Бліп шыарушы лпа.

Термодинамика задылытары жне оны биология ылымындаы крінісі

Термодинамика (грек. - "жылу", - "кш") - физика ылымындаы жылуды жмыс жне баса энергия трлерімен арадаы арым-атынасын зерттейтін тармаы. Термодинамика — тжірибелерден жинаталан нтижелерге сйенетін феноменологиялы ылым. Ол кптеген рамдас бліктерден тратын макроскопиялы жйелер - термодинамикалы жйелерді зерттейді. Мндай жйелерде жретін процестер макроскопиялы шамалар, мысала ысым немесе температура арылы сипатталады жне олар молекулярлы дегейде олдануа келмейді.

Термодинамика задылытары жалпы сипатта олданылады жне заттарды атомды дегейдегі рылымына туелді емес. Сондытан термодинамика ылым мен техниканы энергетика, озалтыштар, фазалы ауысу, химиялы реакциялар, секілді кптеген салаларында олданылады.Термодинамиканы физика мен химияны біратар салаларында, химиялы технология, аэроарышты технология, машина жасау, жасушалы биология, биомедициналы инженерия секілді алуан трлі салаларда алатын орны ерекше.

Сімдік организмі лпаларыны классификациясы

сімдік лпасы (лат. textus, грек. hіstos – шыу) – шыу тегі, рылысы, атаратын ызметі сас жасушалар тобы. арапайым сімдіктерді денесі абат-абат болып орналасан, ызметі мен морфологиялы жаынан бірдей клеткалардан алыптасады. Кейбір жадайда “абаттар” 2 – 3 трлі клеткалардан трады.

сімдік лпасыны жіктелімі оларды белгілеріні жиынтыына, шыу тегіне, клеткаларыны басты ерекшеліктеріне жне ызметіне негізделген. Осы уаыта дейін бір келісімге келген жіктелім жо. Алашы табии рі наты жіктеуді физиолог Ю.Сакс (1868) сынды. Ол морфологиялы састытарын, физиологиялы ерекшеліктерін ескере отырып лпаларды ш топа блді:

-жабынды,

-негізгі,

-ткізгіш.

сімдік лпасы клеткааралы заттарды даму дегейіне арай:

-тыыз жне

-борпылда болып дамиды.

Соы ылыми зерттеулерді нтижелері бойынша лпаларды негізінен мынадай алты топа бледі:

· меристемалы (тзуші),

· жабынды,

· негізгі,

· араулы (механикалы),

· ткізгіш жне

· бліп шыарушы лпалар.

Осыларды ішіндегі тзуші лпалардан басалары тпкілікті лпалар.

Тзуші лпалар (меристемалар)

Жоары сатыдаы сімдіктерді жануарлардан басты айырмашылыы сол, олар міріні соына дейін суін тотатпайды жне жаа мшелер (органдар) тзіп отырады. Бл жадай сімдіктерді белгілі бір жерлерінде тзіліп алыптасатын меристемалы лпаларды (тзуші лпаларды) болуымен байланысты. Тзуші лпалар (меристемалар) деп - тпкілікті лпаларды жасушаларын жасап, немі толытырып отыру арылы сімдіктерді денесін райтын лпаларды айттады (грекше «меристос» - блінгіш, «стема» - лпа).

Тзуші лпалар орналасу ерекшеліктеріне арай трт топа блінеді:

1. Тбелік меристема

2. Бйірлік меристема

3. ыстырмалы меристема

4. Жараат меристема

Жабынды лпалар

сімдік мшелеріні сыртын аптап жататын жасушалар тобын жабынды лпа дейміз. Жабыды лпаларды негізгі атаратын ызметі сімдікті кеуіп кетуден жне сырты ортаны олайсыз жадайларынан, шамадан тыс суды булануынан, зиянды микроорганизмдерді еніп кетуінен сатайды. Сонымен атар сімдіктерді рбір мшесіні жабын лпасыны зіне тн физиологиялы ызметі бар.

Шыу тегіне байланысты жабынды лпаларды екі типке бледі:

1. алашы жабынды лпа,

2. соы жабынды лпа.

Алашы жабынды лпалара:

· эпидерма (эпидермис) жне

· эпиблема,

ал соы жабынды лпаа

· тоз,

· ыртыс жатады.

Негізгі лпа.

оректік лпа мен фотосинтездеуші лпаны осып негізгі лпа дейді. Негізгі лпа деп аталу себебі бкіл сімдік денесін рап трады. Вегетативті жне генеративті мшелерінде кездеседі. Жасушалары тірі, пішіндері дгелек, сопаша, цилиндр трізді жасуша абышасы жа (кейде абышасы алындап ааштанады, мысалы, срек, кофе, пальма тымдары).

Оректік лпа.

сімдіктегі органикалы заттарды (нруыз, кмірсулар, май) артыын ора жинауа бейімделген жасушаларды тобы. детте жасуша абышасы жа боланмен атаратын ызметіне арай біртіндеп алыдайтын кездері болады. сімдіктерді барлы мшелерінде оректік лпа кездеседі, мысалы: бір жылды жне кп жылды сімдік тымдарыны эндоспермінде (рыында), тйнегінде, пиязшыында, жуан тамырларында, саба зегінде, жапыраында.

Тірек лпа.

Тірек лпа сімдікті мшелеріне беріктік асиет беретіндіктен жануарларды аасы сияты салма кшіне, атты соан желге, нсер жамбыра майыспай, сыбай ттеп береді. Жылдан-жыла сімдікті зарып суі, бта жаюы оны клемін лайтып, кп салма тсіретіндігне алы жауан ара, желге, соан дауыла тірек лпасы болса ана арсы тра алады.

Ткізгіш лпа

сімдікті барлы мшелеріне оректік заттарды жеткізетін жасушалар тобын ткізгіш лпа дейді. Жасушаларыны іші уыс ттікше трізді, ткізгіш лпа жоары аыс жолы жне тменгі аыс жолы деп екіге блінеді.

Бліп шыарушы лпа.

Тіршілік рекетіні нтижесінде сімдік мшелерінде аыры німдерді (алды заттар) бліп шыаратын жне жиналатын орындар бар, олар: безді тктер, безді абыршатар, шайыр жолдары, ст жолдары, шірнеліктер, жасушааралы кеістіктер, су жанаспалы жасушалар, т.б. Осыларды барлыын осып бліп шыарушы лпа дейді.