Бкей Ордасыны рылуы. Жгір хан.

1799 жылы Бкей слтан Ресей императорыны атына хат жазып, зіні ол астыдаы азатарды бір блігіні Жайыты о жа бетіне кшіп баруына рсат срап, тініш жасады. Сйтіп 1801 жылы 11 наурызда Ресей монархы Ы Павелді жарлыы шыып, Бкей слтан мен оны ол астындаы азатарды Жайыты о жа бетіне кшуіне рсат етілді.

Бкейді зіне Ресей императорыны суреті бар алтын медаль тапсырылды. Кшіп баран азатарды оныстанан аумаы 70 мы шаршы шаырым шамасында болды. Бкей слтанны ол астындаы азатар орналасан бл айма Ішкі Орда деп аталды. Ішкі Орда батысында Астрахан, солтстігі мен шыысында Саратов жне Орынбор губернияларымен шектесті, отстігі мен отстік-шыысында Каспий теізі мен Жайы шекара шебіне барып тірелді.

кімшілік трысынан аланда Ішкі Орда Орынбор шекара комиссиясына баынышты болды. Біра оны орналасан аумаы Астрахан губерниясына арайтын. 1801 жылы Жайыты о жаасына 5 мыа жуы отбасы кшіп барды. Оларды басым кпшілігі таяуда ана болып ткен ктеріліске атысандар еді жне аза оамыны е кедей блігі болып табылатын. Сырым Датлы азатарды Жайыты о жаалауына оныс аударуына атты олдау крсетті.Ол тіпті халы арасында ата оныса кшу жнінде ыпалды гіт жргізді. Жайыты о жаына кшіп барандарды 15 мыа жуыы кейінірек оны жатастары болып шыты. Жайыты о жаалауына кшіп барушыларды саны бірте-бірте арта тсті.

Мселен, 1897 жылы Ресей империясыны Жалпыа бірдей алашы халы санаыны крсеткен нтижесі бойынша, Ішкі Ордада 207 мы аза болды. Кейінірек азатарды Ресеймен шекаралы шепті ішкі жаына туіне тыйым салынды. Сонымен атар азатарды ке-байта аза даласына айтып келуіне де рсат берілмеді. Далалы азатарды да Ішкі Ордаа туіне шек ойылды.1812 жылы Бкей слтана хан лауазымы берілді. Жартылай туелді жаа мемлекеттік рылым епдігі жерде Бкей хандыы (Ішкі Орда) деген ата ие болды. Патша кіметі келешекте одан империяа толы туелді мемлекеттік рылым жасама ниетте еді. Бл ретте хандыты жаа билеушісі Жгірге лкен міт артылды.

Бкей Ордасыны (1823-1845) ханы, Бкей ханны лы. 1815 жылы кесі мрагерлік салта сйкес ханды таты Жгірге берді. Алайда, Жгір жас боландытан, Бкейді тапсыруы бойынша хандыты Бкейді інісі Шыай слтан басарды. 1823 жыла дейін Жгір еуропалы лгіде тлім-трбие алады, Астрахан губернаторы Андреевскийді йінде жатып оиды. Сол жерде ол хандыты кімшілік басару дістері бойынша да дріс алды.

Бкейлы Жгір хан билік ран кезеінде саяси жадай шиеленісіп тр еді. Сол тстаы басару мен жер блуде жіберілген кемшіліктерге орай, ол халыа арсы біратар рекеттерге баруа мжбр болды. Бл жадайды Ресей аза хандыы территориясын отарлау масатында тымды олдана білді. аза халы шін негізгі экономикалы шектеулерді бірі азатара Каспий теізі, Жайы пен Еділ зендеріні жаалауларындаы аумаа оныс аударуа тыйым салынуы еді. Шаруаны бл зендерден балы аулауа жне малын суаруа ы болан жо. Жгірді жргізген саясатыны аыры И. Тайманов пен М. темісов (1836-37) бастаан шаруалар ктерілісіне келіп сотырды. Бл ктерілісті негізгі сипаты Ресей отарлаушылары мен феодалдар саясатына жасалан арсылы еді. Жгір ктерілісті Ресей скеріні кмегімен басып тастады.

Орыс губернаторынан кімшілік басару дістері бойынша алан дрістері Жгірді жргізген саясатына лкен ыпал етті. Хандыты басару рылымында ол біратар реформаларды жзеге асырды. Толыанды жне икемді басару жйесі рамына енгендер: кесе, депутаттар тобы жне билер кеесі, таысын таыларды жиынтыы болды. Билік жргізуді басаратын жйеге руханият ызметі - ахун (ажы) енгізілді. Ахунны негізгі міндеті хандыта рухани білім беру болды. Бл реформаларды барысында рухани ызметкерлер саныны згеруі орын алды. Сонымен бірге мсылман мектептері мен медреселерді саны кбейді.1841 жылы Ордада Жгір ханны бастамасымен балалар грамматика, математика жне баса пндер бойынша білім алатын жоары мектеп ашылды. Осы мектепті абілеті жоары зерделі тлектері Ресейде білімін жаластыруа ммкіндігі болды.

Жгір хан сауатты адам болан. азан университеті жанындаы ылыми-тарихи оам рамына ол рметті мше болып енді. Ол халыты деби шыармаларымен шылданады, зі де кптеген эпикалы туындылар жазды. Оны басаруымен Ордада азаты шеберлері жасаан аса нды скери ару-жаратар саталатын мражайы рылды.Жгір хан екі мемлекет субъектілері арасындаы экономикалы атынастара біратар згерістер енгізді. Ол отырышы мірді жатады, сондытан да бл процесті ріс алуы шін жерге жеке меншікті енгізді. Ол салы жинауды кшейту баытында да біратар істер атарды. Мемлекеттік сауда саясаты тауар айналымыны клемін е жоары дегейге дейін кеейту жне кпестерді аылып келуі шін жрмекелер йымдастыру баытында жргізілді.

1845 жылы Жгір хан аза тапты. Ол Бкей ордасыны шінші жне е соы ханы болды. Одан кейін ханды билік мрагерге берілмей алды. Басаруды жаа рылымы - Уаытша кеес Ресей империясыны Бкей ордасын басару ралы болды.