажет.

4. ли сунна ламаларыны кпшілігіне араанда Алланы адамдарды сйіншілейтін жне ескертетін расулдар мен набилер жіберуі ммкін. Шариат тек аылмен ана тсіне алмайтын жолдарды крсетіп, аыл шін ммкін емес нрселерді келмейді. Пайамбар жіберуде ммкінсіздік немесе аиаттан тысары шыу сияты нрсе орын алмайды. Демек, пайамбар келуді ммкін екендігіне тотам жасаан жн.

Кейбір ли сунна каламшылары дайлы хикметті жемісі ретінде пайамбар жіберу ужіп екендігін ала тартан. Осы идеяны олдайтындар Мауреннахр каламшылары екендігі баяндалады. Демек, олар матуридилер екендігі белгілі.

л-Матуриди пайамбарларды крсеткен мжизалармен дайлы аиат пен пайамбарлыты длелдеу ммкін екендігіне тоталан. Себебі, нубууатты ммкін екендігін ортаа оятын нрсе мжиза болып табылады. л-Матуриди мжизаны Алла хикметіні табии нтижесі ретінде есептейді. л-Матуриди Алланы хикмет иесі екендігіне, осы хикметті нтижесі ретінде олара емтихан жасаанына жне оларды жайына оя салмай, мірлер мен тиымдар жібергеніне, нубууатты осы хикметті табии нтижесі екендігіне тоталан. л-Матуридиді пікірі бойынша пайамбарлыты бар екендігіне, саналы ажеттілік ретінде топшылау міндетті мселе болып табылады. Бл рі діни, рі дниелік трысынан оан жне Алланы раымдылы иесі екендігін длелдеуге деген ажеттіліктен туындайды. Сабуниді пікірі бойынша хикмет лдарды бл дние мен о дниеде кездесетін нрселерді жне оларды баытын амтамасыз ететін, мыт болуы ммкін мірлер мен тиымдарды млімдеу масатында Алланы пайамбар жіберуін керек еткен.

Нубууата деген ажеттілік. Жаратылан болмыстар ішінде е кемелі – адам. Алла оны е кркем бейнеде жаратан жне оан ртрлі абілеттер берген. Десек те, зіне нысана ретінде ойылан бл дниелік жне о дниелік баыта дайлы раымдылыпен жне аморлыпен ол жеткізе алады. дайды осы раымдылыы мен аморлыы нубууат арылы ана адамдара жеткізіледі. Осы жаынан нубууата деген ажеттілікті маызы зор. Мсылман ламалары осы ажеттілікті ртрлі жатан арастыран.

1. лемдегі ныметтерді иесіне алай рахмет айтуа болады. Осы жаынан адамдар пайамбарлара мтаж. Алланы адамзат баласына сансыз ныметтер бергендігі белгілі. Нымет пен раымдылы иесін танып, оан рахмет айту орынды рекет екендігі, оны жоа шыарып, берген игіліктеріне томойынды жасау жиренішті асиет екендігі аылды трыда белгілі жайыт. Осы ныметтерді санын жне нын лы жаратушыдан баса ешкім білмейді. Сонымен атар, осы жаратушыдан баса ешандай аыл иесі ныметтерді мнін толытай жете аару жолын крсете алмайды. Демек, берілген осы ныметтерді арымдасы ретінде рахмет айту, шкіршілік жасау жолын нсайтын пайамбарлара деген ажеттілік бар.

Аыл осыншама ныметтерді иесіне шкіршілік жасауды ажет екендігін біледі. Біра, оны андай ибадаттармен, алай шкіршілік жасауа болатынын з дегейінде білмейді. Осы жаынан адамны пайамбара деген мтаждыы сзсіз туындайды.

2. мірді жаласуы жне леуметтік тртіпті саталуы шін нубууата деген мтажды бар.Алла адамдарды емтихан алу масатында осы дниеде белгілі бір уаыта дейін мір сруін амтамасыз етіп жаратан. Адам тіршілігіні жаласуы таамдармен байланыстырылан, тірі жне за мір сруді адамдара намды еткен. Егер Алла адамдара мірлер мен тиымдарды жзеге асырмауды міндеттемегенде пендешілікпен марлытарыны жетегінде кете барытыны сзсіз. Ал бл адамды немі жасылыа алып бармайтыны белгілі. Осындай теріс жолдарды нтижесінде адамдар арасында тартыс, алауызды пайда болып, бір-біріні кзін жоюа алып барады. Сондытан, адамдарды з ытары мен міндеттерін білуі, осы ы пен жауапкершілік аясында ауіп-атерден аула болып, мірлерін одан ары тыныштыа жаластыруы шін марапаты мен жазасы бар халалдар мен харамдарды белгілеу, мірлер мен тиымдар ою ажет. Блар адамдарды пайамбара деген ажеттілігін крсетеді.

