Нисап толмаан немесе артан жадайдаы зекет кімі
85 грамма (20 динара) толмаан алтыннан жне 595 грамма (200 дирхама) толмаан кмістен млде зекет берілмейді. йткені бл екі крсеткіш зекетті парыз ететін шариат белгілеген нисап. ли, Алла таала оан разы болсын, Аллаты елшісіні (саллаллау алайи уа саллам) былай дегенін айтты: «Сенде 200 дирхам болса жне оан бір жыл айналса, одан бес дирхам тленеді. Сйтіп, сенде 20 динар болмайынша, бдан баса нрсе тлеуі саан жктелмейді. Ал ашан сенде 20 динар пайда болса жне оан бір жыл айналса, одан жарты динар тленеді»[1022].
Алтын мен кмісті клемі шариат белгілеген нисап крсеткішінен асан жадайда имам бу Ханифаны кзарасында нисап стіндегі сан 40 дирхама толмайынша, одан ешнрсе берілмейді. Нисапты сті 40 дирхама толса, сол 40 дирхамнан 1 дирхам беріледі. л-Хасан л-Басриден жеткен хабарда Омарды бу Муса л-Ашъариа, Алла таала олара разы болсын, жазан хатында былай делінген:
( )
«200 дирхамнан асан рбір 40 дирхамнан 1 дирхам беріледі»[1023].
Осы длелге негізделген имам бу Ханифаны кзарасында кмісті нисабы 200 дирхамнан (595г) асанда рбір 40 дирхамнан 1 дирхам зекет беріледі. Нисап сті 200 дирхама толанша осылай беріледі.
Мысал: 280 дирхамнан зекет былай беріледі: 200 + 40 + 40 =5+1+1=7 дирхам зекет беріледі. Мны жеіл жолы былай: 280 дирхамнан 2,5-і беріледі. Бл - 7 дирхам.
Алтын мен кмістен жасалан зергерлік бйымдарды зекеті
Млики, шафии жне ханбали мзаптарында алтын мен кмістен жасалан зергерлік бйымдар саудалы масатпен сталса ана олардан зекет беріледі. Ал ханафи мзабінда мейлі сауда, мейлі шекей шін сталса да зекеті беріледі. йткені алтын мен кміс жаратылысынан сауда кзіне айналан жне рдайым сіп тратын мал-млік.
Бір кні Аллаты елшісіне (саллаллау алайи уа саллам) бір йел келеді. асында ызы болады жне оны олында лкен екі алтын білезік бар екен. Аллаты елшісі (саллаллау алайи уа саллам) одан:
( : . : : : )
«Мыналарды зекетін бересі бе?»-деп срайды. ыз: «Жо»-деп жауап береді. Аллаты елшісі (саллаллау алайи уа саллам):«иямет кні Алла Таала ол екеуіні орнына саан оттан жасалан екі білезікті тауын алайсы ба?»-дейді.ыз екі білезігін шешіп пайамбара (саллаллау алайи уа саллам) арай тастайды да: «Бл екеуі Алла таалаа жне Оны елшісіне (саллаллау алайи уа саллам)»-дейді[1024].
Інжулер мен баалы тастардан зекет тлене ме?
шекей шін сталан інжулер мен баалы тастардан, тіпті олар тым баалы болса да, зекет тленбейді. Аллаты елшісі (саллаллау алайи уа саллам) былай деді:
( )
«Алтын мен кмістен баса баалы тастара гауар болсын, жат болсын, інжу болсын, одан басасы болсын, млде зекет тленбейді. Тек сауда шін сталса ана тленеді»[1025].
Арыздаы малды зекеті
Имам бу Ханифаны кзарасында арыз ш трде арастырылады:
1.лкен арыз. Бан арыза сатылан саудалы тауар жатады. Мндай арыздан ола айтып келген ашаны клемі нисапты бестен бірін раса, яни 200 дирхамны 40 дирхамын (119гр кмісті) раса, жылды айналымы ескеріле отырып, 1 дирхам (2,975гр кміс) зекет береді.
