Экологиялы жадай

лы Отан соысынан кейінгі жылдарда КСРО-да экологиялыжадай крделі проблемаларды біріне айналды. Бл проблемадан азастан да тыс алан жо. лем тарихында «ыри аба соыс» («холодная война») соыс аталан империалистік мемлекеттер мен социалистік мемлекеттер арасындаы жанталаса арулану бсекесі XX асырды 2-ші жартасында дниені шарпыды. Бл бсекеде басты орында АШ пен КСРО трды. Е алдымен бл екі мемлекет ядролы аруды ошаына айналды. азастан КСРО ораныс кешеніні е ірі ядролы полигоны болды. азастан жеріне осы жне таы баса скери ару-жара кешендерін салу барасында ешкімні мддесі ескерілмеді. азастанда е ірі Семей полигоны болды. Семей, Павлодар, араанды облыстары тйіскен жерде орналасан бл полигон 8372 км2 жерді амтыды. 1949 жылы 29 тамызда Семей полигонда алаш рет ядролы аруды сынады.Семей полигонда барлыы 500-ге жуы ядролы сына ткізілді.Ол кезде полигонны халыа, оршаан ортаа деген зияны туралы еш нрсе айтылмады. Полигонда ткізілген рбір сынаты адам міріне келтіретін зияны те кп болды. Адамдар арасында трлі аурулар кбейді. мірге келетін сбилердін кемтар болып тууы жиіледі. Жер ыртыстары жарамсыз болып алды. 1969 – 1970 жылдары Маыстау жерінде жер астында ядролы ару ш рет сыналды. Бл сына халытан жасырын трде ткізілді. 70 жылдардан бастап азастандаы таы бір экологиялы апатты айма Арал теізі болды. Е алдымен ндіргіш кштерді орналастыруда жіберілген стратегиялы ателік басты себептерді бірі болды. Сырдария, Амудария зедері суларын мата, кріш даылдарын сіруге исапсыз пайдалануы Арал теізіні тартылуын тездетті. азіргі уаытта Балаш кліні де экологиялы жадайы проблемаа айналып отыр.

83. 1977 жылы 7 азанда КСРО Конституциясы абылданды.Конституцияда ияли болжамдар кп болды. Коммунизмге тер жол мселесі, кемелденген социализм теориясы ке таралды. 1978 жылы 20 суірде аза КСР-іні конституциясы абылданды.Бл Кеестік жйедегі азастанны соы Конституциясы болды. Бл Конституциясында да демократияны шектеу, адам ыын елемеу т.с. оама жат былыстар орын алды. лтаралы атынастарда да келесіз жадайлар кбейді. Республикада орыс тілі «лы тіл» ретінде дріптеліп, аза тіліне немрайды арау кеейді.

84. 1979 жылы КОК ПК–ы азастан жерінде неміс автономиялы облысын ру туралы шешім абылдады.Автономиялы облысты рамына Амола, Павлодар, араанды, Кокшетау облыстарыны бірнеше аудандары кіруге тиіс болды. Жоспар бойынша автономиялы облыс орталыы Ерейментау аласында орналасатын болды. Бл жнінде арнайы комиссия рылын, оан КОКП ОК-ыны хатшысы А.Коркин тораалы етті. Партияны бл шешімі аза халыны лтты мддесін аяа таптауды крінісі болды. 1979 жылы 16 маусымда Амола аласындаы Ленин алаына аза жерінде неміс автономиясын руа наразы болан жастар жиналды. «Неміс автономиясына жол жо!» «азастан блінбейді!» деген жазулары бар плакаттар стаан жастар партияны бл шешімін атты айыптады. Осы жылы 19 маусымда жастар алдына шыан атару комитетіні траасы Жмахметов пен облысты партия комитетіні бірінші хатшысы Морозов азастан жерінде ешандай автономия рымайтынына жастарды сендірді.

85. Диаспора деген грек сзі, шашыранды су деген маына білдіреді. Осылайша баса жаа кетіп, шашыранды жргендерді немесе шоыр болып отырандарды з ата – мекеніне айтып ораландара репатрианттар деген термин олданылады. М. Ттімов диаспора сзін азаша шашырау, ал репатрианттарды ізгі тілекпен тарихи Отанына айтып оралан майтабадар деп атаан. Ал екі халыты ортасында отырып, не аза не таы баса халыты рамына кірмейтіндерді маргинал терминімен аталады. азастанан тыс жерде саны алы шоыр кйінде алан жне шалай жерлерде шашырап кеткен аза диаспорасыны саны 1991 жылды соы мен 1992 жылды басында жалпы саны 3 миллион 400 мы деп есептелінді. Ол халымызды 32,2% яни штен бірін райды. азатарды шет елдердегі шашырандысын салыстыратын болса, туысан, ырыз халынан біршама кп, ал тркмендармен бірдей, башрттардан екі еседен арты. Осыны зін – а оларды брін осса, бір ауым халы екені белгілі. аза диаспорасыны ке ауымды екенін келесі салыстырулар арылы байауа болады. Айталы з республикасынан тыс жердегі пайызыды крсеткіштері жоарлыы жаынан армян, тжік, белорустардан кейінгі тртінші, ал шет елдеріндегі жалпы саны жаынан брыы Кеес одаында армян мен украиндардан кейінгі шінші орын – азатара тиесіл болды. лтты диаспора деп азастаннан тыс жерде мір сріп келген халыты айтамыз. Себебі азастаннан тыс жерде тратын азатарды жартысынан астамы, яни 1,8 миллионы (1993 жыл бойынша) зіні ежелгі ата – мекенін брыныдай жайласа, ал алан 1,6 миллионы бтен жерлерді онстанан. азіргі азастан Республикасыны территориясы бкіл азаты ата – мекеніні тек штен екісін ана амтиды. Демек азаты ежелгі ата – мекені 4 миллион шаршы километрге жайылып жатыр. Оны 12 млн. Шаршы шаырымы Ресейде (600 мы шаршы шаырым), Орта Азияда (200 мы шаршы шаырым) жне ытайда (400 мы шаырым) алып ойды.

Айта ру баыты.

1985 жылы наурызда Н.У.Черненко айтыс боланнан кейін КОКП ОК-ні Бас хатшысы ызметіне М.С.Горбачев сайланды. 1985 жылы суірде КОКП ОК-ты пленумында леуметтік, экономикалы дамуды жеделдету мселесіне сйкес экономикалы рылымды айта ру баыты жарияланды. М.С.Горбачев саясатыны рандары: жариялылы жеделдету, айта ру.Бл айта ру баыты 1986 жылы КОКП-ны XXVII съезінде малданды. Сонымен партия елде жаару баытына бастауа міндет алды. айта ру ешандай бадарламасыз, ылыми айындамасыз жргізілді. Бл баытты ияли болжамдары кп болды. айта ру баыты алышы кезден бастап стсіздікке шырай бастады. Бан Москвада В.В.Гришин, Ленинградта Г.В.Романов, азастанда Д.А.онаев, зірбайджанда Г.лиев сияты басшылар кінлі деп шешілді. айта ру баыты мемлекетті сол кезде алышарты алыптасан аса ірі дадарыстан тара алмады. оамдаы жадай кннен кнге иындай берді.