Екінші: Егістік пен бау-баша німдері
Пайда табу масатымен егін егілген жерден шыан рбір німнен зекет берілуі ожайына парыз. нім мейлі саталуа жарамды болсын, мейлі жарамсыз болсын, брібір, одан зекет беріледі. Саталуа жарамды німге бидай, арпа, тары секілді дндер жатады. Ал саталуа жарамсыз німге жемістер мен ккніс трлері жатады. Егістік пен бау-баша німдерінен берілетін зекет «ъушр» - "" деп аталады, яни оннан бірі деген сз.
Алла таала ран Крімде былай деді:
«Ол - сондай Алла, аспалы жне аспасыз башаларды, рма ааштарын, ртрлі жемісті сімдіктерді, бір-біріне сайтын рі самайтын зйтн жне анар ааштарын сіріп шыарды. Жемістерін берген кезде олардан жедер жне жеміс жиан кні оны тиісті лесін берідер. Сондай-а ысырап етпедер! йткені Раббылары ысырап етушілерді жасы крмейді»[1009].
Абдулла ибн Омар, Алла таала оан разы болсын, пайамбарды (саллаллау алайи уа саллам) былай дегенін айтты:
( )
«Жабыр суымен, жердегі су кздерімен жне тасын суымен суарылан німні оннан бірі беріледі. Ал су олмен тасылып, суарылан німні бестен бірі беріледі»[1010].
Жерді трлері
Жер ъушрия жне харажия болып екіге блінеді. Ъушрия деп, пайда табу масатымен мсылманны олымен пайдаланылып жатан жерді айтады. Бан мынадай жерлер кіреді:
1 -Куфаа еретін ауылдарды бірі л-Ъузйбтн Йемен мен Аденні иыр шекараларына дейін созылып жатан араб жерлері. йткені Аллаты елшісі (саллаллау алайи уа саллам) жне одан кейінгі ділетті халифалар да, Алла таала олара разы болсын, араб жерлері шін салы салмады.
2 -Халы з еркімен ислам дінін абылдаан жерлер. Блар ислам жерлері саналады.
3 - Ислам дшпандарынан жеіп алынан жне жеіске жеткен мсылмандарды иелігіне лестірілген жерлер.
4 - Мсылман адам жандандыран жне мсылманны иелігіндегі сумен суарылан жерлер. Егер салы салынан жердегі сумен суарылса, ъушрия кімінен айрылады.
Бл жерлерден алынан німні 1/10-і тленеді.
Харажия деп, зіне салы салынан жерді айтады. Бан тмендегі жерлер кіреді:
1 - Ислам дшпандарынан жеіп алынанымен, егіншілікпен айналысулары шін, исламды абылдамай, з діндерін стауларына мрсат берілген жергілікті жерді трындарыны иелігіне алдырылан жерлер. Кпірлер бл жерлер шін мсылмандарды аржы мекемесіне жер салыын тлейді. Ал жандарыны амандыы шін жан салыын тлейді. Шариатта кпірлерден алынатын жер салыы хараж, ал жан салыы жизья деп аталады.
2 - Зимми адам жандандыран жер. Зимми дегеніміз - мсылмандармен соыспауа жне мсылмандара арсы кмек крсетпеуге серттесіп, жер салыы мен жан салыын тлеуші кпірлер.
3 - Салы салынан жердегі кпірлерді олымен азылан ды суымен суарылатын мсылманны жері.
4 - Ислам дшпандарынан олжаланан мсылмандар басшысыны зимми кісіге бліп берген жері.
Ъушрды тленуіне ислам ана себеп болады жне ол лшылыа жатады. Ал хараж дегеніміз - мсылман еместерге жаза ретінде жер шін салынатын салы.
Ъушр мен харажды пары
Ъушр дегеніміз
1 - Ол - лшылы. йткені, зекет - ислам дініні тіректерінен.
2 -Оны тлеу тек мсылмана ана парыз.
3 - Ол егістік пен бау-баша німдерінен ана алынады.
4 - Егістік пен бау-баша німдерінен зекет беру нім жиналан кні ана парыз болады.
Хараж дегеніміз
1 -Ол - лшылы емес, жаза. Бл жазаны шынайы дінді абылдаудан бас тартан кпірлер шін шариат белгіледі.
2 - Ол мсылман еместерге жер шін салынатын салы.
3 - Оны зимми кісі зіне пайдалануа берілген жер шін тлейді.
4 -Мндай жерге егін егілмесе де хараж тленеді.
Егістік пен бау-баша німінен зекет тленуін парыз ететін шарттар:
1 - нім алынатын жер ъушрия болуы шарт. Бл шарт тек ханафи мзабін тн.
2 -Жерді німберуі. йткені зекет - осы німні оннан бірі.
3 -німні днді даыл, немесе жеміс, немесе ккніс болуы. Отына, амыса, пішенге жне й асындаы ааш жемісінен немесе й башасындаы жемістен зекет берілмейді.
4 -Жер жабыр суымен, жердегі су кздерімен немесе тасын суымен суарылан болуы шарт. Шелекпен немесе бшкемен су тасып, олмен суарылан жерді німінен бестен бірі беріледі. Жарты жыл жердегі су кздерімен жне жарты жыл олмен суарылан жерден жиналан німні 1/10-ді жартысы немесе 3/4-ші беріледі.
Мысал: Жиналан німні салмаы 5000кг. Алдымен, оны 1/10-ін шыарайы: 5000*1/10 = 500кг. Оны жартысы: 500/2 = 250кг. Ал енді оны 3/4-шін есептеп шыарайы: 500*3/4 = 1500/4кг = 375кг.
Зекет тленетін мал-млік трлеріні ішінде егістік пен бау-баша німінен алынатын зекетті дрыстыына тмендегі шарттар ажет емес.
1 -Толыбір жылды айналуы. йткені жер жылына бінеше рет нім беруі ммкін. Алла таала ран Крімде айтандай: «...Жемістерін берген кезде олардан жедер жне жеміс жиан кні оны тиісті лесін берідер..»..[1011].
2 -Нисапты толмауы. Егістік німі аз болсын, кп болсын, брібір зекет беріледі. Бл шарт тек Имам бу Ханифаны кзарасында ажет емес. Алла таала ран Крімде айтады:
«й, иман келтіргендер! Тапан жасы нрселерінен, сондай-а сендер шін жерден шыаран нрселерімізден де жмсадар!..»[1012].
бу Юсуп пен Мхаммедті жне баса мзаптарда нисапты толуы шарт. Оларда егістік нисабыны клемі бес уас[1013]. бу Саъид л-Хдри, Алла таала оан разы болсын, Аллаты елшісіні (саллаллау алайи уа саллам) былай дегенін айтты:
( )
«Бес уастан кем нрседен зекет алынбайды»[1014].
3 -ожайынны аыл-есі дрыс болуы жне балиата толуы шарт емес.
4 -нім беретін жер ожайынны з меншігі болуы шарт емес. Жерді пайда табу масатымен жалдаан кісі німін жиан кезде зекетін береді. Жерді егін егілгенмен лі нім бермеген кйде сатып алан кісі нім жиан кезде оны зекетін шыарады.
5 - Оны тленуін арыз тотатпайды.