ызыл тасын» балдырлары.

Кіп-кішкентай теіз балдырларыны себебінен су беті жылды белгілі бір уаытында тот басандай кйге енеді. Блар адама байаусызда тиіп кетсе, ая-ол параличіне жне тыныс алу жолдарыны семуіне алып келеді

Кшала

Кшала(Emіnіum) – шаяноттар тымдасына жататын кп жылды шптесін сімдіктер туысы. Азияны мды жерлерінде кездесетін 5 трі бар. азастанда Мойынм (Жамбыл облысы) мен ызылм шлінде, аратауда жне Тянь-Шаньны батысында сетін 2 трі бар: ит клшласы немесе Леманн кшаласы (Emіnіum lehmannіі) мен Регел кшаласы (Emіnіum regelіі). Бларды ішінде кп тарааны – ит кшаласы. Оны биіктігі 15 – 40 см, тйнекті сімдік, жапыра татасы шбрышты, андауыр пішінді, зын сааты (зындыы 7 – 12 см, ені 1,5 – 3 см). Гл шыатын сабаыны тп жаында млдір жараты ынабы болады. ара клгін тсті, зындыы 4 – 8 см собы глшоыры сабаыны шынан дамиды. Собыыны сыртындаы жамылысыны зындыы 12 см, ені 3 см. Жамылысыны ішкі беті мапалдай жмса, ара клгін тсті. Тымынан кбейеді. Суір – мамыр айларында глдеп, жемістенеді. Жемісі – а жидек. Тйнегінде алкалоидтар болатындытан улы, сондытан сімдікті тйнегін кеміргіштер жемейді. Ит кшаласы те сирек кездесетін тр боландытан азастанны «ызыл кітабына» енгізіліп, ерекше орауа алынан.

Жебір

Жебір (Thymus) – еріндіглділер тымдасына жататын хош иісті шала бта. Еуразия жне Солтстік Африканы оыржай белдеулерінде кездесетін 150-дей (кейбір мліметтерде 400-ге жуы) трі белгілі. азастанны далалы, жазы жерлерінде, иыршытасты тау бктерлерінде сетін 27 трі бар. Кбірек тараандары: кдімгі жебір (Th. vulgarіs), маршал жебірі (Th. marschallіanus) жне ызылт жебір (Th. roseus). Биіктігі 1 – 25 см. Сабаы тп жаынан сректеніп атайып кеткен. Жапыраы бтін жиекті, сааты, кейде саасыз. са, ызылт, клгін кейде а тсті глдері шоырбас глшоырын райды. Глдері ос жынысты, аталыы – 4, аналыы – біреу, тостаанша жапыраы да, клте жапырашасы да – бесеу. Мамыр – тамыз айларында глдеп, маусым – ыркйекте жеміс береді. Жемісі – жааша. Жебірді рамында эфир майы кп. Одан алынатын тимол медицинада, парфюмерияда жне тама нерксібінде олданылады.

Жалбыз

Жалбыз (лат. Méntha piperíta)- еріндіглділер тымдасына жататын кп жылды тамырсабаты сімдік. азастанда жалбыз туысыны 10 трі седі, соны ішінде дрілік масатта брышты жалбыз олданылады. Жане де бл сімдікті баса трлерінен порфюмериялы , кондитерлік , гигиеналы масаттара олданылады.

 

 

Пайдаланыан дебиеттер тізімі:

1. азастан»: лтты энцклопедия / Бас редактор . Нысанбаев – Алматы «аза энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том

2. Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005

3. азастан табиаты:Энциклопедия / Бас ред. Б..Жаып. - Алматы:" аза энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. – 304бет.

4. азаша википедия парашалары

5. Гугл беттері