XV-XVIII . бірінші ширегіндегі аза-орыс арым-атынасы. Ресейді «Шыыс саясаты» жйесіндегі азастан.

азастанны Ресейге осылуы оларды арасындаы маызды саяси байланысты дете тсті. Ресей мемлекеті Шыыстаы зіні мемлекеттік шекарасын кеейтуге мддесін білдірді. Мемлекеттік билікті орталытандыру жне кшейту шаралары бойынша шыыс мемлекеттермен кршілес жатан халытармен сауда айырбастау жне зге де арым-атынас жасау нысандары айтарлытай сті.

Ресейді орта Азия хандытарымен сауда жне дипломатиялы арым-атынасты Иван IV азан (1552), Астрахань (1556) хандытарын, Сібірді Отстік-Батысын жаулап алуы, ам сауда жолдарын салу аза хандытарымен тікелей байланыса тсуді жеілдетті. Ресей мемлекетіні азастана деген ызыушылыы орнатаннан кейін, XVI асырды 2-жартысында ерекше сті. азастан арылы орта Азия хандытарымен транзиттік сауда жолдарын дамытуа мдделі жне кпестік керуендерді ауіпсіз туін амтамасыз етуге тырысан Ресей мемлекеті аза хандыыны кршілес елдермен саяси жадай жне зара арым-атынас жасауына наты мдделер білдірді. Мскеу патшалары аза хандытарымен тікелей байланыс жасауды орнатуа мтылды. Бл жерде елшілік байланыстар лкен рл атарды. 1573 жылы аза даласына Третьяк Чебуков басаран орыс елшілігі жіберілді. Елшілерді міндеті азатармен сауда жасауды алыпа келтіру болды. Алайда Чебуковты дипломатиялы миссиясы азастанны шегіне жете алмады, себебі сібірлік Кучум Маметл ханны рулары оларды таландап тастады. 1577 жылы Ноай Ордасынан оралып келе жатан орыс елшісі Борис Доможиров, ол кездегі ноайлара оан-лоы крсеткен жне Ташкентпен жне ргенчпен байланыста болан аза хандыы «лемдегі патша жне лы князь» екендігіне кз жеткізді. 1594 жылы Мскеуге 1-ші аза елшісі келді. Туекел л-Мхаммед ханны елшісі оны Мскеуде «аманат» ретінде алдырылан немересі Ораз-Мхаммедті босату жне Орыс кіметімен досты келісімшарт бекіту туралы тапсырмамен келген болатын. Бдан баса, ол Борис Годунов арылы кршілес жне жауласып жатан феодал хандытарына арсы кресу шін «жалынды шайаса» ол жеткізуге міндетті еді. Орыс ханыны Туекел хана берген кері грамотасында «жалынды шайаса шыу» жне азатарды оларды барлы арсыластарынан «орау» туралы сз берілген болатын. XV-XVI асырды аяында экономикалы жне саяси дамуда айтарлытай жетістіктерге ол жеткізген Ресей мемлекеті саяси масаттара ие бола отырып, шыыс шет елді саудасын марапаттады. 1574 жылы 30 мамырда Якова жне Григорий Строганова Иван Грозныйды сыйлыа берген грамотасында азастан жне Орта Азия елдерімен сауда жасауа рсат етілген.

Сауда-экономикалы байланыста екі тарапта бірдей мдделі болды. Сауда айланымы арылы азатар й дадысыны заттарын, о аруларын сатып алды, ал орыстар олардан ртрлі шикізаттар, малдар алды. Орыс мемлекетіне Кучум руларына арсы кресу шін одатар, азастан аумаы арылы тетін керуен маршруттарына ауіпсіздік, Орта Азия нарыына кедергісіз шыу ажет болды. з кезегінде, Орта Азия хандытарынан немі жошылыа шырататын шабуыла тап болатын азатар Мскеумен байланысты кеейтуге мдделі болды. азастанмен, Сібірмен, Орта Азиямен сауда байланысыны ауіпсіздігін амтамасыз ету шін Орыс мемлекеті жер аударушылармен, кпестермен, елшілермен жне скери жасатармен бірге азастана іргелес жатан шекараа бекітілген бекініс-бекеттерін арынды трде салуды бастады. азастан шекарасына жаын орналасан Батыс Сібір аумаындаы орыстарды алашы аласы «лкен Обск алашыы» болды, ол Ертіс зені йылатын Обь зеніні о жаалауында орналасты. зіні аз уаыт ішіндегі тіршілігінде (1594 жылы латылды) орыс скери жасатарыны Сібірге жне азастан шекарасына тере енуіне ызмет етті. Содан со Тюмень (1586), Тобыл (1594), Томск (1604) алалары салынды. Жоар хандыыны мірге келуі (1635) Орта Азияа маызды згерістер алып келді. Феодалды топтарды басаруа мдесін білдірген, болашатаы креген саясаткер Туке хан з мемлекетіні шекарасын немі ныайтуа мтылды. Тукені Ресейге деген мейірімділігі, оны Ресеймен байланысты олдай отырып, азастанны жадайын жетілдіруге рекет етуімен байланысты болды. 1687 жылы Тобыла Ташим батыр басшылы еткен аза елшісі жіберіліп, оан азастана орыс кпестерін шаыру тапсырылды. Миссия рамына Сібір аласы арылы Орыс мемлекетімен экономикалы байланыс шін жерді есептеуге дадыланан аза саудагерлері кірді. 1689 – 1960 жылдарды басында Тобыла Тман батыр басшылы еткен зге елші жіберілді. Алайда, ол байланыстар зады ресімделмеген, наты екіжаты ол жетімді келісімдерге ол ойылмаан еді, сондытан бір тараптан, яни аза иеленушілеріні хандыты туелсіз жадайын сатап алуына мтылуы, екінші тараптан – польша жне трік істерімен жмыс істейтін Ресей ережесі келісілді. аза хандыыны ішкі жай-кйі де, оны Ресеймен сырты экономикалы арым-атынасты алыпты дамытуа олайлы жадай туызбады.

1717 жылы азаты кейбір кшбасшы слтандары айып жне білхайыр, аза руларындаы сырты саяси жадайларды иындыын жне сырты арсыластар тарапынан наты ауіпті ескере отырып, скери ода ру туралы I Петрге жгінді. Соысы, Швециямен соыста жне ішкі ыры-жыры жне аза руларындаы зара жанжал туралы мліметтерге ие бола отырып, «азатарды ісімен» араласуа табандылы танытпады, тек ана азастандаы, Орта Азиядаы жне Жоариядаы оиаларды баылауды жаластырды. I Петрді Ресей мемлекетіні рамында ырыз-айса ордасыны болуын алауы, зіні мемлекетіні шекарасын кеейтумен ана емес, сонымен атар Ресейді шыыс шекарасын ауіпсіздендіруге мтылу болды. I Петрді жеке кімі бойынша Жоары-Ертіс желісін амтыан Ямышев (1716), Омбы (1716), Железинская (1917), Семей (1718), скемен, Коряков (1720) скери-инженерлік имараттары жне баса да іскери-ораныс бекеттері салынды.