Биыл 220 жылдыы аталып тілетін Исатай Тайманов – лт тарихындаы лы тлаларды бірі
ОРАЛ. 11 суір. азАпарат /Елжан Ералы/ - Биыл 220 жылдыы аталып тілетін Исатай Тайманов - лт тарихындаы лы тлаларды бірі. Осыан орай батысазастанды тарихшы Зложа Шарафутдинов з ой-толамын былайша білдіреді.Тарихшыны пікірінше, ХІХ асырда етек жайан лт-азатты озалыстарды басында Исатай Тайманов трса, оны ізін жаластырушы Кенесары, Жаножа, Есет батырлар боланы белгілі. Кешегі кеестік тарихнамада Исатай батырды крескерлігі мен тарихта алатын орны Сырым Датлы бастаан лт-азатты озалысты табии жаласы ретінде ткен «ханды, феодалды жйе мен отаршылдыа арсы баытталан крес» деп бааланан еді. Алайда бгінгі тарихнамада айсыбір тлаларды тарих сахнасына айта келінуіне байланысты озалысты станымы мен лт-азаттыына кмн тудыратын жекелеген ебектер жарияланып жатыр.рине, оларды журналистерді, аындарды, жазушыларды иялынан туан деп мн бермеуге де болар, алайда бізді аладатып отыран мселе - бгінгі туелсіздік тсында Исатай-Махамбет озалысын з дрежесіне оятын ылыми теориялы тжырымны болмауы. Бл орайда аза лт-азатты озалысыны білгірі, тарихи ортада танымал алым Ммбет ойгелдиев з ойын былай тжырымдайды: «Ол ебектерде Исатай Тайманлы мен Махамбет теміслы сияты аса биік тарихи тлаларды ызметін, жалпы олар бастаан озалысты ммкін боланша тура тсінуге апармайтын методологиялы жасаты бар. Мселен, 1992 жылы жары крген ебекті соында баилы болуа бет бран ханны аузына «й, ос тентек, бірі аам, бірі інім, бірі батыр, бірі ер, кімге арсы ол жинааныды білмей тті-ау. Аыры балатаы кпеге аспандаы мені сатты... «ара албасты басырсы» деу маан емес, йдегі атындарыа айтар арыстары еді ой»,- деген сзді сала отырып, ктеріліс басшыларын бір стке болса да ханны биік парасатын тсіне алмаан парысыз дрежесіне тсіруі байалады», - деуі кп нрсені аартса керек. Ендеше, «Исатай-Махамбет бастаан халы озалысы алай рбіді, оны себеп-салдары мен оамды жігі алай басталан еді?» деген тарих сратарына жауап беріп крейік. Ол шін алдымен олар мір срген феодалды оам мен аза трмысына ене бастаан отаршылдыты тікелей сері деген жатты деректі ала тартайы. Бл ретте сол дуірді оамды дамуы мен азатты озалысына зерттеу арнаан А.Рязанов, М.Вяткин, Е.Бекмаханов, В.Шахматов, С.Зиманов, И.Кенжалиев сынды зерттеушілерді нды пікірлерін айтан жн. Мселен, А.Рязанов: «ХІХ асырда аза оамы рулы ортада мір срді. йткені рулы рылыс сол кезде аза шаруашылыында кшпелі мір салтына сай келді», - десе, М.Вяткин: «Осылайша азастандаы феодалды атынасты дамуы екі жолмен жрді; негізгі жол еркін (общинник) феодалды-туелді ндірісшіге айналуы; екінші жол - кешегі кнні феодалды-туелді ндірісшіге айналуы. Екі жол да бір нтижеге, феодалды атынастарды тередеуіне алып келеді»,- деуі аиат тжырым еді. Бл, сзсіз, халы озалысын тудыратын ірі оиа десек, оны ресейлік басында патшалы билік отырса, Ордада Жгір отырды. Бл мселеде зерттеуші М.Вяткин «Жгірді рулы жерлерді жеке меншікке блуі... кшпелі шаруашылыа жер тарлыын тудырды», - десе, Ордадаы халы озалысына жиырма жыл зерттеушілік мырын арнаан алым Исатай Кенжалиев Жгір зінен артылан «жерді е алдымен слтандара, одан кейін ожалар мен молдалара, билерге, сосын жаынан байлара берді», - деп жазды. Осылайша патша билігіні сеніміне кіріп алан Жгір брыны рулы жер игеруді келмеске жіберді. 1823 жылы хан таына отыран ол Ордадаы жарамды 6,5 млн. десятина жерді 400 мы десятинасын иемденіп, империяны ірі помещиктері атарына осылды. Кейінгі орыс шенеунігі Матвеевті ревизия (1847) жаттарына араанда, бл «Ордадаы е нарлы деген жайылымдар» еді. Бл баытта Жгірді оамды-саяси бейнесін кптеген алым-тарихшылар «оны аылдылыы мен тапырлыы сондай, ол з кезегінде хандытаы ауымды жерді слтандар мен байларды меншігіне рі тез, рі жеіл айналдыруы еді»,- деуі наты факті болатын. кінішке арай, Жгірді сол «тпелі тстаы» басаруын кейбіреулер «реформаа» жатызып жр.