3. Адамдара пайдалы жне зиянды нрселерді йрену шін пайамбарлара деген ажеттілік бар. Алла жаратылыстарды зиянды жне пайдалы етіп, екі трлі статуспен жаратан жне рбір нрсені азабы мен лаззатын белгілеген. Осылай, азап алып келетін нрселерді нтижесі жазаа, лаззат алып келетіндерді соы марапата алып баратынын ескерткен. Адамны міт пен орыныш арасында мір сру ажеттігі тапсырылан. Зиянды мен пайдалы жйе ішінде жаратылан адам нені зиян, нені пайдалы екендігін тбегейлі біле бермейді. Оны мір мен оршаан ортаа деген біліміні саяздыына байланысты ескертуші Алланы жіберген пайамбарына мтаж.

4. нер мен ксіп трлеріні дамуы шін нубууата ажеттілік бар. Бастапы кезден-а пайамбарлар оама ажет бейбітшілік, азы-тлік, кбею, білім алу, нер трлері, емшілік жне ксіп мегеру салаларында маызды рлдерді ойнаан. Кейбір пайамбарлар белгілі ксіп иесі ретінде аталады. Демек, ркениетті дамуында пайамбарлыа деген ажеттілікті туындайтыны сзсіз.

5. Аылды жеткілікті дегейде білім кзі болмаандытан нубууата деген мтажды бар. Білімділерді зі діни жне дниелік істерде з пайдасына ажет нрселерді білуде бір-бірінен ерекшеленеді. Бірінде бар тйсік, келесісінде болмауы ммкін. лдар здеріне пайдалыны здері білмей жатады, ал Аллаа оларды барлыы млім екендігі даусыз. Міне, Алланы лдарына пайдалыны жеткізу шін пайамбарлыа ажеттілік бары рас.

6. Аылды ателесуі нубууата деген ажеттілікті длелдейді. Дниелік істер аылды з дегейінде жмыс жасауына кедергі болып жататыны белгілі. Оан мысал ретінде айы-асіреттерді, адам мірінде кездесетін мазасыздытар т.б.-ларды атап тсек болады. Блар адам аылын шаршатады, миын ашытады жне аны, жасырын пияларды мнін тануа тосауыл болады. Нпсілік алауларды уаттылыы, дниелік лаззаттарды кптігі аылды абілетті лсіреуінде басты рлді ойнайды. Осындай жадайлара байланысты адамдара тура жолды крсететін, дрыс жолды табуда иынды тудыратын жадайларда жолбасшылы жасайтын Алла елшісіні болуы тиіс немесе адамдар Алла елшісіні жолбасшылыына мтаж.

7. Адамдар арасындаы айшылытарды жнге салатын пайамбарлыа ажеттілік бар. Адамдар келіспеушілікке тап болан кезде, абыройлы адамдара жгінетіндігі таптырмас діс болып табылады. Адамдарды келісе алмайтын таырыптарда айсысы аиат екендігін длелдей масатында мжиза арылы аиатты длелдейтін пайамбарларды жіберілуі деген ажеттілікті бары даусыз.

Пайамбарларды ерекшеліктері. Пайамбарлар адамды ерекшеліктері жаынан біз сияты адамдар. Олар таам жейді, сусын ішеді, бала-шаалы болады, артаяды жне соында дние салады. « » (Мен сендер сияты адам анамын. Маан дайлары тек бір дай екендігі уахи етілді де.) (Кахф 18/110).

Сонымен атар зге адамдар сияты пайамбарлар да адамдара табли еткен жасайтын нрселермен жауапты етілген. Олар да Алланы мірлері мен тиымдарына жауапты: « » (Пайамбар жіберілгендерден сраймыз, пайамбарлардан да сраймыз) (Араф 7/6).

Осылармен атар пайамбарларды бірнеше ужіп сипаттары бар. Олара міндеттелген істі орындау шін пайамбарларды адамдардан жоары осындай сипаттары болуы тиіс. Пайамбарлара тн сипаттар мыналар:

1. Сыд – шыншылды деген сз. Пайамбарлар – тура сзді. Алланы пайамбар жіберудегі масаты – адамдарды оан сендіруі, осыны нтижесінде дайлы мірлер мен тиымдара бой сындыруы. Осы масатты жзеге асуы шін пайамбарларды шыншыл болуы тиіс. ранда Ибраим пайамбар жайлы:

« » (Кітапта Ибраимді де еске ал. йткені ол шындыл (тура сзді) пайамбар болатын.) (Мариям 19/41).

