Баса ажайып жадайлар.

1. Ирхас – пайамбарлыа міткер болатын адамны пайамбар ретінде жіберілмей трып, оны пайамбар болатынын длелдейтін ажайып оиа.

2. Керемет – пайамбарына шын кілімен сенген жне оан ыждахаттылыпен бой сынан уалилерден (улиелерден) туындайтын оиа. Негізінде бір улиені кереметі оны йыан пайамбарды мжизасы болып табылады. ажайыптылы жаынан керемет пен мжизаны арасында айырмашылы жо. Араларындаы ерекшелік мжиза пайамбарда, керемет улиеде болады. Сонымен атар мжизада пайамбарлы идеясы орын алса, кереметте орын алмайды.

3. Маунат – тыырыа тап болан ммінді Алланы ажайып жолмен иындытан, мазасыздытан таруы деген сз.

4. Истидраж – кпірлер мен кнар адамдарды алауына арай пайда болатын ажайып оиа.

5. Иханат – кпірлер мен кнар адамдардан оларды алауына айшы трде пайда болатын ажайып оиа. Мысалы, алая пайамбарларды бірі – Мусайламату-л-Каззаб бір кзі соыр адама кзі туір болсын деп да жасаан, сонда оны кретін кзі де крмей алан.

ран Крімде орын алан кейбір мжизалар. ран Крімде кейбір мжизалар баяндалады. Осыларды е бастылары мыналар:

1. Ибраим пайамбар Бабыл (Вавилон) билеушісі Намруд тарапынан ота тасталан. От Алланы « » («Ей от! Сен салын бол, Ибраимге зиян тигізбе!» - дедік біз ота) (Анбия 21/69) – деген міріне бой сынып, Ибраим пайамбарды жапады;

2. Салих пайамбарды Самуд ауымыны талабы бойынша тйе (мая) шыаруы, Самуд ауымы азындап тйені союы, осыны нтижесінде Алла Тааланы орынышты жер сілкінісі арылы оларды рдыма жіберуі (Шуара 26/141-158).

3. Яуб пайамбарды лы Юсуфты кйлегін соыр болан кзіне сртуы нтижесінде кздеріні ашылуы (Юсуф 12/92-96);

4. Мса пайамбарды олындаы аса таяыны жылана айналуы (Таха 20/17-21), олын олтыына сып шыаранда олыны кемістіксіз, аппа болуы (Таха 20/22; Намл 27/12; асас 28/32), асасыны Перауынны алдындаы сиыршыларды жіптері мен таятарын жтуы (Таха 20/6570), асасын теізге ран кезде, теіз жарылып, Исраиллдарыны осы жолдан туі, одан Перауын мен скері тер кезде, теізді айта жабылып, оларды суа батыруы (Шуара 26/61-66);

5. Слеймен пайамбарды бір спен сйлесуі (Намл 27/20-28), мырсаны сзін тсінуі (Намл 27/18-19), Саба патшайымыны таын кзді ашып жманша алып келуі (Намл 27/38-42);

6. Иса пайамбар Алланы рсатымен балшытан с жасап, оны рлеген кезде, оны жанды с болып шуы, лілерді тірілтуі, туыланнан соыр жне алапес ауруына шалдыан адамды емдеуі (Маида 5/110), хауарилерді (апостол) тінішімен аспаннан дастархан тсіруі (Маида 5/114-115).

Ардаты Мхаммед пайамбарды пайамбарлыыны сипаттамасы. Ислам ойлау жйесі дстрінде хазіреті Мхаммедты пайамбарлаына сипаттама беретін кптеген мжизалы оиалар баяндалады. Оларды аылды, сезімдік жне хабари деп ш топпен арастыруа болады:

Аылды мжиза.Хазіреті Мхаммедті пайамбарлыын длелдейтін е негізгі али мжиза – ран Крім. Алла р пайамбара сол пайамбар мір сретін оамда ке таралан мселеде мжиза берген. Мысалы, сиыршылы ке таралан кезеде хазіреті Мсаа сиырды кшін жоятын мжиза берілді. Мхаммед пайамбар дуірінде де арабтар арасында дебиет ерекше дамыан. ран Крім арабтарды деби жетістігін артта алдыратын рі сздік рылымы, рі маыналы жаынан мжиза болды. Ардаты Пайамбар арабтара ранны сасын дниеге келуді сынан, біра, олар оны сасын дниеге келе алмай, Пайамбармен соысуды тадаан. Егер олар рана сайтын бір туынды дниеге келе аланда иын да ауіпті соыса бармас еді. Ендеше ран тсілі, шешендігі мен тере маыналыы жаынан арабтар оан сасын дниеге келе алмайтындай мжиза болып табылады.

