Ханафи мзабінда е дрыс ойды шыару аидалары
1) Бір мселеде имам[4] мен екі шкіртіні[5] ойлары келісімді болса, ол птуадан шегінуге болмайды.
2)Имам мен бір шкірті бір ойда болса, ал екінші шкіртіні ойы блек болса, оны ойы станылмайды.
3) Екі шкірті бір ойда болса, мселені баытына аралады. Мселе лшылыа атысты болса, имамны ойы ала шыады. Мселе сота, мираса жне куліктерге атысты болса, бу Юсуфты ойы ала шыады. Мселе туысты атынастара атысты болса, Мхаммедті ойы ала шыады.
4) шеуіні келісімі бойынша истихсан тсілі ияс тсіліні алдына шыады. ияс ижма пен рыпа айшы болан жадайда истихсан иясты алдына шыады.
5)Бір мселеге атысты имамны птуасы табылмаса, алдымен, бу Юсуфты, кейін Мхаммедті, кейін Зуфарды, кейін Хасан ибн Зиядты сздері алынады.
6) Бір мзабтаі кімді баса мзабті кімімен жарамсыз ету дрыс емес.
7) з мзабі бойынша ате істелген лшылыты айта атармауы шін, баса мзабтаі «дрыс» деген кімге сйену дрыс емес.
8) Бір мзап бойынша істеліп жатан лшылы сол мзап бойынша аяталуы ужіп.
9)Бір мселеге атысты «дрысы мынау», ал «птуа» мынау деген екі ой кездескенде птуа ала шыады. йткені ханафи мзабіндаы «Заир ар-риуая» дрежесіндегі мтіндерде ыждаатты бекіген «птуа» ымы «сахих» ымынан кштірек.
10) Мтажды ысан ауыр кй тумаса, мфти лсіз сзбен кім айтпайды жне птуа бермейді.
Таарат
(Тазалы)
Бірінші блім: Таарат
Мсылманны лшылыы зін таза стаудан басталады. Сол себептен фи кітаптары з мазмнын «Таарат» мселесінен бастайды. «Таарат» - намазды кілті, ал намаз иманны кілті. лиден, Алла таала оан разы болсын, пайамбарымыз(саллаллау алайи уа саллам)былай деді:
( )
«Тазалы - намазды кілті. Ткбір[6]намаза (асиетті мінжата) кіргізеді, ал слем беру шыарады»[7].
«Таарат»сзіні маынасы:
Тілдік маынасы: тазалы, таза болу, тазару.
Шариатты маынасы: дретсіздіктен тазару жне нжістен тазару.
Тазалыты артышылыы турасында Алла таала ран Крімде былай дейді:
«Расында, Алла туба етушілерді жне таза жрушілерді жасы креді»[8]. Оны артышылыы, сондай-а пайамбарымызды (саллаллау алайи уа саллам) хадисінен де крінеді:
( )
«Тазалы – иманны жартысы»[9]. Жалпылап айтанда, тазалы дегеніміз - адамны лас нрселерді барлы трінен таза болу. Деректі трыдан денедегі, киімдегі, лшылы орнындаы сезіп білінетін нжістерден, ал дерексіз трыдан кнлардан тазару.
Дретсіздіктен тазару
Дретсіздік екіге блінеді:
1. Кіші дретсіздік. Кіші дретсіздіктен тазару шарасы дрет алу арылы жасалады.
2. лкен дретсіздік. лкен дретсіздіктен тазару шарасы сыл йыну арылы жасалады.
Нжістен тазару
Нжістен тазару дегеніміз - денедегі, киімдегі жне намаз оылатын орындаы нжісті жуып кетіру. Нжісті де, дретсіздікті де кетіретін негізгі нрсе – су.
Нжіс екіге блінеді:
І. Ауыр нжіс
1.Ара. Алла таала айтады:
«й иман келтіргендер! Расында, ара, мар, пттар жне бал ашатын отар – шайтанны амалына жататын арам істер. Олара жаындамадар, сонда тыласыдар»[10]. Спиртті[11] де кімі осындай. Оны ішке абылдауа тиым салынады. Алайда шарасыз жадайларда баршаны ажетсінуіне айналандытан, спиртті сырт ем шін олдануа рсат етіледі.
2. Хайуанаттардан аан ан. Алла таала ран Крімде айтады:
«(й, Мхаммед!) Маан уахи етілген нрседе таматанушы шін лекседен, аан аннан жне доыз етінен баса нрселерді арам крмеймін...»[12]. Мал бауыздалып аны аан со етті, бауырды, ккбауырды жне тамырды бойында алан ан есепке алынбайды. Абдулла ибн Омар, Алла таала оан разы болсын, Аллаты елшісіні (саллаллау алайи уа саллам) былай дегенін жеткізді:
) )
«Сендерге екі лік жне екі ан адал етілді. Екі лік дегенім - балы пен шегіртке, екі ан дегенім - бауыр мен ккбауыр»[13].