Шындыында, тарих аиаты басаша. Бл мселеде Жгірді жеке басына берілген баа Х.Досмхамедов «патшашыл болды», сондай-а алым М.Вяткин тура байаан «орысты помещик-крепостнигі дрежесінде крсетті» деген тжырым лі де ылым шін нды пікір болып алады.Ал азіргі тарихнамада алым М.ойгелдиевті бл таырыпта «ХІХ асырды 20-40 жылдары трысынан аланда Жгір хан тласына байланысты мынадай бір жадайды аармауа болмас. Егер біз ауымы ресейлік ортанол уезд дрежесіндегі Бкей ордасына империялы кімшілік бірлігі ретінде араса, онда, рине, бл мезгілде Жгір дегейіне ктерілген лты аза шенеунік болмаандыын мойындауымыза тура келеді.Осы трыдан аланда Жгір ханны з басы атасы білхайыр хан заманынан бері жоары орыс кімшілігіні трбие-тепкісі мен ата срыптауынан ткен атарушы аппаратты сыла шенеунігі деуді зі де онша арты болмайды. Жгір ханны з тсында леуметтік мір шін прогресшіл мні болан (мысалы, аартушылы баыттаы) адамдарын тиісінше баалай отыранда да біз мселені басты тйіні - з халыны тарихи мддесіне кереар іс-рекет жасаанын жасырып-жаппауа тиіспіз. Мны Махамбет аынны аруаы алдындаы адалды та талап етеді»,- деген пікірін діл айтылан салиалы тжырым ретінде бгінгі ылыма енуі керек кзарас деп таныанымыз жн. Сонда ана Исатай-Махамбет ктерілісі ішкі ділетсіздік пен сырты отаршылдыа арсы халыты озалыс ретінде зіні тарихи орнын алады. Сонда Жгір кім? Ол да тарихи тла, біра зіні крескерлігін Ресей империясыны отаршылдыына арнаан, азіргі тсінікте айтса, «жаа трпаттаы» шенеунік, яни ел басаруда отарлаушы аппаратпен тыыз абыса жмыс істей алан, яни з пайын тгендеуде пысыай лтты элитаны е крнекті кілі ретінде крінген адам. Ол шін Жгірді айыптау да ажет емес, йткені оны сіп-нген, крген-білген трбиесі мен тлімі, анау ары атасы білхайыр, Нралы, Бкей, ала берді аталас туыстары аратай, Арыназы слтандардан озайтын болса, патша билігі жне оларды патшаа деген станымын жасы білді. -Біз бл мселеге тере бармай-а, мына бір нрсені еске сала кеткенді жн крдік, - дейді З.Шарафутдинов. - ткен патша билігінде ай аза орыстан білім алмады, кім шен мен шекпен кимеді, згені айтпаанда кешегі Жгірді замандасы Кенесары да орысты трбие-тепкісіне кніп, генерал шенін алды. Біра ол лгенде патша айырып, «Весьма жаль, он был человек весьма преданный» деп, Жгір хана айтандай кінішті сезім білдірмеген еді.Сонымен, Исатай озалысы ішкі саясатта жер атынасындаы шиеленістен туан, халыты озалыс ретінде кпшіліктен олдауа ие болан халы кресі болса, сырты саясатта патша отаршылдыыны жергілікті басаруына арсы крескен лт-азатты озалыс ретінде халы санасында мгі саталды. Біз бгінгі туелсіздік тсында осы ішкі лтты айшылыты елеп-ескеруді орнына, озалысты жеке бас араздыына балаймыз. Бл мселеде алым М.ойгелдиевті: «Исатай Тайманов бастаан жне баса да азатты озалыстарды аса зор маызы оларды жер жне билік мселесімен атар лтты болмыс пен ндылытарды сатау жне оларды заман сранысына сай бейімдеу мселесін де оюында. Азатты озалыстарды зерттеу ісінде осы уаыта шейін кп кзге тсіп, тілге тиек бола бермеген мселені бірі осы»,- деуі кпшілікке ой салса дейміз. Ал Исатай болса з заманында жер мен билік мселесінде ой оздырып, ксемдік танытып ана оймай, халын ділдік пен азаттыа ктере білген лт тласы еді. Бл маалада Исатай озалысыны тп-тамырын ктере жазуды ммкіндігі жо, біра мына бір деректі оырмана келтіре кетсек: Исатайды Ішкі Орда линиясыны бастыы есауыл Г.Сумкинге «...аза халы сонша крген збірінен бден ашынып, андай болмасын бір заа айшы істерге барып алмас шін, мерзімі тіп кетпей транда, басты мырза, мені Сізден дейі лаыыза салып срайтыным, бізді кріп отыран жбіріміз жніндегі шаымдарымызды тиісті орындара жеткізсеіз екен, сйтіп аза халыны тынышты, берекесіне себіізді тигізсеіз екен», - деп жазуы ынан кісіге жай сз емес-ті.
