Шінші блім: Зекет берілетін адамдар
Алла таала «Туба» сресіні 60-шы аятында зекетке лайыты адамдарды сегіз трін белгіледі:
«Расында, садаалар тек паырлара, міскіндерге, оны жинап лестірушілерге, жректері келісімге келгендерге, лдара, арыза батандара, Алла жолындаылара жне жолда аландара ана беріледі. Бл - Аллаты парыз еткен кімі. Сондай-а Алла - брін білуші жне те дана».
Бл аятты бйрыымен зекеттер, кффарат садаалар, пітір садаасы, нпіл садаалар тек ана осы адамдара беріледі.
1 - Паыр. Ханафи мен млики мзаптарында паыр дегеніміз - ксібі мен денсаулыы бола тра иелігіндегі малы з ажетінен аспайтын кісі. Оны табысы нисапа жетуі де ммкін, алайда тапаны птераысы мен кнделікті тіршілік ажеттіліктерін ана ктереді. Шафии мен ханбали мзаптарында мндай кісіні міскін деп атайды.
2 - Міскін. Ханафи мен млики мзаптарында міскін дегеніміз - ешнрсесіз жарлы адам. Шафии мен ханбали мзаптарында мндай кісіні паыр деп атайды. Имам бу Ханифаны кзарасында паыр дегеніміз - срамайтын адам, ал міскін - срайтын адам.
Малмат:Ханафи мен млики мзаптарында міскінні жадайы паырдан тмен саналса, шафии мен ханбали мзаптарында паырды жадайы міскіннен тмен саналады.
3 - Зекетті жинаушы жне лестіруші. Бл - имам тарапынан зекеттерді жинауа таайындалан адам. Оны сенімді жне зекет фиін білген болуы шарт. Оны міндеті - ауаттылардан зекеттерді жинау жне тиісті адамдара лестіру. Оларды рамына зекет жинаушы, оны жазушы, оны сатаушы жне оны тиісті адамдара лестіруші тлалар кіреді. Сондай-а зекетті жинау мен лестіру ісіне ажетті ркім осы сыныпа кіреді. Бл адам бай болуы да ммкін. Оан зекет мтаждыы шін емес, зін осы іске арнааны шін ебегін атайтындай млшерде беріледі.
4 - Жректері келісімге келгендер.Бл сынып, жалпы, мсылмандар жне кпірлер болып екіге блінеді:
Бірінші:Мсылмандар.
а) Исламды абылдаанымен оны толы стану ниеті лсіз мсылман. Материалды жадайыны лсіздігінен дінін тастап оймауы шін, жне ашан дінде бекігенінше оан зекет беруге болады.
б) з ауымында адірі мен беделі бар мсылмана. Аллаты елшісі (саллаллау алайи уа саллам) арсыластарыны жрегін ислама шаыру шін, бу Суфияна жне таы да баса з ауымында беделі бар тлалара зекеттен лес берген еді.
в) Кпірлерді жерімен шекаралас жатан жердегі жаа мсылмандар. Кпірлерді жамандыын тосулары шін, олара зекеттен лес берілетін.
Амру ибн Талиб, Алла таала оан разы болсын, былай деді: «Аллаты елшісі (саллаллау алайи уа саллам) зіне келінген олжаа тскен малды бір адамдара бліп берді. здеріне ешнрсе берілмегендерді оны айыптаандары туралы хабар жеткенде Аллаты матап жне пктеп, былай деді: «Бдан рі айтарым, Аллапен ант етемін. Расында, мен біреулерге беремін жне біреулерге бермеймін. Бермеген адамым берген адамыма араанда маан сйкімдірек. Алайда мені бір адамдара беруім - оларды жректерінде маза жотыын жне орыныш байауымны себебінен. Ал енді бір адамдара бермейтінім - оларды жректеріндегі анаат пен жасылыа тапсырамын. Оларды бірі - Амру ибн Талиб». Сонда мен: «Аллапен ант етемін, Алаты елшісіні (саллаллау алайи уа саллам) сзінде айтылуым мен шін баалы ызыл тйелерден де сйкімдірек»[1030].
Екінші: Кпірлер. Мсылмандара зиян тигізуі ммкін болан кпірлерді зияны мен жамандыын айтару шін жне жректерін ислама жаындату шін, Аллаты елшісі (саллаллау алайи уа саллам) олара зекеттен лес беретін. Бл жайында Мслімні сахихында айтылан[1031].
Ескерту:Аллаты елшісі (саллаллау алайи уа саллам) дниеден озып, бу Бкр, Алла таала оан разы болсын, халифа боланда сахабаларды шешімімен бл кімні кші жойылды: «Алла Таала исламды стем етті. Енді жректерді келісімге тарту ажет емес. аласадар, ислама кірідер. Бізге зиян тигізуді аласадар, онда біз бен сендерді арамызда ылыштан баса нрсе болмайды». Бдан тсінетінміз, ислам діні стем болан заманда бл сыныпа зекет берілмейді. Ал лсіз боланда кпірлерді зиянын айтарып, жректерін жасылыа бру шін, жадай ажеттілікке сай олара зекеттен беруге болады.
5 - л. лдар деп, бл жерде мукатабтар айтылуда. Мукатаб дегеніміз - белгілі бір сомаа з азаттыын сатып алу шін, ожайынымен келісімге отырып, аша іздеп жрген адам. лем бойынша лды жойыландытан, бгінгі заманда бл сынып зекет алушылар атарынан млде тсуде.