3. Адамны зрі мен нжісі, денесінен блінетін ан мен ірі, мшесінен блінетін шует, мзи, уди сулары. Ибн Аббастан, Алла таала оан разы болсын, Аллаты елшісі (саллаллау алайи уа саллам) екі абірді асынан тіп былай деді:
( )
«Расында, бл екеуі абірлерінде азап шегуде жне лкен кн шін емес. Біреуі зрінен сатанбайтын, ал екіншісі сек таситын»[14].
Анас, Алла таала оан разы болсын, айтады: «Пайамбар (саллаллау алайи уа саллам)дрет сындыранда мен су келіп беретінмін. Ол астын сумен жуатын»[15].
Ибн Аббас, Алла таала оан разы болсын, айтады: «Шует, мзи[16] жне уди суларына атысты кім мынандай: шуеттен кейін сыл йыну ажет, ал мына екеуінен кейін дрет аланы - жеткілікті, яни мшесін жуып дрет алады»[17]. Шует мейлі адамдыкі, мейлі жануардыкі болсын, нжіс саналады. Киімге тиген шует дымыл болса, сумен жуып тазартылады, ал кебу болса, жумай-а ысылап тазартуа болады.
Айша, Алла таала оан разы болсын, шует жайында былай деді: «Аллаты елшісіні (саллаллау алайи уа саллам) киімінен шуетті жуып кетіретінмін. Ол намаза шыанда киіміні жуылан жері крініп тратын»[18]. Таы бір сзінде: «Аллаты елшісіні (саллаллау алайи уа саллам) киімінен шуетті кебу болса, ысылап кетіретінмін, ал дымыл болса, жуатынмын»[19].
4. Доыз. Доыз - млде нжіс.
«(й, Мхаммед!) Маан уахи етілген нрседе таматанушы шін лекседен, аан аннан жне доыз етінен баса нрселерді арам крмеймін...»[20]. Доызды етімен оса сйегі де, ылы да, терісі де, тіпті делген болсын нжіс саналады.
5. Еті арам ит, жыртыш, тышан секілді хайуанаттарды зрі, тезегі жне сілекейі. Имам бу Ханифаны айтуынша, итті жалпы болмысы нжіске жатпайды. Адамдар оны кзетке, аа, таы да баса ажеттеріне пайдаланады.
6. лексе. Біра сйегі мен терісін пайдалануа болады. Аллаты елшісі (саллаллау алайи уа саллам) Субана, Алла таала оан разы болсын, былай деді:
( )
«Субан! Фтимаа сйектен жасалан ала мен піл сйегінен жасалан екі білезік сатып келші»[21]. Ибн Аббастан, Алла таала оан разы болсын, пайамбарымыз (саллаллау алайи уа саллам) былай деді:
( )
«андай тері болсын, делсе, таза болады»[22].
Ибн Аббас, Алла таала оан разы болсын, Аллаты елшісіні (саллаллау алайи уа саллам) былай дегенін естіді:
( )
«Тері делсе, таза болады»[23]. Тері не химиялы заттармен не кнге кептіру жолымен деледі.
7. Жерде жріп іш босататын тауы, йрек жне аз трізді старды саырыы.
8. Еті адал хайуандарды тезегі имам бу Ханифаны кзарасында ауыр нжіске жатады. Алайда бу Юсуф пен Мхаммед оны жеіл нжіске жатызады.
ІІ. Жеіл нжіс
1. Еті адал жануарды зрі. Анасты айтуынша, Алла таала оан разы болсын, Мдинада біраз адамдар жеркенушілік сезіп іштері ауырады. Аллаты елшісі (саллаллау алайи уа саллам) олара тйелерге жаын жрулерін, оларды сті мен зрін ішулерін бйырады[24]. Осы себептен, имам бу Ханифа тйені зрін жеіл нжіске жатызады.
2. Жыртыш старды жне жыртыш болмаанымен еті арам старды, сонымен атар уеде іш босататын старды саырытары - жеіл нжіс. Ал еті желінетін торай, кгершін секілді старды саырыы - таза.
Нжісті млшері тмендегідей болса, есепке алынбайды:
1. Ауыр нжіс дирхамны салмаындай[25] болса, немесе клемі алаан тередігіндей болса.
2. Жеіл нжіс киімні немесе денені трттен біріндей клемге жайылса.
Есепке алынбайтын нжіс трлері:
1. Киімге, денеге жне орына инені шындай шашыраан зр.
2. Денесінде нжіс болан мйітті жуындыранда жуушы кісіні стіне шашырайтын су.
3.Тсеке нжіс тиіп, кеуіп кетсе, оан йытаан кісіні киімі мен денесі быланбайды. Алайда йы кезінде терлегендіктен нжісті сері киіміне жса, киімі нжістенеді.
4. Жайылып тран киім жердегі кебу нжіс орына тссе жне нжіс киімге жпаса, киім нжістенбейді. Сол сияты ол жерге адамны олы не аяы тисе, осы кім жреді.