Осылармен атар, ран андай жаынан мжиза екендігі жаынан кейбір кзарас ерекшеліктері орын алан. Мутазилиттерді кпшілігі сздік рылымы (назым) мен ралуы (талиф) жаынан ранны мжиза екендігін уаттайды. Оларды пікірі бойынша ран ліні тірілту сияты адамны олынан келмейтін оиа болып табылады. Осы себеппен ран – пайамбарымызды нубууатына сынылан длел. Осылармен атар сезімдік мжизалар, моральды жне трмыс-тіршілігіндегі оиалар ардаты Мхаммедті нубууатын дйектейтін мжизалар ретінде крсетіледі.

Мутазилиттер ішінде Наззамны зіне тн кзарасы да бар. Ол ранны айыпты хабарлар беруі жаынан мжиза екендігін уаттайды. Наззам адамдар сасын дниеге келе алмайтыны жаынан ранны мжиза екендігін мойындады. Біра, оны пікірі бойынша адамдар ранны сасын дниеге келуге абілетті. Біра, Алла адамдарды оны істеуіне шектеу ойан. Шииттік каламшылар Муфид пен Муртаза тарапынан да уатталан аталан кзарас «сарфа концепциясы» ретінде танымал.

ран Крім ылым мен нерден махрм халыа келгенімен, лемні жаратылысы мен тртібі жайлы млімет беруі, аншама асырлардан со длелді ылымдар мойындаан наты, траты мліметтерге айшы келмеуі де оны мжиза екендігін крсетеді.

Сезімдік мжиза.Хисси мжизалар – ардаты Пайамбар тірі кезінде адамдар кздерімен кріп, ку болан таажайып оиалар. Оларды кейбірі ретінде мыналарды атап туге болады:

А) Айды екіге блінуі (Бухари, Манаиб 27);

) ыса тнні бір стінде Масжид Харамнан Масжид Асаа баруымен исра жне мираж мжизасы (Исра 17/1).

Б) Тасты сйлеуі (Муслим, Фазаил 2);

В) Алашы кездерде жанында тпа оыан рма бренесін мінбер жасааннан со, Пайамбар мінберге шыан сайын оны ыырсуы, осыан орай, пайамбарымызды оны жанына барып, сипауы жне лгі брене ыырсуын оюы (Бухари Манаиб 27);

Г) Хайбар жорыында бір иудей йелді улап уыран ой етін Пайамбара сынуы, етті улананын хабарлануы (Бухари Тин 55; Муслим, Салам 18; бу Даууд, Дият 6).

Хабари мжиза. Ардаты Пайамбарды ткен замана жне болашаа атысты берген мліметтерді дл шыуы оны мжизалыынан блтартпас длел болып табылады.

А) Брын ткен халытарды тарихын оымаса да яхуди мен христиан ламаларыны брын ткен пайамбарлар мен ежелгі халытар жайлы ойан трлі-трлі сратарына ран аяттары немесе з сздерімен Мхаммед пайамбарды жауап беруі Алланы пайамбара айып мліметтер бергендігін крсетеді.

) Бдір шайасы кнінде дшпан скері ішінен кімні, ай жерде летінін алдын ала Пайамбарды хабарлауы жне ол сол хабара сай жзеге асуы оны пайамбарлы мжизасына длел болып табылады.

Б) ран Крімдегі «Жаында ол (мшірік) ауымы бзылады жне олар арта айрылып ашады» (амар 54/45) аяты Меккеде тскен. Аятта хабарланан оиа Бдір шайасында жзеге асты.

В) ран Крімдегі «ранды саан парыз ылан Алла рине, сені жерге (Меккеге) айтарады» (асас 28/85) аятындаы хабарлама Меккені алынуымен жзеге асты.

Уахи жне уахиді келу трлері. Тсіндірмелі сздікте уахи «жасырын сйлеу», «сыбырлау», «дыбыс шыару», «хат жазу» деген маыналарды білдіреді. Ал діни термин ретінде «уахи – Алла Тааланы алаан нрселерін пайамбарларына мні бізге беймлім жолмен жеткізуі, шабыт (илхам) беруі деген сз. Уахи - згеше, сасы жо жадай, хал. Оны алай жзеге асатынын, мні мен асиеті андай болатынын тек пайамбарды зі ана біледі. Ал уахиді мнін оны басынан ткермеген адам тсіне, сезіне алмайды. Уахи – Алла мен пайамбар арасындаы пия. Алайда, уахиді келу трлері мен формалары пайамбарды ткерген психологиялы жадайларды баяндауа ммкіндік бар. Уахиді мнін, оны алай болатынын адамдарды біле алмауы уахиді жоа шыаруа алып бармауы тиіс.

Ардаты пайамбарымыза уахи мына жолдармен, формалармен келген:

1. Шынайы тс.Уахиді е бастапы трі осындай формада жзеге асандыы баяндалады. Ардаты Пайамбарымызды крген тстері мірінде сол кйінше айталанды. Хазіреті Айша (. 678ж.) осы таырып туралы былай дейді: «Пайамбарымызды крген тстері тура сол кйінше айталанатын. Осы тстер ааран та сияты ап-аны болатын» (Бухари, Баду-л-Уахи 3; Муслим, Иман, 252; Тирмизи, Манаиб, 6). Сахабалар мны білгендіктен, Пайамбарды ешандай оятпаан, оны зі оянуын кткен.

