Органикалы жне бейорганикалы осылыстарды микросанын заманауи жабдытармен сараптау дісі.
Зертханалы жмыс
рал -жабдыты діс - заттарды физикалы сипаттамаларын анытауа арналан, арнайы рал-жабдытар пайдаланылатын сараптау дісі.
Физикалы діс- сарапталатын затты физикалы асиеттерін тікелей анытау сдісі.
рал-жабдыты дісті заттарды органикалы жне бейорганикалы сараптауына химия, экология, биология, технология салаларында ке пйдаланады.
Крал жабдыты діс сараптау негізіне байланысты келесі топтара блінеді:
- спектральді
- хроматографиялы
- электрохимиялы
- радиофизикалы
- радиометрикалы
- масс-спектроскопиялы
Аныталатын концентрация диапазонына арай:
макродіс 1-100%
полумикродіс 0,1 – 1%
микродіс 10-6 – 0,1%
ультрамикродіс 10-9 – 10-6%
Сараптамаа ажетті сына лгісіні клеміне байланысты:
макродістер (0,1 – 1) г; (0,1 – 10) мл
жартылаймакродістер (0,01 – 0,1) г; (0,1 – 1) мл
микродістер (10-3 – 0,01) г; (0,01 – 0,1) мл
ультрамикродістер (10-9 – 10-6) г; (10-3 – 10-4) мл
рал жабдыты діс келесі крсеткіштермен сипатталады:
Сезімталдылы - 0,95 сенімділік крсеткішімен, е аз млшердегі сараптау концентрациясын анытай білу
Селективтілік - дісті сараптамалы сигналдарын бір бірінен ажырата білу
Жзеге асыру - параллельді бірнеше нтижелерді сйкес келуі
Натылы - наты нтижелерге алынан нтижелерді сай келуі, систематикалы ателіктерді анытай білуі
Сараптау-бл кейбір сратарды,шешімдерді зерттеу арнайы б-
лімдерді керек етеді,длелденген ортынды шыарылады. Сараптау- ды ткізу сараптаушылара жктеледі.
Сараптаушылар тжирбелі мамндар,алымдар,арнайы білімдері бар маманды дрежелермен анытау мен тауарларды салыстыруа жарайтын.Срапшылар зерттейтін німдерді жасы білуі керек,оларды асиеттерін баалауа тіжірбиелері жеткілікті болуы керек.Сатауды ткізуге коммисия рылады,олар екі блімнен трады:
1).Сараптаушы блім.
2).Жмыс блімі.
Бл тауарды рамындаы мамандарды саны мен рамы, олар- ды йымдастыру принциптері ойылан масата байланысты бо- лады,нормалы жаттар бойынша белгіленеді.Сараптауды негізгі бліктері:
-субъект
-объект
-белгі
-дістер
-орындау тртібі
-нтижесі
Сараптау объектісі-бл тауарларды ттыну асиеттері, субъекті- мен араатынасы.
Субъект-бл адамдар ттынушылар.
Белгілер жалпы жне наты болып блінеді.
Жалпы белгілер-бл оамда алыптасан нормалар мен ндылы-
тар осылар бойынша сараптаушылар тауарды ттыну асиеттеріне баа береді.
Наты белгілер-ол отанды жне шетелдік нормалы жаттарда жазылан тауарлара ойылан наты талаптар.
Сараптауды жргізу дістері екі негізге сйеніп топталан:
1).Класстау негізі-бл объектіні ерекшеліктеріне байланысты аныталатын жобалау жне пайдалану кезінде аныталады.
2).Мамандарды масатын орындау ерекшелігіне жне орындау ралдарына байланысты ерекшеліктер.Сондытан жалпы дістер комплексті жне жедел,сарапты,леуметтік,есептік дістер болып блінеді.
Сарапты діс негізгі болып табылады,оны блек сратарды шешуге жне жалпы сараптауды ткізуге олданылады,сіресе ортынды шешімдерді алуа.Мнда екі неізгі трлері олданылады, олар сараптаушыларды рамы бойынша блінеді:
a).Топты негізгі сарапшысы дісі.
b).Комиссиялы діс.
Ттыну тауарларын сараптау екі сатыда ткізіледі:
a).Анализ-сараптаушыларды тауарды барлы асиеттері туралы анытамамен жабдытау.
b).Баалау-анализді ортындылары бойынша беріледі,тауарды ттыну дегейі жнінде анытама береді жне длелденеді.