2. Аманат – сенімді болу маынасын білдіреді. Пайамбарлар – адамдар ішіндегі е сенімдісі. Олар сенімсіздік тудыратын нрселер істемейді. Пайамбарлар аманата ерекше мн береді, иянаттан немі аула болады. Себебі, сенімді болмаан адам сзінде трмайтындытан, ондай адам пайамбарлы міндетті атара алмайды. ран Крімде былай баяндалады: « » (Ешбір пайамбарды аманата иянат етуі ммкін емес. Кім иянат жасаса, иямет кні иянат жасаан нрсесімен келеді. Одан со ешбір хасызды орын алмастан, барлыына істеген нрсесіні жауабы беріледі.) (Али Имран 3/161).

3. Исмат – кнлардан сатандырылан болуы деген сз. Пайамбарлар – кнсіз, ешандай кн істемейді.

Мутазила ламадары арасында ади Абдулжаббарді пікірі бойынша пайамбарларды пайамбарлытан брын жне кейін жек крушілік сезімін ояндыратын лкен жне кн кнлардан пк болуы тиіс. йткені, пайамбар жіберілгенде олар Алланы аморлыына алынан. Осылай Алла пайамбарын адамдарды бой сынуына кедергі жасайтын нрселерден сатандырылады. Алайда жек крушілік сезімін оятпайтын, тек сауапты ана азайтатын адамды сенімділік шартынан шыармайтын кіші кнларды істеуі ммкін.

бу Али л-Жуббаи пайамбарларды пайамбарлытан брын лкен кнларды істеуі жайыз деп есептеген. Сонымен атар, бу Али мен бу Хашим пайамбарларды шпенділікке алып бармайтын кнларды дейі, саналы трде істеуі ммкін деп санаан.

ли сунна каламшыларыны пайамбарлы исмат сипаты туралы кзарастарын былай тізбектеуге болады:

А) Діни кімдерді табли жасаумен жне мметіне жолбасшылы жасауа атысты таырыптарда пайамбарлар тіріктен сатандырыландыы бір ауыздан малданан.

) Пайамбарлар уахиден брын жне уахиден со кпірлік пен ширк кнсінен таза боландыы ижмамен уаттандырылан.

Б) Пайамбарлар пайамбарлытан со саналы трде лкен кн істеуден сатандырылан. Ал пайамбарлытан брын олар саналы трде лкен кн істеуі ммкін.

В) Пайамбарлар уахиден брын, уахиден со ателікпен лкен кн істеулері ммкін. Бл исмат сипатына зардабын тигізбейді.

Г) Набилерді кіші кнларды мір бойынша саналы трде немесе ателікпен істеуі ммкін.

4. Фатанат – аылды болу деген сз. Пайамбарларды аылды болуы тиіс. йткені, Алладан алан хабарларды сатай білу, адамдара табли жасай білу жне осы жолдаы иындытарды жее білу шін пайамбарларды аылды болуы ажет екендігі даусыз.

5. Табли.Адамдара жеткізу, насихаттау деген маынаны білдіретін табли діни термин ретінде пайамбарларды Алла тарапынан берілген дайлы мірлер мен тиымдарды адамдара жеткізуі деген сз. Пайамбарларды дайлы мірлерді пия сатауы ммкін емес.

Сонымен атар пайамбарлар дайлы мірлер мен тиымдарды табли жасаан кезде, олара тсініктеме жасау жне з мір-тіршіліктерімен лгі болу міндетін де атарады.

Осы таырыптармен атар пайамбарларды ер адамнан немесе йелден болуы мселесі бойынша ашарилер мен матуридилер арасында келіспеушіліктер бар. Ашарилерді пікірі бойынша йелдер арасынан да пайамбар болан. Ал матуридилер пайамбарлы тек ерлермен болуы тиіс деп есептейді. Ашарилер Мса пайамбарды анасына уахи етілгендігін (асас 28/7) жне хазіреті Мариямны тадаландыын (Али Имран 3/42; Мариям 19/17) длел ретінде сынады.

Бан айшы трде матуридилер: « » (Біз сенен брын да уахи берген адамдардан (ражул/ер адамдардан) басасын пайамбар ретінде жібермедік. Білмеседер білгендерден срадар) Анбия 21/7) – деген аятты длел ретінде келтіреді. Хазіреті Мса пайамбарды анасына уахи етілгенді Алланы бал арасына уахи етуі (Нахл 16/68) сияты нрсе екендігін жне оны пайамбарлы дрежеге жетелемейтінін уаттады.