2.Уахиді келесі бір трі ардаты Пайамбарымыз ояу кезіндеуахиді Пайамбар жрегіне Жабраил тарапынан йылуы, рлеуі арылы жзеге асты. Осындай трдегі уахи жайлы ранда былай баяндалады. « 193 194 » (Оны сенімді рух (Жабраил) жеткізді. Ескертуші болуы шін жрегіе дарытты. Ол айдан аны араб тілінде жіберілді.) (Шуара 26/193-195). Ардаты пайамбарымызды бір хадисінде былай делінген: «Руху-л-удус ризыы біткенге дейін ешкімні лмейтінін мені жрегіме салды (илхам етті). Ендеше Аллаа арсы келуден са болыдар. Ризытарыды іздегенде жасы жолды стадар» (Хадисті Хаким, Табарани жне бу Нуайм риуаят еткен; Ажлуни, Кашфу-л-Хафа, І, 231).

3. Жабраилді адам бейнесіне еніп, алып келген уахи трі де бар. Уахиді е оай трі осы болып табылады. Жабраил кбінесе Дыхия атты сахабаны бейнесінде еніп, келетін. Жибрил хадисі деген атпен танымал хадис осы жолмен келген.

4. Келесі бір уахи трі Жабраил пайамбара крінбестен, оырау дауысына сас бір дыбыспен келген. Харис бин Хишам (.639 ж.) атты бір сахаба «Ей Алланы елшісі саан уахи алай келеді? – деп сра ояды. Оан ардаты Пайамбарамыз былай деп жауап берген.: «Кейде маан оырау даусы сияты келеді, маан е ауыр тиетіні де осы. Мен осы халден айыпай трып-а періштені маан айтанын жаттап аламын. Кейде періште маан бір адам кейпінде крінеді, менімен сйлеседі, ал мен оны айтандарын жасылап жаттап аламын» (Бухари, Баду-л-Уахи, 2). Пайамбара ескерту, орыту масатында келген аяттар уахиді осы трімен келген. Уахиді осы трі келген кезде, Расулулла атты мазасызданатын, дірілдейтін жне терлейтін. Хазіреті Айша былай дейді: те суы бір кні Пайамбарымызды уахи келген кезде крген едім. Кн суы болса да Расулулла лгі хал ткен кезде самайынан тер аыл-тегіл аатын. (Бухари, Баду-л-Уахи 2; Насаи, Ифтитах, 37).

5. Жабраил з бейнесінде де уахи алып келген. Мндай уахи тек екі мрте ана келген. Оны біріншісі, пайамбарлыты алашы кні Хира тауында болса, екіншісі Миражда болды.

6. Хазіреті Пайамбар ояу кезінде арада ешандай пердесіз-а тікелей Алламен сйлесуі арылы да уахи етілген. Бл мираж тнінде болды.

8. зі крінбесе де Алладан тікелей келген уахиде Хазіреті Пайамбарды Алламен перде арасында сйлесуі. Миражда бес уаыт намаз осы жолмен уахи етілген.

АХИРЕТ

Ахиретке иман. Ахирет кніне иман – иман негіздеріні бірі жне иман негіздері ішіндегі маызды таырыптарына жатады. Себебі, діни кімдерді орындау тек ахирет кніне сенумен ана жзеге асады жне белгілі мнге ие болады. Егер ахиретке иман деген сенім болмаанда зге иман негіздеріні ешбір мні алмаан болар еді. Ондай жадайда, адамдарды дінге деген жауапкершілігі жоалады. Жасылы істеуді, жамандытан аула болуды, ибадаттарды орындауды ешбір маызы алмайды. Осыан орай, ахирет кніне иман иман негіздері ішіндегі маызды орынды иеленеді.

Ахиретті бар екендігіне бірнеше али длелдер сынылса да оны бар екендігін насстара сйене отырып длелдеуге болады.

Ахирет мірі рандаы кптеген аяттарда баяндалады. Ахиретке иман мселесі – маынасы аны таырыптарды бірі. Осыан орай, ислам сенім ілімінде ахиретке иманды жоа шыаран адам ммін бола алмайды. Ахиретке иман Аллаа иманмен бірге ранда е кп баяндалан иман негіздеріне жатады (Баара 2/4, 62, 177; Ала 87/16-17; Духа 93/4 т.б.). Ахиретке сену ммінні басты ерекшеліктеріні бірі екендігін жне ахиретке сенбегендерді жадайын баяндайтын аяттар былай баяндалады:

« 1 2 3 4 » (Тасин. Бл ранны жне айын кітап аяттары (1). Бл – мміндер шін тура жол жне уаныш хабаршысы (2). (Ммін деген) намаз оиды, зекет береді жне ахирет кніне сзсіз сенеді (3). Расында ахиретке сенбейтіндерді ылан істерін здеріне крсеттік. Содан со олар сандалып алды (4). Олар тбі атты аара кезігеді, иямет кнінде барынша зияна шырайтындар солар болады (5). (Намл 27/1-5)).