Егер сол ХІХ асыр бойы етек алан лт-азатты озалыстарды (Исатай, Кенесары, Жаножа, Есет, т.б.) барлыына зер салар болса, екі мселені тез креміз, оны біріншісі жер мселесі болса, екіншісі - жергілікті билік мселесі. Осы трыдан арар болса, Исатай Тайманов бастаан озалыс - лт-азатты озалыс, ал Исатайды зі - лт станымындаы тла деуге толы негіз бар. орыта айтанда, Исатай мен билік арасындаы жер жне басарудаы реформалы шиеленіс Ордада халы ктерілісін тудырды. Бл мселеде, алым М.ойгелдиевті: «Исатай-Махамбет озалысы леуметтік, тапаралы йлесімде, оамды ділетсіздікке, ктемдікке берілген соы», - деуі шындыа бір табан жаын. Бгінде кпшілікке тсініксіз алан Исатай-Махамбет озалысыны жрегі халы, раны ділдік болды десек, Жгір з тсында ресейлік билікті за уаыта келгенін ааран, зіні ызметі мен станымын патшалы Ресейді экспансиялы саясатына арнаан тла. Шын мнісінде Исатай-Махамбет озалысы - елді ділеттілік пен отаршылды жолындаы крес тарихы.
Аылды болу мен демі болу: бірін ана тадау керек пе?
Масаты:
ыз балаларды бойына тн тлімдік асиеттерімен таныстыру, ыздарды бойына аылдылы пен дептілік асиеттерді дарыту, таламмен киінуге, семдікке, слулыа штарлыын арттыру.
Ктілетін нтижелері:
– аза ызыны бойына тн ішкі жне сырты слулытаы, тлімдік асиеттерді лтты сана, салт-дстрмен байланыстылыы туралы тсінік алады.
– ыздарды инабаттылыы мен демілігін атар стауды маызы туралы апараттармен танысады, оларды мірдегі жадайлармен салыстыра баалай алады.
– Кнделікті арым-атынаста дептілік пен демілік аидаларын стана жне зге рбыларынан да оны талап етуге йрене бастайды
I Сабаты кіріспе блімі. ыздарды ызыушылыын ояту
Масаты:аза халы ымындаы дептілік пен демілік туралы естігендерін талдау, ой – пікірлерін білу;
демілік пен аылдылыты атар стану туралы ой салу, осы таырыпта гімелесуге даярлау.
Сратар мен тапсырмалар:1. Елбасы Нрслтан Назарбаев былай деген: «Шыыс халытарыны арасында, жалпы мсылман лемінде йел затын еркше баалайтын, арындасты атты адірлейтін халыты бірі де, бірегейі де бізді аза». Осыны длелі ретінде мысалдар келтіре аласыз ба?
2. Тмендегі сын есімдермен берілген ыздарды сипатын тсіндіріп кріізші:
демі ыз –
Крікті ыз –
сем ыз –
Ажарлы ыз –
Шырайлы ыз –
Ару ыз –
Осындай сипатты ыздара аылды болу неге ажет екен?