2.Орташа арыз. Саудалы масаттан тыс арыза сатылан й, жиаз секілді тіршілік ажеттіліктеріні бірі. Жыл айналымы сатылан кннен басталады. Бір жыл айналуымен олына айтан арыз клемі нисапа толса ана зекет тленуі парыз. Нисапа толмаса, ешнрсе тленбейді.
3.Жеіл арыз. Бан мирас, мар секілді нрселер жатады. Мндай нрселерді клемі нисапты толы раса, иесіні олына наты тсуімен жне оан бір жыл айналуымен беріледі. Клемі нисапты рамаса, одан зекет тленбейді.
Аша зекеті
Аша нисабы жне одан тленетін зекетті млшері алтын мен кмістегідей 2,5 тленеді. Егер мсылманны иелігінде 85г алтынны нына те аша болса, оны 2,5-ін тлейді. Мысалы: 1гр алтын 1500 теге болса, 85г алтын 127500 теге болады. Оны 2,5-і 3187,5 теге болады.
Айырбас баамы
Зекет берілетін кні ашаны нисап млшері алтынны немесе кмісті сол кнгі жергілікті айырбас баамымен лшенеді. йткені айырбас баамы лем бойынша рдайым згеріп отыруда.
Нды ааздар
Акциялар мен вексельдер секілді нды ааздардан зекет тленеді.
Акциядегеніміз - белгілі бір тланы акционерлік оамны капиталына аша осанын айатайтын нды ааз. Сондай-а акциялар дегеніміз - сауда жолымен айналуа бейім, ндары бірдей жне бір-бірінен блінбейтін жаттар. Оларды ртрлі на ие етіп шыаруа болмайды. Бірдей н дегеніміз - шыан акцияда за тарапынан белгіленген атаулы н. Акцияны атаулы ны оны саудалы нынан да, шынайы нынан да згеше болады. Саудалы ндегеніміз - акцияны нарытаы немесе биржадаы ны. Бл н сыныс пен сраныса атысты, сондай-а нары жадайы мен бірлестікті атаына байланысты згеріп отырады.Шынайы ндегеніміз - бірлестік тараан кездегі акцияны мліктік ны. Сйтіп, акция дегеніміз - акционерлік оам шыаратын нды ааз. Ол ааз акционерлерге сол акционерлік бірлестікті ісін жргізуге жне одан дивиденд алуа ы береді. Сондай-а бірлестік тараан жадайда олар мліктен лес алу ыына да ие. Дивиденд ашамен не нды аазбен беріледі.
Вексельдегеніміз - алан арыз ашаны белгілі мерзімде тлеуге берілетін міндеттеме ааз. Вексельді акцияа сас жері - екеуіні де атаулы ны бар жне екеуі де саудалы жолмен айналуа бейім. Акция мен вексель арасындаы негізгі згешелік, акция - акционерлік бірлестіктегі дивиденд, аныыра айтанда, акцияны иесі бірлестіктегі серіктес. Ал вексель болса, ол ожайыны тарапынан бірлестікке берілген арыз.
Акцияны ожайыны акционерлік бірлестік пайда тапанда ана пайда креді. Ал вексельді ожайыны бірлестік пайда тапса да, таппаса да жыл сайын траты пайда креді.
Тйін: Шариат бойынша акциямен істесуге болады. йткені акционерлер бірлестікті серіктестері жне олар бірлестік пайда тапса ана пайда креді. Ал вексельмен істесуге шариат тиым салады. йткені вексель ожайындары бірлестік пайда тапсын, таппасын, брібір, жыл сайын сіморлы жолмен траты пайда креді. Акция мен вексель секілді нды ааздар зекеті сауда тауарлыны зекеті секілді тленеді. Жыл аяында жалпы ннан 2,5 зекет беріледі. Вексельді зекеті тек негізгі капиталынан ана беріледі. Ал стіндегі пайда арам боландытан, одан зекет берілмейді.