« » (Бізді аяттарымызды жне иямет кнінде кездесетінді тірік деушілерді ылан жасылытарыны брі зая кетеді. Олара тек ылмыстарына арай жаза беріледі.) (Араф 7/147).

« » (Олар саан тсірілген кітапа да, сенен брынылара тсірілген кітапа да сенеді жне ахиретке шексіз иланады) (Баара 2/4).

« » (Аллаа олар жала жаппа па? лде есінен адасан ба? Ешандай олай емес. Ахиретке иман келтірмейтіндер азапта алады, млде адасандар болып саналады.) (Саба 34/8).

Ахирет мірі ран аяттарымен атар сахих хадистерде де орын аландытан ол ислам теологиясында проблеманы туындауына себеп бола алмаан. Ахиреттегі жадайларды барлыы айып, яни, метафизикалы таырыпа жататындытан, осы таырып бойынша мліметтер уахиге негізделуі тиіс. Уахимен атар ислам дініні алашы негелі лгісі – ардаты Пайамбарды сздері де осы мселеге длел ретінде сынылады. ранда ахиретті бар екендігі, адамдар мгілік мірде айта тірілетіндігі, бл дниеде істегендері есепке тартылатындыы жне осы есепті нтижесінде кнсі жотары немесе сауабы молдары жмаа кіретіндігі, ал кнсі кптері мен сауабы аздары кнлары кешірілмесе, тозаа тсіп, істеген кнларыны млшеріне арай азап шегетіндігі, алайда, иманды боландытан, соында тозатан шыып, жмаа кіретіндігі туралы баяндайтын аяттар бар. Осы таырыппен байланысты уахиде орын алан жадайларды мнін адам аылы толытай мегеруі ммкін емес. Мысалы, ранда Исрафиль періштені «ср» деп аталатын бір нрсені бірінші мрте рлеуімен бкіл жандыларды летіндігін, екінші мрте рлегенде айта тірілетіндігін баяндайтын аятта (Зумар 39/68) орын алан «сурды» мнін адам аылымен тсініу ммкін емес. Сур сзі «керней» деген маына бергенмен Исрафиль деп аталатын періштені рлейтін сурді наты мнін тек Алла ана біледі. Міне, осы трізді нрселерді мні мен маынасы тек Аллаа ана аян. Ал адамдар оны уахиде алай орын алса, сол кйінше абылдауа міндетті.

Адамны ішкі лемі мен психологиясы негізге алынан кезде ахирет міріні бар екендігіне сенуі аса иян дние емес. йткені адамдар істеген амалдарына байланысты бетпе-бет келген станымдарында оны жемісін з дегейінде ала алмайды. Кейде оны ебегі еш кеткендей болып крінеді. Осыан орай, адамны ішкі лемі лгі амалды нтижесін баса мірде кретініне сенімді болады.

1. Адамны жан дниесінде орын алан ділдік сезімі жне дайлы ділдік болады деген сезім ахиретке сенуді ажет етеді. йткені, мір сріп жатан бл дниеде андай да бір жзеге асырылан ылмыстар жазаланса да мірде ділдік толы трде жзеге аса бермейтініне ку болып жатамыз. Ал ділдікпен жазалау немесе марапаттау ахиретте толытай жзеге асатыны рас. Онда длелді жеткіліксіздігі, ділетсіздік деген нрсе млдем жо. Барлыы істеген рбір амалыны игілігі мен злымдыыны жемісін креді.

2. Адамда орын алан жауапкершілік сезімі бар. Осы сезім ахиретке сенімді ажет етеді. Алла адамды жасы мен жаманды, туралы пен ателікті, ізгілік пен злымдыты ажырата білу жне оларды тадай алу абілетімен жаратан. Осы тадай алу абілеті арылы адам жасы мен жамана, ділдік пен злымдыа бет бруына арай жауап береді. Адам з ісіне жауапты екендігін ына отырып, ахиретті бар екендігіне сенеді.

3. Адамны жан дниесінде мгілікке деген сезім ахиретке сенуді ажет етеді. рбір адам шексіздікке мар жне штар екендігін бгінгі психология ылымы длелдеген.

4. Адамны белгілі бір масат ойылмастан, бостан баса жаратылмаандыы белгілі. Осы тсінік ахиретке сенуге алып барады.

Ахирет тсінігі.Ахирет сзі тсіндірмелі сздікте «соы», «кейіннен болан», «соы кн», «бл дниеден баса, ліммен басталатын жаа жне мгілік мір» деген маыналарды білдіреді. Араб тіліндегі «ахирет» сзі діни термин ретінде исламны теологиялы дебиеттерінде р алуан маынада олданылан. Дегенмен де жалпылы трде алынанда бл дниеден кейінгі мірді атауы ретінде берілген. Біра, ахирет мірі ашан басталады? - деген сраа ртрлі жауап берілген. Ахирет мірі ліммен бастала ма, лде айта тірілуден со жзеге аса ма? - деген сра аясындаы тартыстар орын алан.