II Сабаты негізгі блімі. Жаа апаратпен танысу
Мтіндермен жмыс:Тапсырма:
Ішкі слулы пен сыпты слулыты алай тсінесііз? Оларды жетілдіруге бола ма? алай? Бл тапсырманы орындау шін мтінді оымастан брын дптеріізді екі блікке бліп, сол жаына з ойыыздаы жауаптарыызды жазасыз. Мтінді оу барысында екінші болікке з ойыызбен сйкес келген жне сйкес келмеген жерлерін жазып отырасыз. Содан со салыстырасыз.
Мтіннен азіргі ыздар шін маызды(!) жне маызсыз (?) деген жерлерін белгілеп ойыыз жне оны тсіндірііз.Ішкі слулы пен сырты слулы
Адамны сырты бейнесі оны ішкі жан дниесімен тыыз байланысты. Ішкі жан дние – мінез-лы. Дауыс ктеріп оспадарсыз сйлесе, сырты бейне анша слу болып, демі киініп трса да жарасым таппайды. «Киіміне арай арсы алып, Аылына арай шыырып алады» деген ым осыны мезеп тран секілді. Адаммен арым-атынасы сз ой, сондытан да айналанан кнделікті мірде жасы, жана жаымды сзбен дауысыды, сйлеу мнеріді тзетіп, жасылыты бойыа жина. Рухани байлыы – білім мен трбие. Киім киісі, жріп-траны кілге онымды, кнделікті сабаын тиянаты оып жретін, оушыны стаз да, ата-ана да матаныш ттады. Теледидардан кргенні бріне еліктеуге, йренуге болмайды. «Жаманнан жирен, жасыдан йрен» дегендей жасы мен жаманны арасын ажырата білу керек. Батысты мнсіз музыкасын тыдап, соан бой алдырып, еліріп исадаан ыздардан не ктесі, азаты сем сазын, асаба уенін баалап тыдай білген жн болар. Ашы-шашы киінгеннен жасы крінбейсі, керісінше крген адам «Мынаны айтатын ата-анасы, стазы жо па?» деген ойа алады.ерсі бояну да кілге олайсыз сер алдырады. Кпшілік орындарда атты клу, атты сйлеу, мініп келе жатан клік ішінде лкенге орын бермеу, ешкіммен санаспай з беттерінше даурыып дрекі сздер айтып айайлап сйлеу те ят, зісшіл, рккіректікті крсетеді. алай болса солай сйлеу, киіну – таламсызды пен трпайылы белгісі. лкенні айтан сын ескертпесін, аылын зімдікі дрыс демей, «алай айтылды, неге айтылды?» деп з-зіе талдау жасаан дрыс. «Сын тзелмей, мін тзелмейді» деген бар ой. рбір ыз бала зінен кейінгілерге лгі болу керек. лкенді сыйлайтын, кішіні сипайтын – жасы ыз, негелі, трбиелі ыз.ыз балалар демілікке аса назар аударады. Біра асан слулыты з зияны бар екендігін бірі білер, бірі білмес. демі болу ртрлі проблемар тудыранымен, оны шешуді бірнеше жолы бар.
Слулы- адам жанын марайтатын, кзін уантатын, тамсантып, тнті ететін, таырататын, сйсіндіретін крініс, имыл-рекет, пішін немесе ой-иялды жемісі. ыздарды крікті болуы кптеген жайсыздытара келеді. демі болу е басты баталастыты туызады. Баталасты та – адам мірі тек бсекемен тіп, крсеызар болып, ызанышпен, креалмаушылыпен жаласа береді. Бл жаымсыз ырлар арылы ыздар кп алта шыынына шырайды. Шыын- стіндегі киіммен, трлі демі, ымбат бйымдарымен, косметика, слылы салонымен тізбектеліп кетеді. те демі ыз мен-мен келеді. зін згелерден арты санап, биіктен арап, ткппарлы сезімі ялайды. Соны арасында “зіне лайыты” санайтын жар табалмай “ана болу” баытынан айырылып алуы да ытимал. алымдарды пікірінше жоарыда айтылан мысалдардан баса да тйткілді мселелерге рындырады.Мндай жайттар орын алмау шін кптеген факторлара назар аудару керек. Алдымен ыз те арапайым болу керек. Ешкімді ренжітпей, кемсітпей зіні демілігін тек іштей сезініп, жария ылмауы дрыс болады. Ашаны немді пайдалануы шарт. Оды, солды шашпай керекті кдеге жаратып, зіне найтын ажетті жмыспен айналысса. Ал ызды е басты мірдегі міндеті, масаты “ана атану”, “ана баытын” сезіну. Сондытан ер-азаматтара мейлінше арапайым болып, кп кіл блгені жн.Слу болу мселесі тйіткілді боланымен, оны есеруді кптеген мселелері бар. Мені ойымша демілікті сезініп, р ккірек болан ыздарымыз мірде те жалыз, баытсыз. Бл мірдегі е иыны- жалызды. демі ыздар жалызды сезіміне беріліп, мірлерііз орынышта тпесін!!!