Пайамбарлара жайыз нрселер. Пайамбарлар – біз сияты адамдар. Адамды жаынан атардаы адам мен пайамбар арасында айырмашылы жо. Пайамбарлар деттегі адам сияты тама жейді, сусын ішеді, жреді, йленеді, бала-шаалы болады, науастанады жне леді. Блар - пайамбарлар шін жайыз жне ммкін нрселер.

Пайамбарларды саны жне есімдері.Алашы адам жне алашы пайамбар – Хазіреті Адам мен соы пайамбар – Хазіреті Мхаммед арасында бірнеше пайамбарлар келген.

« » (Саан дейін де пайамбарлар жібердік. Оларды арасынан саан баяндаандар да бар, саан баяндалмаандар да бар) (Мумин 40/78), - деген аят ран Крімде барлы пайамбар баяндалмаандыын млімдейді.

« » (р мметті бір пайамбары бар) (Юнус 14/47) деген аят кптеген пайамбар жіберілгендігін баян етеді.

Кейбір хадистерде 124 мы, тіпті, 224 мы пайамбар жіберілгендігін, осыларды ішінде 315-і расул боландыын млімделген (Ахмад бин Ханбал, Муснад 266).

ран Крімде есімдері баяндалатын пайамбарларды саны – 25. Олар: Адам, Идрис, Нух, Худ, Салих, Лут, Ибраим, Исмаил, Исха, Яуб, Юсуф, Шуайб, Харун, Муса, Даууд, Сулайман, йюб, Зулкифл, Юнус, Ильяс, Аляса, Закария, Яхя, Иса жне Мхаммед.

Осы аталан пайамбарлардан баса ранда Узайрды, Ломанны жне Зуларнайнны аты да баяндалады. Осы шеуі пайамбар ма лде Алланы уали лдары (улие) ма екендігі туралы бір шешім жо.

Пайамбарларды дрежесі мселесі. ран Крімде пайамбарлара ешандай айырым жасамаан: « »

(Пайамбарлар Раббы тарапынан зіне тскенге иман келтірді, мміндер де (иман келтірді). Барлыы Аллаа, періштелеріне, кітаптарына, пайамбарларына иман келтірді. Алланы пайамбарларынан ешбірі арасында айырым жасамаймыз. Есіттік, бой сынды. Ей Раббымыз, кешіріміді паналады! айту саан, - деді) (Баара 3/285).

Осы маынамен арастырыланда аятта аны баяндалып отыраны даусыз. Ммін Алла тарапынан жіберілген пайамбарларды барлыына иман келтіреді. Ал ардаты Мхаммед пайамбара иман келтірмеген яудилер мен христиандара осы аята сай айыпталады.

Пайамбарларды барлыына иман келтіру трысынан араларында айырмашылы жо боланымен кейбір пайамбарларды жоары дрежені иеленетіндігі баяндалады:

« » (Сол пайамбарларды кейбірін згелерінен жоары ылды. Алла оларды кейбірімен сйлескен, кейбірін дрежесін жоарылатан.) (Баара 3/253)

Осы тста пайамбарларды дреже жаынан жоарылыын оларды мойнына жктелген міндеттері мен жауапкершіліктеріне байланысты баалауа болады. Демек, кейбір пайамбарлара згелерімен салыстыранда анарлым ауыр жне иын міндеттер жктелген. Жктелген міндеттер мен ктерген жкті ауырлыы оларды згелерден жоары ылатыны сзсіз.

Десек те пайамбарларды барлыы - негелік иесі жне жоары дрежелі адамдар. Оларды барлыы кнсіз (масум). Біра, кейбіріне те ауыр міндеттер жктелген. Осыан байланысты мсылман ламалары кейбір пайамбарларды лылы, жоарылы маынасын білдіретін «улу-л-азм» деп атайды жне мына аятты длел ретінде келтіреді.

« » (Кезінде біз пайамбарлардан уде алды. Сенен де, Нухтан, Ибраимнен, Мсадан, Мариямлы Исадан да берік ант аланбыз.) (Ахзаб 33/7).

Демек, «улу-л-азм» пайамбарлар Хазіреті Нух, Хазіреті Ибраим, Хазіреті Муса, Хазіреті Иса жне Хазіреті Мхаммед болып табылады.

Осылармен атар мсылмандар Хазіреті Мхаммедті барлы пайамбарлардан жоары деп сенеді. йткені, ардаты Мхаммедты пайамбарлыы лемдік, барлы адам баласына жіберілген, оны алып келген діні ияметке дейін кшін жоймайды, ол пайамбарларды е соысы жне оны мметі мметтерді ішіндегі е айырлысы.