Ахирет тсінігі – Исрафиль періштені Алланы мірімен ияметті болуы шін сур деп аталатын кернейді бір мрте рлеуінен екінші мрте рлеуіне жне одан со жаннаттытарды жанната, жаханнамдытарды жаханнама кіруіне дейінгі уаыта немесе сурды екінші мрте рлеуінен басталып, мгілікке жаласуына дейінгі кезеге берілген атау. Ахирет міріне жасалан анытамалар жалпы аланда осылай жасалады. Осы анытамалара араанда лімнен кейін басталатын жне айта тірілуге дейінгі жаласатын кезе хадистерде «барзах лемі», «абір мірі» деп аталады. Тірілумен басталатын ахирет міріні бар екендігі жне онда болатын жадайлар ран мен хадистерде мейлінше аны баяндалады. Ал абір міріні жне абірде болатын адамдарды марапатталуымен немесе жазалануымен байланысты настар ахирет мірін баяндайтын настар сияты аны, наты емес. Мысалы, абір мірімен байланысты хадистерге араса, ол мутауатир сипатындаы хадистерге жатпайды. Алайда, осы таырыпты баяндайтын хадистерді Тафтазани «осы типтес хадистерді жекелеп аланда мутауатир дрежесіне жетпегенмен, осы мазмндаы хадистерды саны те кп боланына арай отырып, оларды тауатир болуы тиіс», - деп абір мірімен, абір сратарымен, абірдегі марапат пен жазаны бар екендігімен байланысты хадистерді ли Сунна ламаларыны пікірі бойынша осындай ерекшелігіне арай отырып, мутауатир дрежесін иелене алатынын уаттайды.

Адам лген кезде дние міріні бітетіндігі белгілі. Біра, лумен артынша ахирет міріні басталатындыы немесе басталмайтындыы ламалар арасында тартыса себеп болан. Ахирет міріні Исрафильді сурді рлеуімен басталатынын уаттайтындармен атар, оны адам лімімен басталатындыын ала тартатын кзарастар да бар. Осы кзараса араанда ахирет мірі - «адамны лімімен басталып, Исрафильді сурді рлеуімен айта тіріліп, мгілікке жаласатын мір» деп есептеледі.

абір мірі.Бл дние мен ахиреттік мір арасындаы абір мірі «барзах мірі» деп аталады. «Барзах» екі нрсе арасындаы тосауыл, шекара, шек деген маыналарды білдіреді. Барзах лемі бл дние мен ахиреттен блек арастырылады. Адам лген кезден бастап, иямет, Исрафиль періштені сурды екінші мрте рлеуімен айта тірілуге дейінгі кезе «абір» немесе «барзах» лемі деп аталады. Осы аралы кезе жайлы ламалар арасында аса тартыс орын ала оймаан. Біра, бл ай кезе? лген адамдарды осы кезедегі жадайы алай болады? Осы кезеде адамдар сраа тартыла ма? лген адамдар бл дниеде істеген жасылытары мен жамандытарына арай азап немесе марапат кре ме? – трізді сратар ислам теологиясына тартыса арау болан?

Сунниттік кзарасты олдайтын ламалар жалпы аланда абір мірін ахирет міріні бір блігі ретінде арастыран. Олар абірде сраа тартылатынын, осы сраа арай игілікке немесе иындыа тап болатынын уаттайды. Осыан орай, ааид кітаптарында «абір – ха, абір сратары – ха, абір азабы мен ныметі – ха» сз тіркестері кптеп кездеседі.

лгеннен со иямет болып, Исрафиль періштені сурды екінші мрте рлеуіне дейінгі кезе – барзах лемінде андай да бір типтегі бір мірді бар екендігін абылдаан каламшылар абір сратары, марапат пен жаза сияты жадайларды жзеге асуы шін адамны лімімен бірге денеден блінетін рухты денемен атынасы бар деп есептеген. Біра, осы атынас жайлы ламаларды кзарастары аны, толытай тсінікті емес. Барзахта ныметті лаззатын, азабты иындыын рухты денеге айта орналасуымен жзеге асады. Басаша айтар болса, азап пен ныметті болуы шін абірде тірілу ажет. Осы каламшылар рухты денені аразы ретінде арастырмайды. Осы кзарас бойынша рух – денеден блек жаухар. Ол денесіз-а бар бола алады. Рухты денеден блінумен лім жзеге асады. Біра рух лмейді. абірде лмеген лгі рух денемен айта байланыса тсіп мір среді.

Осы кзарасты дйектеу шін каламшылар ран аяттар мен хадистерге ара сйеген. Осы таырып бойынша каламшылар мына длелдерді сынады:

« » (Таерте де, кешке де олар ота бет алып трады. иямет болан кезде Перауын тобын азапты е ауырына кірідер) (Мумин 40/46), - деген аятты абірдегі азапа длел ретінде сынан каламшылар таерте мен кешкені маынасы ияметке дейінгі мір нсалып тр деп есептейді. ияметке дейінгі азап абір азабы екендігі белгілі. Демек, аталан аят абір азабын нсап отыр.