6 - арыздар адам. Бл - арыза алан ашасын иесіне айтарып беруге шамасы келмей жрген адам. арыз басандытан, бл адама зекет беру паыра беруден абзалыра. Бл адама берілетін зекет млшері арызын толы жабатындай болуы ажет.
7 - Аллаты жолына. Бл сыныпа ислам дінін дшпан ыпалынан орау мен стем ету жолында кресушілер жатады. Ханафи мзабінда кресуші кедей болса ана беріледі. Ал баса мзаптарды кзарасында бай болса да беріледі. Ханафи мен ханбали мзаптарында ажылы парызын атару да Алла жолына шыуа жатады. ажылыа барысы келеген кісі паыр болса, оан зекеттен беруге болады. Ибн Аббас, Алла таала оан разы болсын, былай деді:
( : )
«Бір кісі Алла жолына бір тйесін жмсайды. Оны йелі ажылыа барысы келеді. Мны байаан пайамбар (саллаллау алайи уа саллам) оны йеліне: «Сен осы тйеге мін! Расында, ажылы Алла жолына жатады»-дейді[1032].
8 - Жолда алан адам.Еліне, йіне, жанясына жетуге шамасы келмей тран жолаушы. Мндай жадайда паыр да, бай да алуы ммкін. Бл адама йіне жетуіне жетерліктей зекеттен мал беріледі.
Зекет берілмейтін адамдар
1 - ашим руыны рпатарына. Олара пайамбарымыз (саллаллау алайи уа саллам) жне оны улеті кіреді. Пайамбарымызды (саллаллау алайи уа саллам) улетіне: Аббасты, лиді, Аилді, Жафарды жне Харис ибн Абдул-Мутталлибті улеттері кіреді. Аллаты крсеткен рметі бойынша пайамбар (саллаллау алайи уа саллам) мен улетіне садаа арам етіліп, олжадан ана беріледі. Олжаны бестен біріні бесінші блігі беріледі. бу Рафиъ, Алла таала оан разы болсын, Аллаты елшісіні (саллаллау алайи уа саллам) былай дегенін айтты:
( )
«Расында, бл садаалар - адамдарды кірлері. рі олар Мхаммедке жне Мхаммедті улетіне арам етілді»[1033].
2 - Байлара. Абдулла ибн Амру, Алла таала оан разы болсын, пайамбарды (саллаллау алайи уа саллам) былай дегенін айтты:
( )
«Байды садаа алуына болмайды..»[1034].
Шариатта бай ш трлі:
а) Кнделікті азыы мен киімі бар кісі. Мндай кісіге зекет алуа боланымен, айыр тілеуге млде болмайды.
Аллаты елшісі (саллаллау алайи уа саллам) былай деді:
( . : : )
«Кім зінде байлыы бола тра адамдардан айыр сраса, онда ол зі шін кбірек от срауда».Сонда сахабалар: «й, Аллаты елшісі!«Байлыы бола тра»-деген сзіізді маынасы не?-дейді.Ол:«Таы жне кешкі азыы бола тра»- деп жауап береді[1035].
б) Иелігіндегі мал-млкі нисапты раанымен кнделікті тіршілік ажеттілігіне жмсалуымен артпайды да, кемімейді де. Оан срауа да, алуа да болмайды. Мндай кісі пітір садаасын беруі жне рбан шалуы ужіп.
в) Иелігіндегі мал-млкі нисапты райды жне артуда. Мндай кісі зекет пен пітір садаасын береді жне рбан шалады.
3 -Мсылман еместерге млде зекет беруге болмайды. Алайда зимми кіміндегі кісілерге нпіл садааларын беруге болады. Алла таала ран Крімде былай дейді:
«Сендермен дін шін соыспаан жне йлерінен уып шыармаан адамдармен жасы арым-атынаста болуларыа Алла тиым салмайды..»[1036].
4 - ке мен атаа, ана мен жеге, бала мен немереге зекет берілмейді. Ал аа мен ініге, пке мен арындаса, ке мен шешені аалары мен пкелеріне беруге болады. Блар, тіпті туысан еместерге араанда тым лайытыра.
5 -йеліне зекет беруге болмайды. йеліне зекет берген кісі зіне пайда тигізуде. Кйеуі оны зекетсіз-а асырауа міндетті.
Ханафи мен ханбали мзаптарында бай йел кйеуіне зекет беруіне болмайды. йткені кйеуі асырау міндетін атаруы арылы бл зекетті йеліне жмсайды. Сонда йелі берген зекет йеліні зіне тиетін пайда болады[1037].
бу Юсуп пен Мхаммедті кзарасында йелі кйеуіне де, балаларына да зекет беруіне болады. йткені шариат йел кісіге кйеуін асырауды міндеттемейді.
Ибн Масъудті йелі, Алла таала олара разы болсын, пайамбара (саллаллау алайи уа саллам) келіп зекет бергісі келетіндігі туралы айтады:
( : : )
«Ей пайамбар! Сен бгін зекет беруге бйырды. Менде баалы шекейлер бар. Солардан зекет тлеуді алаан кезімде Ибн Масъуд: «Оны алуа кйеуі мен бала басалара араанда лайытыра»-деп пайымдады. Сонда пайамбар (саллаллау алайи уа саллам): «Ибн Масъуд дрыс айтты. Оны алуа кйеуі мен бала басалара араанда лайытыра»-деді[1038].