Бесінші мселе: Біреуді орнына жаслатын ажылыты шарттары
Бл мселе укіл етуші (з орнына жіберуші) мен укілмен (оны орнына жасаушымен) байланысты.
1 -Укіл кісі ихрама кіргенде укіл етуші шін ниет етеді. Е абзалы, «Пленшені орнына ажылы жасауа ниет еттім. Осы ниетіммен Алла таала шін ихрама кірдім жне пленше шін лббайка жасаймын»-деп тілмен ниет ету.
2 -Укіл етушіні ажылыты зі жасауына аражаты боланымен денсаулыы трысынан наты шамасыз болуы. Немесе марм кісі болуы шарт.
3 -Укіл етушіні айратсыздыы мен ауруы созылмалы болуы. Егер уаытша болса, млде оны орнына ажылы жасауа болмайды.
4 -Укіл етушіге ажылыты парыз болуы.
5 -Укілді сапары мен жол азыына ажетті аражатты тгелін немесе кп блігін укіл етуші зі ктереді. Ал баса біреуді аражатына жіберсе, ажылы парызы оны мойнынан тспейді.
6 -Укіл ихрама зіне укіл етуші тапсыран миатта кіруі ажет. Марм кісі орнына ажылы жасалуын сиет етіп, сиетінде аражаты мен миатты белгілеп кетсе, укіл белгіленген жерден ихрама кіреді. Егер белгілемесе, укіл ихрама зіне жн крінген миатта кіреді.
7 -Укіл етушіні рсаты. Укіл етушіні рсатынсыз ешкім оны орнына ажылы жасауына болмайды. Тек ана мрагер мра тастаушы мармны орнына оны рсатынсыз ажылы жасай алады.
8 -Укіл етуші орнына жіберетін укілді аы шін жалдауына болмайды. Сондай-а укіл де з ебегіне аы срамауы ажет. Укіл етушіні ажылы парызын зі атаруынан тотатан нрсе - денсаулыыны немесе айратыны болмауы. Олай болса, укіл оны орнын денсаулыы мен айраты трысынан ана айырбастайды. Жне Алла тааланы разылыы шін айырбастайды. Дегенмен, ханафи мзабіні кейінгі ламаларыны кзарасында укілге аы беруге болады. йткені ол бл парызды атаруы шін з жмыстарын тотатады, з отбасыны ажеттіліктерін тастайды. Сол себептен укіл сапардан ораланша отбасыны ажеттіліктерін ктеру шін, укіл етушіден аы алуы адал болады. Оларды длелі, алдыы бетте айтыландай, пайамбарды (саллаллау алайи уа саллам) мына хадисіне негізделеді: «Аы алуларыа е лайыты нрсе - Аллаты кітабы»[1245].
9 - Укілді ажылы жасауа лайыты сипаттарыны болуы. Яни, аыл-есі дрыс жне балиата толан мсылман болуы.
10 - Укіл етуші ажылыа клікпен аттануы. Ханафи, шафии жне ханбали мзаптарында ажылыа клікпен аттану ужіп.
11 -Укіл кісі ажылыа укіл етушіні отанынан аттануы ажет. Мармны орнына жасалатын ажылыа аттанушы укіл де, алдымен, з отанынан оны отанына келуі ажет, рине, егер марм тастаан мраны штен бірі бл сапарды аражатын ктере алса. аражат тек ажылы сапарына ана жететіндей клемде болса, укіл з отанынан аттанады.
12 -Марм сиетінде бір кісіні арнайы укіл етіп тадаса, ажылыты сол кісіні жасауы шарт. Егер сиетте: «Не зі, не баса біреуді жібер»-делінсе, онда укіл баса біреуді жіберуіне болады.
13 -Укілді ажылыты дрыс атаруы жне бзып алмауы. Егер укіл ажылыты бзып алса, ажылы укіл етушіні мойнынан тспейді.
14 - Укіл етуші ажылыты ай трін бйырса, укіл дл соны атаруы ажет. Егер укіл ажылыты баса трін жасап ойса, ажылы укіл етушіні мойнынан тспейді.
15 -Укіл ихрама бір ажылыты атару шін кіруі шарт. Укіл ихрама кіруімен укіл етуші шін бір ажылыты жне зі шін бір ажылыты атаса, ажылы дрыс болмайды. ажылыты тек укіл етуші шін атауы ажет.
Екінші тарау: Умра
Бірінші блім: Умраа кіріспе
Умраны анытамасы
Араб тілінде умра "" деп айтылады. "" сзіні тілдік маынасы - бір жерге барып шыу. "" сзіні шариаттаы маынасы: лшылы жасау шін абаа барып айту. Алла таала ран Крімде былай дейді:
Бл аятты азаша маынасы: «Алла шін ажылы пен умраны толы атарыдар!..»[1246].