« » (Кнларына орай, олар суа батырылды, оны артынан ота тасталды) (Нух 71/25), - деген аятта орын алан суа тншыу мен оны артынан ота тсу ли Сунна каламшылары тарапынан абір азабыны бар екендігіне длел ретінде сынылан. Тншыуды артынша ота тсуді мні ле сала абір міріндегі от болып табылады.

абір азабы мен сратар туралы Пайамбар хадистері де кптеп кездеседі (Бухари, Китабу-л-Жанаиз, 86; Тафсир, Сура 14; Муслим, Жаннат 17; ибн Мажа, Зухд 32). Осы хадистерді кейбіріне тоталып тер болса:

Ардаты Пайамбарымыз бір мазаратты жанынан тіп бара жатан кезде екі мазардаы ліні кейбір кіші-гірім нрселерге байланысты азап шегіп жатанын байады. Осы екі мазардаы лілерді бірі тірі кезінде (kouculuk), келесісі зрінен сатанбайтын. Расулулла жас бір бтаты алып, оны ортасынан екіге блген де оны бірін лгі мазарды біріне, екіншісін келесісіне адаан. Мны байап тран сахабалар неге блай істегенін сраанда «осы екі тая рап кеткенге дейін лгі екеуіні шеккен азаптары жеілдейді деп міттенемін», - деп жауап берген (Бухари, Жанаиз 82; Муслим иман 34; бу Даууд, Тахарат 26). Келесі бір хадисте «абір – ахирет ткелдеріні алашысы. Адам лгі ткелден тылса, одан кейінгі ткелдерден оай теді. Ал тыла алмаса одан кейінгі ткелдерден ту те иын болады» (Тирмизи, Зухд 5; ибн Мажа Зухд 32). Келесі бір хадисте «абір – жаннат башаларынан бір баша немесе жаханнам шырларынан бір шыр» (Тирмизи иямет 26), - деп баяндалады.

Келесі бір хадисте былай баяндалады: «лген адам крге ойыланда Мункар, келесісі Накир деп аталатын ара-кк екі періште келеді. Олар былай дейді: «мына Мхаммед деген адам жайлы не дейсі»? Сонда ол былай жауап береді: «ол – Алланы лы жне расулы. Мен Алладан баса дай жо, Мхаммед оны елшісі екендігіне кулік етемін». Сонда періштелер: «біз сені осылай дейтініді онсызда-а білетін едік», - дейді. Одан со оны мазарын жетпіс аршын кеейтеді. Таы да лгі лген адамны мазары нрландырылады. Одан со періштелер лгі ліге: «жат, йыта», - дейді. Сонда лгі лген адам жаняма барыдар да жадайды жеткізідер дейді. Періштелер оан: «зифафа (жаа некелескен адам йі) кірген жне те жасы кретін адам тарапынан ояндырылатын адам сияты махшар кніне дейін йытай бер», - дейді. Егер лген адам мнафы болса періштелерге былай дейді: «халыты Мхаммед жайлы бір нрселер айтатынын еститінмін, мен де солар сияты айтатынмын. Баса ешнрсе білмеймін». Періштелер: «сені осындай дейтініді онсызда-а білетінбіз». Одан со «жерге осы адамды ыспаа ал», - деп дауыс шыарады. Жер де оны атты сыа ысады... сонда сйектер парша-паршасы шыады. Ол махшар болана дейін мазарда осылай азап шегеді (Тирмизи, Жанаиз 70)».

Міне, осы жне осыан сас настара сйене отырып, ли Сунна каламшыларыны барлыы дерлік, тіпті сунниттік емес мазхаб кілдері де, мысалы алашы Мутазила ламаларынан баса кейінгі ламалары тарапынан абір міріні бар екендігі, онда сраа тартылатындыы, абір азабы мен марапатыны болатыны уатталан.

абірде сратарды, азап пен марапатты болуы шін айта тірілуді ажет екендігін негізге ала отырып, ияметтен брын айта тірілу ран сынан мнге айшы екендігін жне жоарыда баяндалан абір мірі мен жадайлары туралы сынылан длелдерге ате тсініктеме жасаландыын, абір мірі, абір сратары, абір азабы немесе марапаты сияты жадайларды абылдау ранмен йлеспейтінін ала тартан кзарастар да бар.

иямет.иямет сзі сздікте «тру» деген маыналарды білдіреді. Діни термин ретінде ияметті екі маынасы бар. Оны біріншісі - лем тртібіні бзылуы, барлы нрсені аста-кестеі шыып, жо болуы. Екіншісі – жо болып кеткендер мен лгендерді айта тірілтіп, трызуы, иямет кні трып, махшара бет алуы. Демек, иямет жо болуды жне айта тірілуді амтиды.

« » (Сур рленгенде Алланы алаан бір жаа, ккте боландар, жерде боландар барлыы леді. Одан со сур таы рленгенде сол стте аяа трып, ктіп трады) (Зумар 39/68), - деген аятта сурды алашы рленуінде иямет, екінші рленуінде айта тірілу болатыны баяндалады.