демі болу нері
Слулыты бірден бір сыры – іштегі сезімдерде жатыр. Нерлым зіізді демімін деп сезінсеіз, сорлым айналаыза тартымды болып крінесіз. Кино, музыка леміндегі танымал адамдара арайышы, брін бірдей демі деп айта алмаймыз. Кбіне, олар жинаы, ктімді крінеді. Оны бір пиясы, олар здерін тартымды сезінеді, жне де зіне тамасануа жол ашады.
р йел таерте трып, боянып, киініп, айнаа арап – бейнесіні тартымдылыына кз жеткізеді. Осы мезетті есіізде сатап, алаан уаытта шаыра білуге дадыланыыз.
Адам зіні тартымдылыына сеніп трса, оны жріс-трысы да, имылы да згереді. Е басты згеретіні – сізді кзарасыыз. Кз – жанымызды айнасы. зіне сенімді, демілігіне сенімді йелді бейнесін кзіізден оуа болатындай болсын. Е тартатын да осы энергетика.Таы бір ескеретін жйт – бріне науа тырыспаыз. Біреуге нау шін тырысан сайын, сізді нау ммкіншілігііз де бседейді. йткені мны брі сырт кзге айын крініп трады. Одан да зіізді еркін стап, шынайы алпыыздан таймаыз. Бл те жасы сер етеді. Кпшілікке сер алдыруа тырыспайтын адамдар найды.
Брінен брын идеал адамдар болмайтынын ескерііз. зіізді алай бар, солай жасы крііз. Бл те маызды – зіді жасы кру, тартымды екеніді сезіну.
Адам аншалыты крікті болса, соншалы аылды болады
Ажарлы адамны ой-ресі де биік болады. алымдар «аылына кркі сай» деген тееуді ылыми негізі бар екенін айтып отыр. Лондондаы экономика мектебі мамандарыны зерттеуінше, демі адамдарды IQ дегейі орташа крсеткіштен 14 тарма бойынша жоары болады екен. Аылды да демі адамдар ежелден рпа жаластыру шін леуеті зор міткерлер саналан. Бл екі асиет зара бірлікте бола отырып, тым уалайды. Физик Брайан Коксты айтуынша, зерттеу демі йелдерге араанда, кбіне крікті ер адамдарды аылды келетінін крсеткен. і слу ерлерде IQ крсеткіші 13,6 тарма бойынша, йел адамдарда 11,4 тарма бойынша жоары болып шыан. Естеріізде болса, мны алдында Аризона университетіні алымдары ресі биік адамдарды за мір сретінін длелдеген болатын.
«Алаш айнасы» газеті
5 мамыр 2011
Бір хата шолу
ыз балаа “демі емессі” деген сзден ауыр сз жо. Аымасы, тама пісіріп те білмейсі, кесте тоып та йренбегенсі, оымысты емессі, талантсызсы десе де, слу еместігі туралы естіген аруа мір иындап кетеді. Жаса байланысты емес, бес жасар болсын, ыры бес жасар болсын. Кез келген біреу айтса да, жанына батады. Кіл блмеймін десе де, кей уаыт айнаа арап, ткендегі адам шын айтыпты, мен демі емеспін деп шешеді де, соан сенімін арттыра береді. лия демі, сия да демі, ал мен демі емеспін деп ішінен ойлап, тіле тседі. Осындайда жасы сз емші рлін керемет атарады. Сз сйектен тетінін ескерсек, жасы сз, жылы сз жрекке жететіні рас.