Умраны кімі
Ханафи мен млики мзаптарында мырда бір мрте жасалуы бекітілген сннет. Ал бірнеше мрте айталануы, шамасы келген мсылмана мустахап. йткені екі умра араларында болан кіші кнні шіреді. бу урайра, Алла таала оан разы болсын, Аллаты елшісіні (саллаллау алайи уа саллам) былай дегенін айтты:
( )
«Умра мен умра з араларындаыны (яни кнні) жуып кетеді»[1247].
Жбир, Алла таала оан разы болсын, былай деді:
( : , , : , )
Бір кшпелі арап Аллаты елшісіне (саллаллау алайи уа саллам) келіп: «й, Аллаты елшісі, умра жайында айтып берші, оны кімі парыз ба?»-деп срайды. Аллаты елшісі (саллаллау алайи уа саллам) «Жо! Алайда умра жасауы зіе жасы»-дейді[1248].
Малмат:Шафии мен ханбали мзабінда ажылы секілді умраны да мырда бір мрте жасалуы парыз. Оларды мндай кзарасы Алла тааланы: «ажылы пен умраны толы атарыдар!»[1249]-деген сзіне негізделеді. Сондай-а Айша анамыз, Алла таала оан разы болсын, Аллаты елшісінен (саллаллау алайи уа саллам): «й, Аллаты елшісі, йел кісілерге жиад жасаулары парыз ба?»-деп сраанда ол: «рине, соыссыз жиад жасаулары парыз. Ол: ажылы пен умра»-деп жауап береді[1250].
Умраны уаыты
Умраны лкен ажылытан згешелігі, оны жылды кез келген айында: ажылы айларында жне баса айларда жасауа болады. Пайамбарымыз (саллаллау алайи уа саллам) мырында трт умра жасаан. Айша анамызды айтуынша, алашы шеуін злаъда айында, ал соысын ажылыпен бірге злхижжа айында жасаан болатын[1251].
Сондай-а рамазан айында жасалатын умра сауабы трысынан ажылыпен тееледі. Ибн Аббас, Алла таала оан разы болсын, Аллаты елшісіні (саллаллау алайи уа саллам) былай дегенін айтты:
( )
«Рамазан айында жасалатын умра - ажылыа те»[1252].
Арафа кні, рбан шалынатын кні жне ташри кндері умра жасау мкр тахриман.
Умраны миаты
Меккеге умраны атару шін келген кісі миаттан Меккеге ихрамсыз асуына болмайды. Егер блай істесе, атесін жуу шін миата айта оралуы ужіп. айта оралмаса, орнына ой шалуы ужіп. Ихрама миата жетпей кіруге болады. Бл, тіпті абзал крінеді.
Бірінші: Меккеліктерді миаты. Меккедегі адамдарды умраа шыатын миаты - Мекені зі. Алайда олар шін е абзалы, ханафи мен ханбали мзаптарыны кзарасында умра ихрамына Айша мешітіне жаын орналасан «Танъим» деген орыннан кірулері. йткені пайамбар (саллаллау алайи уа саллам) бу Бкірді баласы Абдрахмана Айша анамызды «Танъим»-нан умра жасатуын бйыран болатын[1253]. Танъимнан кейін абзалы - Жиърана. Жиъранадан кейін Худайбия абзал саналады.
Екінші:«лул-хилл» кіміндегілерді миаты. Блар - йлері Мекке сыртында орналасан бес миатты асындаы трындар. Ханафи мзабінда бларды ажылы пен умраа шыатын миаттары - трылыты жерлеріні шебері немесе соы мен Меккені арасындаы жер.
шінші:«лул-афа» кіміндегілерді миаты. Блар - йлері миаттарды ары бетінде орналасан лемні ткпір-ткпіріндегі трындар. Бл миаттарды Аллаты елшісі (саллаллау алайи уа саллам) соларды стімен баса елдерден ажылы пен умра жасау шін тетін ркімге белгіледі. Бл миаттарды саны бесеу. Олар: Зул-хулайфа, л-Жухфа, арн ал-маназил, Яламлам жне Зту Ъир. Бл бес миат Мекке трындарынан басалар шін белгіленген жне Меккені трлі тарапында орналасан. лемні трлі тарапынан ажылы пен умраны алаушы рбір мсылмана бл миаттардан млде ихрамсыз асуына болмайды.
Умраны шарттары
Умраны сырты парызы - ихрам. Ішкі парызы - тауаф. Тауафты трт айналымы ішкі парызды мойыннан тсіреді.