ияметті болуы аыл абылдай алмайтын былыс емес. йткені барлы жаратылысты жотан жаратан Алла осы жаратылысты одан ары жаласа беруі шін оан тртіп пен йлесімділік орнатан. ран аяттарында орын аланы сияты осы тртіпті жойып, лемдегі йлесімділікті жо ылу Алланы ана діретімен болатыны айын. Демек, лемдегі барлы нрсені жаратан, белгілі тртіп мен задылы ойан Алланы оны з алауымен жо ылуын аыл алай жоа шыарсын. Осыны баяндайтын ран аяттары да кптеп кездеседі.

« 1 2 3 4 5 6 7 8» (Жер атты сілкінгенде, жер ойнауынан барлы жк шыып аланда, адамдар не болып алды деп сасанда – жер з хабарын жеткізеді. йткені Раббы оан сондай мір берді. Бл кнде адамдар з амалдарыны орытындыларын іздеп, топ-топ болып бытырап кетеді. Кімде кім тозаны салмаындай жасылы істесе, оны сауабын креді. Кімде-кім тозыны салмаындай жаманды істесе, соны зардабын тартады) (Зилзала 99/1-8).

« 1 2 3 4 5 6 7 8 9 »

(иямет айым боланда ешкім оан арсы тра алмайды. Жер атты тербеліп, таулар таландалып, тозадай шан шата (кейбіреу тозаа кіріп) дрежесі тмендейді де, (енді бірі жмаа кіріп) дрежесі жоарылайды. (иямет кні сендер) ш топа блінесідер. Бірінші топа оынан трандар жатады, ал олар баытты адамдар. Екінші топа сол жаынан трандар жатады. Блар – баытсыздар. шінші топ – е алда болатындар. Олар жанната алдымен кіреді). (Уаиа 56/1-10).

« 1 2 3 4 » (Аспан жарылан шата, жлдыздар тгіліп шашылан шата, теіздер толып, бір-біріне осылан шата, абірлер аста-кесте болан шата, ркім зіні брыны-соы орытындыларын креді) (Инфитар 82/1-5).

иямет туралы баяндайтын осы трізді ран аяттарынан баса Пайамбар хадистері де кптеп кездеседі. Осындай настара байланысты ислам теологиясында иямет жайлы згеше кзарастар жо.

ияметті ашан болатыны ешкімге айтылмаан. ияметті болатыны тек бір Аллаа ана аян. Мны пайамбарлар да, періштелер де ешандай білмейді.

« »

(Сенен олар ияметті ашан болатынын срайды. Оны ашан болатынын білетін Раббым ана де. Тек зі белгілеген уаытта ана иямет кнін жасайды. Кктегілер шін де, жердегілер шін де аса ауыр жадай болжамаан уаытта кенет келеді. Бейне сен ияметпен бірге жргендей-а сенен (ол туралы) срай береді. Сен айт: оны мерзімін тек Алла ана біледі, ал адамны кбі оны білмейді) (Араф 7/187).

Осы таырып бойынша Жибрил хадисі ретінде танымал бір хадтисте Жабраил «маан иямет туралы хабар бер», - деді. Расулулла «бл мселеде сралушы сраушыдан асан білімді емес» - деп жауап берген. Олай болса, оны белгілерін млімде, - деді. Пайамбар «жария (к) з иесін тууы жне жала ая, жалааш, жарлы ой шопандарыны й трызуда бір-бірімен жарысанын круі», - деп жауап береді (Муслим иман 1). Осы хадиске араанда Жабраил періште де Мхаммед пайамбар да ияметті ашан болатынын білмейді. Демек, ияметті болатын уаытты Исрафиль періште де білмеген.

ияметті белгілері (Ашрату-с-Саат).ияметті ашан болатындыы тек Аллаа ана аян екендігі жоарыда баяндалып тті. Алайда, ранда жне ардаты Пайамбарды хадистерінде иямет алдындаы белгілер орын алан.

« » (Кпірлер ияметті здеріне кенеттен келуін ктеді. Ал иямет белгілері келгені де даусыз, сонда олара андай аыл-кеес пайда бермек?) (Мухаммад 47/18).

Хадистерде орын ала иямет белгілері кіші белгілер жне лкен белгілер деп блінген.

Кіші белгілер. лкен белгілеріне араанда ияметті болу уаыты лі алыс, адамдарды рекеттерінен туындаан оиалар – ияметті кіші белгілері болып табылады. Ал лкен белгілер орын алса, бл ияметті жаын екендігін крсетеді жне лкен белгілер адамны алауынан тысары трде жзеге асады. Ардаты Пайамбарымызды хадистеріне сйене отырып, ияметті кіші белгілерін былай тізбектеуге болады.