Сараптау тжірибесінде комплекстік жне жедел сараптаулар жобалау кезінде ткізіледі.
Комплекстік сараптау кптеп шыарылатын,бір немесе бірнеше, се- риялы ндірістегі,жалпы ттынушыа арналан тауарлара жргізі- леді.
Жедел сараптау-комплекстік сараптау нтижесі бойынша ттыну асиеттерін сараптау,керекті сараптау талаптарын сатай отырып са-
тау уаытын кемітуге болады.
Сараптауды трлері: -экологиялы
-экономикалы
-тауарлы
-технологиялы
-кедендік
-сот-ыты
Экологиялы сараптау-экологиялы крсеткіштерді анытау шін жргізіледі,тауарды адама оршаан ортаа сері.
Экономикалы сараптау-сараптаушыны білім экономикалы білім негізінде ыты байланыстар кезінде туындайтын жадайларды есептеп шыару.
Тауарлы сараптау-сараптау объектілері бойынша екіге блінеді:
1.Азы-тлік тауарларын сараптау.
2.Азы-тлік емес тауарларды сараптау.
Тауарлы сараптау кезінде аныталады:
1.Тауарды сапасыны мемлекеттік стандарттара,сатушы мен алу- шыны арасындаы келісім шарттара сйкес болуы.
2.Тауарды сортыны шыару жне тасымалдау кезінде тмендеуі.
3.Тауарды сапасыны бааа сйкес болуы.
4.Бааны згерту некеміту дрыстыы.
5.Тбии кему млшері.
6.Тауарды жарамсыз болуы.
7.Блінген тауарларды есептен шыару
Тауарлы сараптама кезіндеоргонолептикалы жне жатты дістер олданылады.
Технологиялы сараптама-зерттейді:шикізатты деу технология- сы,технологиялы режимдерді сатау.Одан баса технологиялы процесстерді реті,керекті жабдытар мен ралдарды тадау.
Кедендік сараптама-кедендік тексеру кезінде жргізіледі.Ол кезде анытау химиялы, классты, технологиялы, сертификатты, мате- риалды,тауарлы,баалы,экологиялы,минералды,криминалды, мдени сараптама жасалады.Бл сараптамалар кедендік лаборатория- ларда керегінде мамандардыбаса мекемелерден осу арылы ткізіледі.
Сотты-ыты сараптама-бл тексеру за тртібіні талабы бо- йынша ткізіледі.Азаматты жне ылмысты істер бойынша фактілер табуда олданылады.
Сараптаушыларды ортындысы 3 бліктен ралан: кіріспе, зерттеу жне ортындылар.Кейде 4 блім синтездік.
Кіріспе блімде крсетіледі-істі нмірі мен аты,сараптауды белгілеу себептері.
1.Сараптаманы аты мен нмірі.
2.Сараптаманы белгілеген мекеме туралы мліметтер.
3.Сараптаманы ткізуді ыты негіздері.
4.Материалдарды сараптамаа берілу кні,ортынды шыару кні.
5.Сараптама жне сараптаушылар жнінде мліметтер.Аты жні, білімі,мамандыы(жалпы жне сараптаушылы),ылыми атаы,дрежесі,жмыс орны.
6.Сараптамаа тскен материалдар тізімі.
7.келу тсілі,орау трі,тексерілетін объектілерді реквизеттері жне кейбір сараптау трлерінде сараптама кезінде атысан адам- дар туралы мліметтер(Аты-жні,ске атынасы).
8.Сараптаушыны зі ойан жне зі шешетін сратар осы кіріспе блімінде келтіріледі.
Егер сараптау стеме,айта,комиссиялы немесе комплекстік болса кіріспе блімінде айырыша аталады.стеме жне айта сараптама болса,брыны сараптауды ортындысы келтіріледі жне стеме айта сараптама белгілеуді себептері жазылады.
Кіріспе блімде экспертті лгілер алуда,салыстырмалы тексеруге, орынды круге атынасаны крсетіледі.
Зерттеу блімінде-сарапты зерттеу,оны нтижесі жне анытал- ан фактілерді ылыми тсініктемесі беріледі.Бл жерде зерттелген объектілерді жадайы,зертьеу тсілдері,техникалы жадайларды олдану,анытама нормалы материалдар крсетіледі.
