Ядро заряды – элементті негізгі сипаттамасы екенін мытпау ажет.

Периодты жйені маызы

1. Ол азіргі химия ылымыны дамуыны бастамасы болды.

2. Периодты заны ашылуымен жаа элементтерді алдын – ала болжау, сипаттау ммкін болды. Инертті газдар мен баса элементтер осылай ашылды.

3. 20 элементті атомды массасы тзетілді.

4. Табиатты жалпы задарын – санды згерістен сапалы згеріске кшу, арама – арсылытарды кресі мен бірлігі, жоа шыаруды жоа шыару задарын растайды.

5. Периодты за мен периодты жйе негізінде атом рылысы теориясы дамыды.

6. Атом рылысы теориясы атом энергиясын ашуа, оны адам ажетіне жаратуа ммкіндік береді. Сонымен атар отыз екі клеткалы кесте де (зы вариантты) пайдаланылады.

Элементтер мен оларды осылыстарыны

Асиеттеріні периодты трде згеруі

Элементтерді ядро зарядыны згеруі осыан байланысты электрон сандарыны згеруі элементтер мен оларды осылыстарыны асиеттеріні периодты трде згеруіне келеді. Оны тмендегі мысалдардан круге болады.

Ядро заряды, сырты энергетикалы абатындаы электрон саны, тотыу дрежесі

Период
топ	ns1	ns2	ns2nр1	ns2nр2	ns2nр3	ns2nр4	ns2nр5	ns2nр6
+11Na+	+13Mg+2	+13Al+3	+14Sі+4	+15Р+5	+16S+6	+17Сl+7	+18Аr0
+19 К+
+37 Rb+
+55Cs+

Топ жне период бойынша атомдарыны ядро заряды седі. Ядро заряды скен сайын сырты энергетикалы дегейдегі электрон саны артып отырады. Сырты энергетикалы абаттарды электронды рылысы оларды химиялы асиеттеріні састыын анытайды. Топ бойынша элементтерді сырты дегейінде электрон саны бірдей боландытан, оларды тотыу дрежесі мен химиялы осылыстарыны асиеттері сас болады.

Кіші периодтарда элементтерді ядро зарядтары седі, осыан байланысты оларды сырты абатындаы электрон сандары да седі, бл элементтерді тотыу дрежесіні суіне келеді.

лкен периодтарда тотыу дрежесіні згеруі жалпы задылыа баынады, біра кіші периодтара араанда крделі болады.

Атомды жне ионды радиус

Элементтерді асиеттеріні згеруі (жоарлауы не тмендеуі) оларды атомды радиустарыны згеруіне байланысты. Атомды радиустарды арастыранда жай заттарды кристалдарындаы шартты (эффективті) радиустарын айтады. Сырты абатындаы электрондар ядромен е тмен энергиялы байланысады. Олар сырты энергетикалы дегейден зіліп, о зарядталан блшектер тзе алады, оларды катиондардеп атайды.

Сонымен атар, сырты дегейдегі электрондар баса атомдарды сырты дегейіне осылып теріс зарядталан блшектерді тзеді, оларды аниондар дейді. Бл кезде блшектерді эффективті радиустары згереді. Мысалы,

2-ші кесте.

	Lі	Nа	К	Rb
Атомды радиус, нм	0,155	0,189	0,236	0,248
Ионды радиус, нм	0,068	0,098	0,133	0,149

 

Бл кестеден атомнан катиона ауысанда эффективті радиус тмендейтіндігін круге болады. Аниондарда атомнан аниондара ауысанда ионды радиус жоарлайды.

3-ші кесте.

	F	Cl	Br	J
Атомды радиус, нм	0,064	0,099	0,114	0,133
Ионды радиус, нм	0,133	0,181	0,196	0,220

 

Негізгі топшаларда ядро заряды скен сайын атомды жне ионды радиустар артады.

осымша топшаларда атомды жне ионды радиустар жалпы артады. Біра V жне VI периодтаы элементтерді радиустары бірдей болады. Бл былыс осы периодтарда орналасан элементтерді 4f жне 5f абатшаларыны толтырылып, электронды сыылу пайда болуымен тсіндіріледі. Элементтерді асиеттеріні осымша топшаларда осылай згеруі екіншілей периодтты деп аталады.

Екіншілей периодтыты тмендегі кестелер мліметтерінен круге болады.

4-ші кесте. ІВ топ элементтеріні атомды жне ионды радиустарыны згеруі.

	Cu	Ag	Au
Атомды радиус, нм	0,128	0,144	0,144
Ионды радиус, нм	0,098	0,113	0,137

 

5-ші кесте. IV В топ элементтеріні атомды жне ионды радиустарыны згеруі.

	Ti	Zr	Hf	Ku
Атомды радиус, нм	0,146	0,160	0,159	0,160
Ионды радиус, нм	0,064	0,082	0,082	0,078

 

 

Айтылан задылытара скандий топша элементтері баынбайды.