ткенде лердей тіліп жргенімде. зіме деген сенім “плинтустан” тмен тсіп, кіл кй рып, жрек ауырып кеткен стте дай маан жасы адамды алдыма алып келді. Аныы ол мені досым, біра кп араласпаймыз. Айда жылда бір хабарласып, аманды срасып дегендей. Дл сол кні хат жіберген екен. Та алдым. Сондаы оны екі ауыз сзі брін де мыттырды. Жбатам деп айтпадым, рас айтам деп сендіргісі келіп, клдіртіп те алды. Айтпаым не? Айтпаым, жаындарыыза жасы сз аямаыз. сіресе рбылара, ыздар жаына. Аууу, жігіттер, сендерге айтам))))
р бір ыз слу, р бір ыз айталанбас тла. Соны есте сатайы)))
II Сабаты орыту блімі
Масаты: ыздарды ойларын білу, пікір алмасу. Ой тюге жадай жасау
– Топ болып ыздар шін ыры ереже ойлап табыыз. Оны да ойын дптерге жазып ойыыз. аласаыз оып беруге болады.
– Аылдылыа бастайтын жеті жетекші адамны з бойында, соларды атап крііз
– Осы жазандарыызды пия еместерімен блісуге болады.
Сабаты басында жазан жауаптарыызды тексерііз:
– демі ыз – баппен сйлеп, биязы кліп, жасы-жаманны жнін біліп тратын.
– Крікті ыз – крген жанды йіріп, сйлесе баурап алатын, бірден кзге тсе оймайтын.
– сем ыз – жзі жылы, зі я, тні нзік.
– Ажарлы ыз – дене бітімі жинаы, сзі салматы, ісі тиянаты.
– Шырайлы ыз – кз жанары ткір, бет лпеті бал-бл жанан, тні шымыр.
– Ару ыз – бет пішіні, дене мсіні келіскен, сзі
Жеті жетекшіні стануа тырыс
А жола бастайтын жеті жетекші бар, осыны бойына сііре білген, алыптастыра білген адам – трбиелі адам. Адамны басшысы – аылы, Жетекшісі – талап, Жолаушысы ой, Жолдасы – ксіп, ораны – сабыр, ораушысы – мінез, Сынаушысы – халы. .
аза халы ызыны жазылмас дертке шырамауы шін, жаза адам баспауы шін мынадай он трлі талап ойан: 1. депті; 2.Ар-ожданы пк болу, 3. Кепейіл кешірімді болу, 4.Мейір-шапаатты болу, 5.Аыл-парасатты болу, 6. Сабырлы-салматы болу, 7. Адал, а жарын болу, 8. Масат мратты болу, 9. жет батыл болу, 10. ят намысты болу.Инабатты ыз сіру ниетімен тыйым сздерді де пайдаланан ыза 40 йден тыйым болан: 1. Жарыса сйлеуге, 2. Жалыз ыдыруа, 3. Жыртатап кліп, сыпсыдап сйлеуге, 4. Орынсыз рынуа, 5. Басалара ол тигізуге, 6. тірік, секке
7. Суы жріс, сума ылыа, 8. Кісіге арай керіліп есінеуге, 9. Талтайып отыруа, 10. Шалайып жатуа,11. Таматы обырлана асауа, 12.рлы арлыа, 13.ятты мшелерін ашып жруге, 14.Брадап ылмысуа, 15.ызыл іірде жатуа 16.Тске дейін йытауа, 17.Кісі алдында киім ауыстыруа, 18.Салт-дстрден аттауа, 19.Елді айбаттауа, 20. лкендерді жолын кесіп, атын атауа, 21. Ішімдік пен шегімдікке, 22. рыс-керіске, 23. Беттен алып, бет жыртысуа, 24.араулыа, ысырапа, 25.Рахымсызды пен атыгездікке, 26.Тнде суа жалыз баруа, 27.Жат жыныстылармен арласып жатуа, 28. Кйеуге ашып тиюге, 29. депсіз сзге, 30.Тарс-трс етуге, 31.Адам мен жануарларды тебуге, 32.Кісіні орлап жбірлеуге,33.Ткппарлы пен сыйымаза жасауа, 34. Айай среге, 35.Шектен тыс сыланып жасануа, 36. ызаншаты пен кншілдікке, 37. ,Менмендік пен зімшілдікке, 38.Алдап-арбауа,39.Крсеызарлыа, 40.Нпсі марлыаБл тыйым сздерді маынасын тсініп есте сатау ажет. Тсінбеген, з басына кездескен кейбір жадайларды ашы айтып пікірлесу де адамдыты белгісі.стаз-аылшы, оытушы, шын досы. р уаытта пікірлесіп ішкі жан дниеді ашуда ата-анмен бірдей адам.Ата-ана мен стазды арсына аяу тсірме. Сыйла, айтанын тыда. Олар сендерді орайды, олдайды.
Лдар беті.
|