Атомны электртерістігі (ЭТ) – орта электрондарды зіне арай тартыш абілетін сипаттайтын салыстырмалы шама.
Электртерістік – шартты салыстырмалы тсінік, лшемсіз, ол атомны металды немесе бейметалды асиетін сипаттайды. Оны шартты трде иондану энергия мен электрона ынтыты жарты осындысымен анытауа болады:
X = ½ (J +F )
Полинг шкаласы бойынша электртерістігі е жоары элементке фтор жатады, оны электртірістігі 4,1 те. Кестеде кейбір элементтерді электртерістігі келтерілген.
6-ші кесте. Кейбір элементтерді электртерістігі
| Н 2,2 | ||||||
| Lі 1,0 | Ве 1,6 | В 2,0 | С 2,6 | N 3,0 | О 3,4 | F 4,0 |
| Nа 0,9 | Mg 1.3 | Al 1.6 | Si 1.9 | P 2.2 | S 2.6 | Cl 3.2 |
| К 0,8 | Ca 1.0 | Ga 1.8 | Ge 2.0 | As 2.2 | Se 2.2 | Br 3.0 |
| Sb 2.1 | Te 2.1 | I 2.7 |
Кестеде s-, р– элементтерден тратын кіші периодтарда ядро заряды скен сайын элементтерді электртерістігі жоарлайтындыын круге болады.
лкен периодтарда жалпыма бл задылы саталады, біра d – элементтерінде ЭТ аса кп згермейді.
Негізгі топшаларда ядро заряды скен сайын ЭТ кемиді, ал осымша топшаларда жалпы задылы саталанымен ондай згеру баяу болады.
Тотысыздандырыш жне тотытырыш асиеттер
Элементтерді тотытырыш жне тотысыздандырыш асиеттері иондану энергиясы, электрона ынтыты, электртерістік ымдармен тыыз байланысты. Нерлым элементті иондану энергиясы тмен, оны тотысыздандырыш асиеті сорлым жоары болады. Барлы металдар тотысыздандырыш асиет крсетеді. Нерлым элементті электртерістік шамасы жоары, тотытырыш асиеті сорлым жоары болады. Фтор е кшті тотытырыш, ал франций е кшті тотысыздандырыш.
Топ бойынша ядро зарядыны саны скен сайын элементтерді тотысыздандырыш асиеті седі, себебі оны иондану энергиясы тмендейді, сырты абатындаы электронны беру абілеті артады.
Период бойынша ядро зарядыны саны скен сайын элементтерді тотытырыш асиеті артады, себебі оны электртерістігі жоарлап, электронды осып алу абілеті седі.
| тотытырыш асиеті артады | |||||||
| Период | |||||||
| тотысыздандырыш асиеті артады | Li | Be | B | С | N | O | F |
| Na | Ci | ||||||
| K | Br | ||||||
| Rb | I | ||||||
| Cs | |||||||
| Топ |
Элемент оксидтері
ышылды асиеті артады
негіздік асиеті Период
Li2O BeO В2О3 СО2 N2O5
А негіздік амфотерлі ышылды
р Na2O
т K2O
а Rb2O
д Cs2O
ы
Топ
Топ бойынша жоарыдан тмен арай элементтерді металды асиетіні кшеюінен оксидтерді де негіздік асиеті артады.
Период бойынша элементтерді оксидтеріні асиеті негіздіктен амфотерлікке, одан ышылдыа ауысады, яни ышылды асиеті артады.
Гидроксидтер асиеттеріні згеруі
ышылды асиеті артады Период
| NaOH | Mg(OH)2 | Al(OH)3 | H2SiO3 | H3PO4 | H2SO4 | HClO4 |
| негіздік | амфотерлі | ышылды | ||||
| КОН | ышылды кші азаяды | Н2СО3 | ышылды кші артады | |||
| RbOH | Н2SiO3 | |||||
| CsOH | Ge(OH)4 | |||||
| Pb(OH)4 |
Топ
Топ бойынша гидроксидтерді негіздік асиеттері жоарыдан тмен арай артады, йткені ядро заряды скен сайын гидроксид иондары атом ядросынан ашытайды, нтижесінде диссоциялану процесіні жруі жеілдейді.
Периодта гидроксидтерді негіздік асиеттері, оксидтер асиеті сияты, амфотерліден ышылды асиетке ауысады. Бны элементтерді металды асиетіні азайып, бейметалды асиетіні амфотерлілік арылы кшеюмен тсіндіруге болады.