Синтездеу блімінде-беріледі:жалпы суммалы ткізілген зерттеуді баалау,сараптаушыларды ортындысын длелдеу.Мысалы иденти- фикациялау зерттеуінде бірдей жне ртрлі болатын белгілерді ба- алауы беріледі,ол белгілерді траты немесе траты емес екен- дігін анытайды.Синтездеу блімі рашанда бліне бермейді,кейде оны зерттеу бліміні аяында келтіреді.Бл сіресе біркелкі сарап- тамаларда кездеседі.
ортынды дегеніміз ойылан сратара жауап болып табылады. рбір ойылан сраа жауап болуы керек,немесе жауап болу мм- кіндігі жо екені длелденеді.ортынды зерттеуді ортынды блігі- ні негізгі мні болып табылады.Логикалы трыдан ортынды-ол экспертті ой-пікірі,істелген зерттеу жмыстарыны,белгілі білім дегейін пайдаланады.Экспертті ортындысыны андай болуына ойылатын талаптар:
1).Жоары шеберлік принципі –бл дегеніміз сараптаушы тек жоары шеберлікті керек ететін ортындылар жасау керек.Ал егер шешілсе ол длелдеу ретінде есептелмейді.
2).Аныты принципі-бл дегеніміз екішты жауаптар болмауы керек немесе ртрлі тсінетін ортындылар.
3).Ммкіншілік принципі-бл бойынша длелдеу кезінде олданылан ортындыларды ерекше білім олданбай тсінуге бола- тын болу керек.
Инденсификациялау зерттеулерінде екі трлі ортындылар бола- ды: жеке састы,топа жатызу.Екінші жадай егер жеке ммкін болмаанда беріледі.
Классификациялы зерттеу-объектіні ай класса,топа жататы- нын анытау.Классификациялы ортынды беріледі.
Ситуациялы зерттеулерде-(анaлиз бір жмыса немесе процесске жасаанда)ортындыны істі механизмі,кейбір бліктері, жадайы, уаыты,жері,ашытыы,кезегі жнінде беріледі.
Диагностикалы зерттеулкрде-мынаны анытайды:бъектіні жа- дайы,нормалара сйкес болуы(транспортты-техникалы жадайы, темір бйымдарды ашы жерде сатау жадайы т,б).
ортындылар логикалы формалар бойынша былай блінеді:
-наты жауап жне болуы ммкін
-ммкіндік жне болан
-бір жауапты,альтернативті
-шартты жне шарттсыз
-жатайтын,арсы
жаттарды жазу.ортынды сараптаушы немесе сараптаушы- ларды олы ойылан болу керек.Егер сараптау сараптаушы меке- меде жасалса осы мекемені мрімен расталады.ортындыа осым- шалар(фотосуретттер,чертеждар,фонограммалар,спектограммалар, хронограммалар т,б)сараптаушыны олы ойылып мекемені мрі басылады.Мндай осымшалар сараптаушыларды ортындысына иллюстрация болып табылады жне оны бір блігі болады.
ортындыны рбір блігіне сараптау ткізген адамны олы ойылу керек.егер ортындыларды ртрлі сараптаушылар жасаса рбір ортындыа блек ол ойылу керек.ортындыдан баса,сараптау нтижесінде ортынды шыаруа ммкіндік жо екендігіне хабарлама берілуі ммкін.Егер мндай жат ойылан сратарды шешуге ммкіндігі жо екені белгілі болса(зерттеу жр- гізілмейді)жазылады.Зерттеу жргізілмегендіктен сараптама ткізіл- меген деп есептеледі,ешандай ортындыны сараптаушы бермейді.
Сараптаманы белгілеген мекемеге берілетін жат болып, сарапта- ма жргізу ммкіндігі жо екендігіне хабарлама болып табылады.
Егер ойылан сратар сараптаушыны арнайы білім арнасынан шыса немесе берілген материалдар жеткізіліксіз болса,жазбаса трде сараптау ммкіндігі жо екендігі жазбаша трде хабарланады
Дебиеттер тізімі
1. Степень Р.А., Паршикова В.А. Экология: Экологические проблемы товароведения. Учебное пособие для вузов. [Текст] - М.: Академия. – 2004. – 240 с.
2. Технический регламент Таможенного Союза "О безопасности продукции легкой промышленности" ТР ТС 017/2011, 2011г.
3.Закона Республики Казахстан от 9 ноября 2004 года "О техническом регулировании"
4.Закон Республики Казахстан от 21 июля 2007 года "О безопасности химической продукции".
5. Закон РК «О защите прав потребителей» от 04 июня 2010 г.