1. Ардаты Пайамбарымызды жіберілуі жне ардаты Мхаммед пайамбардан со пайамбарлыты тотауы. Ардаты Пайамбар бір хадисінде «иямет кнімен мен осылай жіберілдім», - деген жне с саусаы мен оны асындаы зын саусаты крсеткен (Бухари Тафсир, сура 79, тала 25; Риа 39; Муслим Фитан 132; Тирмизи Фитан 39);

2. Білім жойылып, білімсіздікті беле алуы, шарап ішуді, зина жасауды ашы трде беле алуы. Оларды ылмысты дрежеден шыарылуы (Бухари, Худуд 20; Тирмизи Фитан 34; Ибн Мажа Фитан 25);

3. Ерлерге араанда йелдерді артуы (Бухари Худуд 20; Тирмизи Фитан 34);

4. Биік жне кп абатты йлер мен имараттарды трызылуы, епсіз, ыы жо адамдарды сздері туі. Істер олынан іс келмейтін адамдара берілуі (Бухари Иман 37; Муслим Иман 1; бу Даууд Суннат 15; Тирмизи Иман 4);

5. Адам лтіру рекетіні беле алуы. Адам лтіруді себептері арапайым, ншейін болуы жне лтіру те оайа тсуі жне беле алуы (Бухари Фитан 25);

6. Талаптары бір екі ислам скеріні бір-бірімен шайасуы (Бухари Иститаба8; Фитан 25; Муслим Фитан 17);

7. райсысы зін Алланы елшісі ретінде таныстыран отыз шаты жалан Дажжалды (Тажал) шыуы (Бухари Фитан 25; Муслим Фитан 84; Тирмизи Фитан 43);

8. Дниедегі мал-млікті кбеюі, зекет беретін кедейді табылмауы (Бухари Фитан 25; Муслим Зекет 61).

лкен белгілері. Бір хадисте «ияметтен брын он белгіні крмейінше мірді соы келмейді (Муслим Фитан 39; бу Даууд Малахим 11; ибн Мажа Фитан 28)», - деп баяндалады. Аталан хадисте осы он белгі былай тізбектелген:

1. Ттін (Духан). Мміндерді тмау тиген сияты жадайа алып баратын, кпірлерді мас сияты ылатын ттінні шыуы жне оны бкіл жер бетін аптауы;

2. Дажжал (Тажал). Аырзаман таяанда Дажжал есіміндегі бір адам шыып, адамдара зін даймын деп танытып, зіні жолымен жруге ндейді. Хадисте: «Дажжал сол кзі кр, алы ою шашты бір адам. Оны асында жаннат пен от бар. Оны оты негізінде жаннат болып, жаннаті де тоза болады», - деп келтіреді (Муслим риуаяты).

Пайамбарымыз Дажжалды шыатын мекені жайында былай дейді: «Ол Шам теізінде немесе Йемен теізінде. Жо, ол шыыс жатан шыады. И, ол шыыс жатан шыады. Ол шыыс жатан шыады! – деп олымен шыыс жаты мезеді» (Муслим, Фитн 119; бу Дуіт, Млахим 15).

Таы бір хадисте былай дейді: «Дажжал шыан кезде зімен бірге су мен от болады. Біра елді от деп кргені ттті су, су деп кргені кйдіретін бір от болады. Сендерден кім сол кнге жететін болса елді от деп кргенін абыл етсін. йткені ол ттті мздай су» (Бухари, Фитн 26; Муслим Фитн 105).

3. Даббату-л-Арз – деп аталатын жандыны шыуы. ранда «кпірлік еткендерге алдын ала ескерткен сз іске асан стте жерден ажайып бір малыты () шыарамыз, кпіршілдерге ол – бізді аяттарымыза адамдарды сенбегендері туралы айтады (Намил 27/82)».

Пайамбарымызды бір хадистерінде Даббату-л-Арзды жанында Хазіреті Мсаны асасы мен Хазіреті Слейменні мрі болады. Ол асамен ммінні жзін нра блейді, мрмен кпірді мрнын бзады, маайдаы адамдарды жиналып олара міне мынау кпір, міне мынау ммін деп айтатынын хабарлаан (ибн Мажа фитан 31; Ахмад бин Ханбал ІІ 164, 201).

4. Кнні батыстан тууы. Ардаты Пайамбар: «алашы шыатын иямет белгісі кнні батан жерінен тууы жне сске уаытында адамдара Даббаны шыуы. Осы екеуіні айсысы жолдасынан брын шыса, згесі де дереу соны артынша болады (Муслим Фитан 118; бу Даууд Махалим 12; Ибн Мажа Фитан 32)». «Кн батыстан шыпайынша иямет болмайды. Кн батыстан шыанда адамдар оны кріп, жаппай иман етеді. Оан дейін иман етпеген немесе иманында жасылы болмаан пендерлерге сол кні келтірген имандары пайда бермейді» (Бухари,Фитн 25; Муслим, Иман 72; бу Дуіт, Млахим 12).

5. Яжуж бен Мажуж. Осылай аталатын екі тайпаны жер бетіне таралып, бзаылы жасауы ияметті келесі бір белгісі болып табылады. Осы екі тайпа туралы ранда екі аят бар: